Του Δημήτρη Π. Κυριακαράκου*
Η «πρώτη κατοικία» είναι νομική έννοια, στο πλαίσιο, μεταξύ άλλων, και του φορολογικού δικαίου, που είναι δίκαιο δημοσίου χαρακτήρα, και κατά προσέγγιση ορίζεται ως η κατοικία εντός της οποίας ο πολίτης (μετά της όποιας οικογενείας του) πραγματοποιεί τις βασικές βιοτικές του λειτουργίες. Λ.χ., στην εξοχική κατοικία, την κατοικία που «εξέχει», ο πολίτης βιώνει «εξέχουσες» εμπειρίες όπως η εθιμικά καθορισμένη εποχιακή ανάπαυλα. Η κατοικία αυτή δεν αποτελεί αναγκαιότητα αλλά μάλλον πολυτέλεια, οπότε αιτιολογημένα το φορολογικό δίκαιο την αντιμετωπίζει ολιγότερο γενναιόδωρα. Περαιτέρω δε, η «πρώτη κατοικία» παρέχει τη διεύθυνση μόνιμης διαμονής που ταυτοποιεί τον πολίτη συνδέοντάς τον με συγκεκριμένο τόπο απογραφής, δημοτικής και φορολογικής. Οι δε αρχές εννόμου καταστολής, πάσης φύσεως, χρήζει να εξοπλίζονται με το ενδελεχές γράμμα του Νόμου για να δυνηθούν να εισέλθουν στην «πρώτη κατοικία».
Η ιερότητα αυτού του παγκοσμίως πρώτου νομικού πλάσματος από 1ηςΜαΐου βάλλεται διά νομοθετικής παρεμβάσεως η οποία σκοπό έχει την κάλυψη των «σπασμένων» του από τριακονταετία (απ)ελεύθερου τραπεζικού συστήματος. Από το έτος 1990, έτος μηδέν για την αλλοτινά «ένδοξη» μεταπολεμική ελληνική μεικτή οικονομία, σημειωτέον τη σφυρηλατηθείσα υπό τον ηγήτορα της συντηρητικής ανανέωσης Κ. Καραμανλή, οι τράπεζες ιδρύονται, συγχωνεύονται και μετασχηματίζονται ελεύθερα. Επίσης, ανταγωνίζονται η μία την άλλη αναλαμβάνοντας κινδύνους πολλές φορές στα όρια των χρηστών συναλλακτικών ηθών που διέπουν τον Αστικό Κώδικα εκ του οποίου ουσιαστικά εκπορεύεται το τραπεζικό δίκαιο.
Ερώτημα: Πρέπει να υπάρχει τραπεζικό δίκαιο; Ασφαλώς και πρέπει. Η τράπεζα είναι νομικό πρόσωπο και όπως δύναται να αδικήσει τον αντισυμβαλλόμενο της δανειολήπτη κατά την ενάσκηση του συναλλακτικού της ρόλου δύναται και να αδικηθεί από τον τελευταίο. Χρήζει όμως να μην παραβλέπεται πως η τράπεζα η οποία διαχειρίζεται τα κεφάλαια των καταθετών της, πλέον του αποθεματικού της, οφείλει διά του εξειδικευμένου προσωπικού της να λειτουργεί στο πλαίσιο των αρχών της συνετής διαχείρισης και της ιδιαζούσης επιμελείας κατά τη διοίκηση αλλοτρίων υποθέσεων. Αλίμονο εάν αξιώνεται από τον νοικοκύρη της διπλανής θυρός, που ενίοτε συνεισφέρει στο δάνειο ίδια κεφάλαια - οικονομίες μιας ζωής, να δρα και να αντιδρά με την ετοιμότητα του businessman.
"Μη προνομιούχος"
Τα δίκαια των συμβάσεων των «πεπολιτισμένων» εθνών διαπνέονται από νομολογιακές αρχές - κριτήρια προσδοκόμενης συμπεριφοράς από τα διάφορα συμβαλλόμενα μέρη. Στο δε δίκαιο του καταναλωτή στην Ε.Ε. ο καταναλωτής αντιμετωπίζεται ως το «μη προνομιούχο» μέρος της συναλλαγής καθότι δεν μετέχει στη διαμόρφωση του «προϊόντος υπεραξίας». Ιδού και η χρηστικότητα της μαρξιανής προσέγγισης.
Επίσης, αρχές όπως είναι η απρόοπτη μεταβολή συνθηκών, η ανωτέρα βία, χωρίς βεβαίως να υιοθετούνται καταχρηστικά, είναι εύλογο και δίκαιο να διέπουν τις τραπεζικές συμβάσεις και να αναφέρονται ρητά και να ερμηνεύονται ενδελεχώς σε αυτές. Είναι κατάφωρα άδικο και καταχρηστικό ο πολίτης να ευθύνεται εν όλω διότι, λ.χ., υπό την καθοδήγηση της τράπεζας δανείστηκε σε ελβετικό φράγκο ή γιατί η ΕΚΤ αποφάσισε μονομερώς να αυξήσει τα επιτόκια δανεισμού. Επιπλέον, ο πολίτης είναι φύσει αδύνατο να προβλέπει εξελίξεις όπως η πτώση των τιμών των ακινήτων ή η κρίση στον κατασκευαστικό κλάδο, δεν είναι ούτε υποχρεούται να είναι ειδικός. Η υποχρέωση του απέναντι στο τραπεζικό ίδρυμα είναι να συναλλάσσεται με διαφάνεια και με λογοδοσία αναφορικά με την οικονομικο-περουσιακή του κατάσταση.
Η κατάργηση των ευεργετικών διατάξεων περί «πρώτης κατοικίας» πιθανολογείται σφόδρα να αποθαρρύνει το καταναλωτικό κοινό από το να επενδύει τις οικονομίες του στο αστικό ακίνητο, το όραμα της ελληνικής οικογένειας, το «τελευταίο καταφύγιο» της αξιοπρέπειας της και της κοινωνικής της υπόστασης.
Νοικοκύρης και τράπεζες
Ο πολίτης και η τράπεζα δεν είναι επ’ ουδενί «ταξικοί» εχθροί. Τουναντίον είναι πυλώνες της αναπτυξιακής ελεύθερης πλην νομοθετικά ελεγχόμενης οικονομίας. Εάν δε διαπραγματεύονται με εγγυήσεις σε ακίνητα ή ενέχυρα είναι οιονεί εταίροι με κοινό συμφέρον. Ο μεν πολίτης οφείλει εις εαυτόν την επαναφορά στα «παλαιομοδίτικα» ήθη του «νοικοκύρη», ο δε τραπεζικός τομέας χρήζει έστω με τριάντα έτη καθυστέρηση να υιοθετήσει τις καλές πρακτικές των World Bank Lending Criteria που μέχρις σήμερα δείχνει να αντιμετωπίζει με συγκατάβαση. Κάθε δανειακό προϊόν, από το «διακοποδάνειο» έως το επιχειρηματικό δάνειο, είναι δόκιμο, εάν όχι και «δομικό», να ενδύεται την ειδική του feasibility study. Τα δανειακά προϊόντα δεν είναι κοινωνικώς κολάσιμα, είναι χρηστικά εργαλεία.
Η ελεύθερη οικονομία η οποία θεμελιούται στην αχαλίνωτη δημιουργική φύση του ανθρώπου - πολίτη είναι ένα ποτάμι που δεν θα αντιστρέψει τη ροή του. Κατά τον Τζον Στιούαρτ Μιλ, ύστερο κοινωνικό ωφελιμιστή φιλόσοφο του δικαίου, η «εγωτιστική» φύση του επιτηδευματικού όντος συστήνει το αναγκαίο κακό για τη διαμόρφωση περιβάλλοντος κοινωνικού ωφελιμισμού. Κατά τον δε «ομοϊδεάτη» του Άνταμ Σμιθ, μαθητεύσαντα στον επίσης Σκώτο Ντέιβιντ Χιουμ θεμελιωτή της σχολής των «κοινωνικών ωφελιμιστών», οι τραπεζικές και κολλυβιστικές εργασίες λόγω του «νευραλγικού» τους χαρακτήρα χρήζει να είναι λειτουργήματα δημοσίου χαρακτήρα. Κάτι θέλει να πει η ποιητής...
Η κατάργηση της «πρώτης κατοικίας», του τελευταίου καταφυγίου προδήλως δεν γεννά περιβάλλον κοινωνικού ωφελιμισμού, αλλά μάλλον κοινωνικού διχασμού. Ένας νέος «εμφύλιος» μεταξύ τραπεζών και πολιτών δεν είναι ακριβώς αυτό που χρειάζεται η πατρίδα ενόσω προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές του δεκαετούς οικονομικού πολέμου. Άλλωστε οικονομία και αγορά υφίστανται μόνο όταν η κοινωνία δύναται να συναλλαχθεί και να επιτηδευτεί, οι Ελληνίδες και οι Έλληνες δεν φοβούνται την ανάληψη ευθύνης για νέα ελπιδοφόρα ξεκινήματα. Όσο για τους διαβόητους «μπαταχτσήδες», αυτοί είναι οι «ταξικοί» εχθροί όλων μας.
* Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι δικηγόρος, LLM Διεθνούς και Συγκριτικού Δικαίου Επιχειρήσεων του Μητροπολιτικού Πανεπιστημίου του Λονδίνου
