Live τώρα    
16°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
13.4°C17.6°C
3 BF 66%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
10.9°C15.9°C
1 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Σποραδικές νεφώσεις
15 °C
9.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C14.7°C
2 BF 77%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
15 °C
13.0°C14.5°C
1 BF 75%
Και μετά τον κορωνοϊό τι;
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Και μετά τον κορωνοϊό τι;

Του Σπύρου Θηβαίου*

Η διάρθρωση πάντα ενός καθεστώτος (σύμφωνα με την ετυμολογική έννοια του όρου), είτε αυτό αποτελείται από την αστική δημοκρατία, είτε τον σοσιαλισμό, είτε τη μοναρχία, είτε ανήκει στην προϊδιοκτησιακή εποχή, είτε ύστερα αυτής, χαρακτηρίζεται από τρεις άξονες.

1. Την πολική του διάρθρωση. Τους κανόνες εξουσίας και εκπροσώπησης του υποκειμένου. Πολίτευμα, Βουλή, νομή εξουσιών.

2. Το καθεστώς που αφορά το πλαίσιο για την ιδιοκτησία. Ελεύθερα αγαθά / κολλεκτιβοποίηση. Μοναρχία / δημοκρατία.

3. Το πλαίσιο για τη διάρθρωση της κοινωνικής αναπαραγωγής. Παιδεία - εκπαίδευση, κοινωνικός καταμερισμός εργασίας.

Κάθε μοντέλο στηρίζει το πλαίσιό του σ' αυτούς τους τρεις άξονες πολιτικά και ιδεολογικά και ποτέ οικονομικά και τεχνολογικά. Το δεύτερο έναντι του πρώτου έχει σχέσεις αιτίου αιτιατού. Η οικονομία από την εποχή της πρώτης παγκόσμιας κρίσης μέχρι την πετρελαϊκή και εντέλει τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 προσαρμοζόταν σε δοσμένες συνθήκες και κατάφερνε να επιβιώνει βάσει πολιτικής και ιδεολογίας. Βάσει δομικών χαρακτηριστικών δηλαδή στο ίδιο το τεχνοκρατικά περίπλοκο κατασκεύασμα του σύγχρονου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού.

Ατέλειες και αντιφάσεις

Όλες αυτές όμως οι κρίσεις προήλθαν από ατέλειες, αντιφάσεις, απρόοπτα, αλλά κυρίως από την ίδια τη φύση του καπιταλισμού, τα οποία εντέλει οφείλονταν σε ατέλειες δομικές που οποιοδήποτε καθεστώς μπορεί να παρουσιάσει ως κοινωνικό κατασκεύασμα. Πόσο δε μάλλον ένα βαθιά ταξικό κοινωνικό - πολιτικό - οικονομικό κατασκεύασμα. Στην προκειμένη φάση όμως, ο κορωνοϊός έρχεται να δοκιμάσει στο μέλλον προδιαγεγραμμένα πια, δομικά στοιχεία του ίδιου του καπιταλισμού χωρίς απλά (όπως πολλοί μας μπορεί να θέλαμε) να βάζει σε κίνδυνο τον ίδιο τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό, αλλά και την ίδια την παγκόσμια κοινωνία κατ’ επέκταση.

Το σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο μοντέλο, μετά την πτώση της κεϋνσιανής επανάστασης που επέφερε και την έκπτωση του κράτους σε απλό επιτηρητή και ρυθμιστή, είναι ένα μοντέλο το οποίο στηρίζεται σε ένα κράμα: 1) μη δημοσιονομικής πολιτικής, 2) ελεύθερης κίνησης του κεφαλαίου σε μεγάλο βαθμό, όπως και αγαθών, 3) κυρίως νομισματικής (μονεταρισμός) πολιτικής που εντέλει περισσότερο “επιτοκιακή” είναι παρά νομισματική, 4) την πίστη στις δυνάμεις της προσφοράς σχεδόν εξ ολοκλήρου έναντι της ζήτησης.

Και τώρα στο προκείμενο... Αν θεωρηθεί δεδομένο ότι ο ιός μπορεί να διαταράξει την παραγωγική διαδικασία εν ευθέτω χρόνω πολλών ταυτόχρονα χωρών. Να διαταράξει την απρόσκοπτη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών από χώρα σε χώρα και να δημιουργείται δικαιολογημένα ύστερα από μήνες κλίμα ανασφάλειας, τότε η αγορά άμεσα καταρρέει. Διότι δομικό χαρακτηριστικό του σημερινού οικονομικού καθεστώτος είναι η θεωρία των ορθολογικών προσδοκιών. Η έννοια δηλαδή του ότι οι προβλέψεις που γίνονται τώρα επιδρούν στην οικονομία μετέπειτα (π.χ. περιμένεις μείωση επιτοκίων; Δεν δανείζεσαι προς το παρόν). Αυτή η θεωρία έχει αφαιρέσει πολλούς βαθμούς ελευθερίας από τον κοινωνικό έλεγχο στην οικονομία ως μια βαθιά αιτιοκρατική αντίληψη, η οποία ελέγχει την αγορά σε τεράστιο βαθμό. Σε κάτι όμως που δεν γνωρίζει κάποιος πώς θα μετεξελιχθεί, η συγκεκριμένη θεωρία από βασικό συστατικό στοιχείο συντήρησης του καθεστώτος αποτελεί την απόλυτη κατάρα του.

Αυτά αναλύει η αμερικανική ομοσπονδιακή τράπεζα και άλλοι σημαντικοί θεσμοί και τις τελευταίες ώρες βγαίνουν άρθρα σε μεγάλα διεθνή και έγκριτα οικονομικά sites μιλώντας για την επόμενη μεγάλη οικονομική κρίση.

Πάει περίπατο η αυτορρύθμιση της αγοράς

Σε ό,τι αφορά όμως και την πολιτική διάρθρωση. Η έννοια της αυτορρύθμισης της αγοράς πάει περίπατο. Οι ανεξάρτητοι θεσμοί στο μέλλον κινδυνεύουν να παραγκωνιστούν κι αν δεν γίνει αυτό, ήδη τότε λειτουργούν σε κλίμα πανικού. Το δομικό μοντέλο του νεοφιλελευθερισμού είναι μια καλοκαρδισμένη μηχανή που δεν αντέχει ταυτόχρονες τεκτονικές αλλαγές στον πυρήνα της.

Το κράτος και η Ευρωπαϊκή Ένωση καλώς (είτε σε μικρότερο είτε σε μεγαλύτερο βαθμό) επεμβαίνουν και παρεμβαίνουν κόντρα στην “ελευθερία” της αγοράς. Δεν γίνεται όμως αυτό απαραίτητα μόνο για να σωθούν ανθρώπινες ζωές. Συνδυάζεται το τερπνόν μετά του ωφελίμου, διότι αν η κρίση του ιού διαρκέσει το μικρότερο δυνατό χρονικό διάστημα, ίσως να μπορέσουν να αποφευχθούν ανεπανόρθωτες ζημίες στο καπιταλιστικό μοντέλο. Σήμερα μιλάμε για επιτάξεις και για ένα μοντέλο διάθεσης κεφαλαίου το οποίο για τα μάτια ενός νεοφιλελεύθερου παράγοντα πολιτικής αγγίζει τα όρια της αναθεώρησης του ιδιοκτησιακού καθεστώτος.

Τέλος, το γεγονός ότι η μείωση των επιτοκίων -το “Whatever it takes” του Ντράγκι-, παρότι αποτελεί μια στην ουσία επεκτατική νομισματική (μεσοβέζικη μεν) πολιτική, δεν μπορεί να συνεχίζεται για πάντα, διότι κι αυτό το βαρέλι έχει έναν πάτο. Εντέλει θα πρέπει να κοπεί χρήμα ή να βάλει λεφτά το κράτος με δημοσιονομική πολιτική μεγάλης φορολογίας και γενναία αναδιανομή εισοδήματος. Αυτό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ιδεοληπτικό πριν από λίγους μήνες, αλλά να τώρα που οι πολιτικές αυτές μπορεί να αποδειχθούν ελκυστικές ακόμα και σ' αυτούς που τις αμφισβητούσαν.

Το σημαντικό ζήτημα όμως εδώ είναι ότι μιλάμε για μείωση του ΑΕΠ 2% ή 3% στην Ε.Ε. (κι αυτό είναι το καλό σενάριο.) Μιλάμε για τεράστια αύξηση της ανεργίας και κλείσιμο επιχειρήσεων. Είναι πραγματικά πολύ δύσκολο να στηριχτούν τα πάντα στην περίπτωση έντονης έξαρσης του ιού ταυτόχρονα παγκοσμίως μέσα στους επόμενους μήνες. Η διάρθρωση της αγοράς κάνει τη μετάδοση του κινδύνου και της κρίσης πολύ πιο εύκολη από την ίδια τη μετάδοση του κορωνοϊού από χώρα σε χώρα. Η ραγδαία αύξηση της ανεργίας και το κλίμα μεγάλης αβεβαιότητας έχουν πολλαπλασιαστικούς κινδύνους από μια ύφεση της τάξης του 1% - 2%. Το ίδιο το σύστημα δείχνει ότι απλά προσπαθεί να προφυλαχθεί και να μην μετεξελιχθεί μια ώρα αρχύτερα ευελπιστώντας σε μια γρήγορη ανάρρωση των κοινωνιών από τον ιό.

Κάτω όμως από αυτόν τον κίνδυνο αναθεωρούνται πολιτικοοικονομικές θέσεις όχι απλά όμως στο πλαίσιο ενός φιλελεύθερου ή ενός νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Η ίδια η ενδεχόμενη διάρρηξη της παγκοσμιοποίησης, και εντέλει του “στρωμένου δρόμου” για τον καπιταλισμό, δημιουργεί συνθήκες ανάλογες αυτών που υπήρχαν σε όλες τις μεγάλες οικονομικές επαναστάσεις.

Ο δρόμος της Ευρώπης θα είναι δύσβατος

Όσο δε αφορά την Ελλάδα, αν απλά σκεφτούμε ότι το ΑΕΠ μας και η απασχόλησή μας αποτελείται κατά περίπου 30% και 25% αντίστοιχα από τον τουρισμό, χρήζεται επιτακτική η ανάγκη στήριξης εργαζομένων (για τη ζήτηση) και επιχειρήσεων (για την προσφορά) για να μην έχουμε ανεπανόρθωτες συνέπειες.

Κατά τη γνώμη μου σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα είναι τόσο απλό, όσο το τι δρόμο θα θέλει να ακολουθήσει η Ευρώπη και οι λαοί της κάτω από αυτές τις συνθήκες. Δεν είναι τόσο απλό όσο ένα δίλημμα (βάσει αυτών των συνθηκών) όμως ανάμεσα σε μια εθνικά αναδιπλωμένη καπιταλιστική οικονομία, κάτι το οποίο είναι απευκταίο, ή τον δημοκρατικό σοσιαλισμό πράγμα που θα ισχύει σε ευρωπαϊκό επίπεδο το οποίο θα είναι και η ευχή των λαών. Παρ’ όλα αυτά, στις δοσμένες συνθήκες το πλαίσιο του διλήμματος σε ηθικό και πολιτικό επίπεδο όσο και σε ταξικό παραμένουν επί της αρχής ίδια. Αλλάζει όμως ο τρόπος με τον οποίο μας παρουσιάζονται.

* Ο Σπύρος Θηβαίος είναι μέλος της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ και μεταπτυχιακός φοιτητής στο ΕΚΠΑ, στο Τμήμα Εφαρμοσμένης Οικονομικής και Χρηματοοικονομικής με ειδίκευση στη Χρηματοοικονομική Ανάλυση και Πολιτική

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL