Του Χαράλαμπου Κασίμη*
- Τα κύρια «υποκείμενα» που μπορούν να φέρουν το βάρος αυτής της παραγωγικής ανασύνταξης και προσαρμογής είναι κυρίως το δυναμικό δημογραφικά, εκπαιδευτικά και επιχειρηματικά τμήμα του αγροτικού πληθυσμού, οι συλλογικές μορφές οργάνωσης (συνεταιρισμοί, ομάδες παραγωγών, οι διεπαγγελματικές οργανώσεις, κ.ο.κ.) και ο επιχειρηματικός κόσμος της αγροδιατροφής με την κατάλληλη επιστημονική, διοικητική και πολιτική υποστήριξη.
Τον Μάιο του 2018 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) κατέθεσε τις προτάσεις της για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) και, ένα μήνα μετά, τις νομοθετικές της προτάσεις για τη νέα ΚΑΠ της προγραμματικής περιόδου 2021-2027. Σχεδόν δυο χρόνια αργότερα, θα έλεγε κανείς ότι δεν έχει γίνει η προσδοκώμενη πρόοδος, ώστε να καταλήξουμε σε συμφωνία τόσο για το ΠΔΠ όσο και για τις νομοθετικές προτάσεις της ΚΑΠ. Εύλογα αμφισβητείται, λοιπόν, αν η νέα προγραμματική περίοδος μπορεί να ξεκινήσει πριν το 2023.
Στόχος του άρθρου είναι, αφενός, να δώσει το περίγραμμα της νέας πρότασης για την ΚΑΠ και να διατυπώσει ορισμένα κρίσιμα ζητήματα για την χώρα μας και, αφετέρου, να καταθέσει μια πρόταση για το βασικό προσανατολισμό που θα έπρεπε να έχει η στρατηγική για την αγροτική ανάπτυξη στο νέο περιβάλλον της ΚΑΠ, της Πράσινης Συμφωνίας, και της μετά τον κορωνοϊό εποχής.
Το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο
Η πρόταση της ΕΕ για το ΠΔΠ 2021-2027 διαμορφώθηκε λαμβάνοντας υπόψη την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου, το μεταναστευτικό/προσφυγικό, ζητήματα εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας, καθώς και την κλιματική κρίση. Έτσι, οι πιέσεις αυτές και η άρνηση αρκετών κρατών να συμφωνήσουν στην αύξηση της συμμετοχής τους οδήγησαν στην μείωση των διαθέσιμων πόρων για τη γεωργία.
Στην πρόταση της Επιτροπής η χρηματοδότηση της ΚΑΠ ανέρχεται στα 365 δις ευρώ για την περίοδο 2021-2027 και η γεωργία από αποδέκτης του 37,6% των πόρων την τρέχουσα περίοδο θα αρκεστεί στο 28,5%. Πρόκειται για μια μείωση της τάξης του 5% περίπου σε τρέχουσες τιμές ή 12% σε σταθερές.
Για την Ελλάδα, θα διατεθούν συνολικά 18.263 δις € (τρέχουσες τιμές), εκ των οποίων 14.255 δις για τις άμεσες ενισχύσεις, 3.567 δις για την αγροτική ανάπτυξη, και 440 εκ. για τις τομεακές παρεμβάσεις. Μειώσεις, δηλαδή, του 3,9% και 15% για Πυλώνα Ι & ΙΙ αντίστοιχα.
Οι νομοθετικές προτάσεις και η νέα αρχιτεκτονική της ΚΑΠ 2021-2027
Με τις νομοθετικές της προτάσεις η Επιτροπή παρουσίασε τον Ιούνιο του 2018 τα σχέδια τριών Κανονισμών που θα διέπουν την υλοποίηση της ΚΑΠ.
Πρόκειται για μια νέα πολιτική προσέγγιση, σχεδιασμένη στη βάση μετρήσιμων στόχων και αποτελεσμάτων, με μεγαλύτερη επικουρικότητα, ευθύνη και λογοδοσία των Κρατών Μελών (ΚΜ), και μια αρχιτεκτονική που καταργεί τους δυο Πυλώνες της ΚΑΠ και εισάγει το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο, στο οποίο θα συμπεριληφθούν ως παρεμβάσεις πλέον οι άμεσες ενισχύσεις, οι τομεακές παρεμβάσεις και τα επιχειρησιακά προγράμματα, και η αγροτική ανάπτυξη.
Είναι σημαντικό να κρατήσουμε ότι περνάμε από μια πολιτική «συμμόρφωσης» σε μια πολιτική επιδόσεων, η δε χρηματοδότηση θα συνδέεται με την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων και αποτελεσμάτων, στη βάση κοινών δεικτών για όλη την Ένωση.
Η Επιτροπή με τη νέα πρότασή της στοχεύει, όπως σημειώνει:
Σε ένα ανθεκτικό, βιώσιμο, ανταγωνιστικό τομέα, για ένα δίκαιο γεωργικό εισόδημα, ισορροπία στην αλυσίδα τροφίμων και επισιτιστική ασφάλεια.
Στη στήριξη της δράσης για το περιβάλλον, το κλίμα, το τοπίο και την βιοποικιλότητα, μέσα από μια ενισχυμένη πράσινη αρχιτεκτονική υποχρεωτικών κανόνων που πρέπει να τηρούνται από το σύνολο των γεωργών.
Στη στήριξη της κοινωνικής συνοχής της υπαίθρου με την δημογραφική ανανέωση, τη στήριξη της απασχόλησης και τη διασφάλιση της ποιότητας των τροφίμων.
Τα παραπάνω θα υποστηρίζονται με έναν οριζόντιο στόχο εκσυγχρονισμού που στοχεύει στην προώθηση της γνώσης, της καινοτομίας, της ψηφιοποίησης και της παροχής συμβουλευτικής υποστήριξης στους γεωργούς.
Ανησυχίες και προκλήσεις στη νέα πρόταση της ΚΑΠ
Οι αντιδράσεις τόσο για το ύψος του προϋπολογισμού όσο και για τις ενισχυμένες περιβαλλοντικές δράσεις, που θα απορροφούν τουλάχιστον το 40% των πόρων, καθώς και για τη συμμόρφωση στην πολιτική των επιδόσεων και των κοινών δεικτών, υπήρξαν έντονες από μια σειρά χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας.
Στη σύνταξη του Στρατηγικού Σχεδίου υπάρχουν ορισμένες επιμέρους κανονιστικές απαιτήσεις που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και χρειάζεται να ληφθούν κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις στηριγμένες σε επαρκή εκτίμηση και τεκμηρίωση των συνεπειών των επιλογών που θα γίνουν.
Αυτές είναι:
1. Ο υποχρεωτικός ορισμός του πραγματικού γεωργού, γεγονός που θα επηρεάσει την κατανομή των άμεσων ενισχύσεων.
2. Οι επιλογές που θα γίνουν τόσο για τα ιστορικά δικαιώματα και την κατανομή των δικαιωμάτων ενίσχυσης όσο και για τον αριθμό των αγρονομικών περιφερειών (βοσκοτόπων, αροτραίων, δενδρωδών καλλιεργειών) και τα βήματα της εσωτερικής σύγκλισης των δικαιωμάτων.
3.Ο προσδιορισμός της αναδιανεμητικής ενίσχυσης από τις μεγαλύτερες προς τις μικρότερες εκμεταλλεύσεις.
4. Η στρατηγική στόχευση και οι επιλογές των συνδεδεμένων με την παραγωγή ενισχύσεων.
5. Οι προτεραιότητες και ο αριθμός των μέτρων του Προγράμματος Αγροτική Ανάπτυξης.
Σε σταυροδρόμι μετασχηματισμών
Σήμερα, βρισκόμαστε σε μια νέα ιστορική φάση στην οποία η κλιματική και περιβαλλοντική κρίση, καθώς και η πρόσφατη υγειονομική, ανέδειξαν νέες προτεραιότητες.
Όλοι συνομολογούν ότι βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι μεγάλων μετασχηματισμών τόσο την παραγωγή όσο και τη διανομή και κατανάλωση των αγροτικών προϊόντων και τροφίμων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει τις εν λόγω προκλήσεις με την πρόταση της «στρατηγικής από το χωράφι στο πιάτο», στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας για κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050, στην οποία πρέπει να προσαρμοστεί και η νέα ΚΑΠ. Στοχεύει, όπως σημειώνει, σε ένα δίκαιο, υγιεινό και περιβαλλοντικά φιλικό σύστημα κατά μήκος όλης της αλυσίδας αξίας, που αναμένεται να οδηγήσει στην υιοθέτηση και εφαρμογή βιώσιμων παραγωγικών προσεγγίσεων, όπως η ευφυής γεωργία, η βιολογική γεωργία-κτηνοτροφία, η αγροοικολογία, και οι αυστηρότεροι όροι για την ασφάλεια τροφίμων, υγεία και καλή μεταχείριση των ζώων.
Με βάση αυτή την πρόταση πολιτικής, ο αγροτικός κόσμος καλείται «να κάνει περισσότερα με λιγότερα» εν μέσω μιας παγκόσμιας υγειονομικής και οικονομικής κρίσης. Πρόκειται αναμφίβολα για μια δύσκολη εξίσωση.
Πώς απαντάμε σε αυτή την πρόκληση ως χώρα;
Με αφορμή τη νέα πρόταση της ΚΑΠ και της Πράσινης Συμφωνίας, αλλά και την υγειονομική κρίση, έχουμε μια μοναδική ευκαιρία να συζητήσουμε σοβαρά για το στρατηγικό προσανατολισμό της ελληνικής γεωργίας τα επόμενα χρόνια.
Με δεδομένα τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της ελληνικής γεωργίας και την υψηλή γεωγραφική παραλλακτικότητα των καλλιεργειών, ο στρατηγικός μας προσανατολισμός θα πρέπει να στοχεύει αφενός στη βελτίωση, από άποψη αποδοτικότητας, του μοντέλου μαζικής παραγωγής ομοειδών προϊόντων που χαρακτηρίζεται από χαμηλές ενιαίες τιμές, αλλά και ισχυρό διεθνή ανταγωνισμό, και αφετέρου στη σταδιακή μετατόπιση προς το μοντέλο της διαφοροποιημένης παραγωγής προϊόντων ποιότητας και ταυτότητας, γεωγραφικών ενδείξεων και οργανικής γεωργίας, ασφάλειας και πιστοποίησης. Προϊόντα στα οποία μπορεί να εντοπιστεί και το συγκριτικό πλεονέκτημα της ελληνικής γεωργίας. Και στις δυο περιπτώσεις, όμως, η ικανοποίηση των διατροφικών αναγκών της χώρας αποκτούν πλέον υψηλή προτεραιότητα.
Τα κύρια «υποκείμενα» που μπορούν να φέρουν το βάρος αυτής της παραγωγικής ανασύνταξης και προσαρμογής είναι κυρίως το δυναμικό δημογραφικά, εκπαιδευτικά και επιχειρηματικά τμήμα του αγροτικού πληθυσμού, οι συλλογικές μορφές οργάνωσης (συνεταιρισμοί, ομάδες παραγωγών, οι διεπαγγελματικές οργανώσεις, κ.ο.κ.) και ο επιχειρηματικός κόσμος της αγροδιατροφής με την κατάλληλη επιστημονική, διοικητική και πολιτική υποστήριξη.
Στο πλαίσιο αυτό, κρίνονται αναγκαία:
Ένα ολοκληρωμένο σχέδιο παρεμβάσεων για μια γενναία δημογραφική ανανέωση του αγροτικού πληθυσμού (με πολιτικές γης και διαδοχής, αξιοποίηση σχολάζουσας δημόσιας περιουσίας, πολιτική επενδυτικών κινήτρων και ανάπτυξη χρηματοδοτικών εργαλείων).
Ένα εθνικό σχέδιο επαναφοράς της τοπικής παραγωγής με σύντομες αλυσίδες αξίας με μικρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα και σημαντικές διακλαδικές συνδέσεις.
Ένα εθνικό λειτουργικό σύστημα διαχείρισης της γνώσης, κατάρτισης, έρευνας, καινοτομίας, ψηφιοποίησης της γεωργίας, νέων τεχνολογιών και γεωργικής συμβουλευτικής.
Η εκπόνηση, προσαρμογή και εφαρμογή εθνικών, ευρωπαϊκών και διεθνών συστημάτων ποιότητας για τη διασφάλιση και προαγωγή της ποιότητας και ασφάλειας των αγροτικών προϊόντων και τροφίμων, με προστασία της προέλευσης και της ταυτότητάς της.
Μια τέτοια πρόταση μπορεί να υπηρετήσει καλύτερα βασικές αξίες της αγροτικής ανάπτυξης, όπως τη διασφάλιση της οικονομικής βιωσιμότητας των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, τη διατροφική επάρκεια, την προστασία του περιβάλλοντος, του κλίματος και του τοπίου, καθώς και την κοινωνική συνοχή της υπαίθρου.
* Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών πρώην γεν. γραμματέας Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων
