Του Μενέλαου Γκίβαλου*
Η (μετά το αποτέλεσμα της 7ης Ιουλίου) παλινόρθωση ενός καθεστώτος συμφερόντων, με τυπικό κομματικό του εκπρόσωπο τη Ν.Δ., αποτελεί άραγε το αποτέλεσμα ενός συνήθους "εκλογικού κύκλου";
Ή μήπως η “παλινόρθωση” αυτή οφείλεται σε βαθύτερες διεργασίες που συντελούνται στο επίπεδο του ιδεολογικο-πολιτικού εποικοδομήματος, διεργασίες που συνδέονται με την επικράτηση του νεοφιλελεύθερου προτύπου και τις αυταρχικές - αντικοινωνικές του εκφράσεις;
Συνακόλουθα: Ποιο είναι το πλαίσιο των ταυτοτικών - ιδεολογικών αρχών και των προγραμματικών θέσεων που θα επιτρέψουν στον ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία όχι μόνο να απογυμνώσει τη δήθεν ιδεολογική ηγεμονία του καθεστωτικού πλέγματος εξουσίας από κάθε πρόσχημα αλλά ταυτόχρονα να διαμορφώσει μια ιστορική οργανική ενότητα με τη μεγάλη αριστερή προοδευτική δημοκρατική πλειοψηφία;
Η “κουλτούρα” του νεοφιλελεύθερου - αυταρχικού προτύπου
Μια πρώτη, βασική, επισήμανση:
Ο νεοφιλελευθερισμός δεν αποτελεί απλώς ένα αυστηρό οικονομικό πρόγραμμα. Συγκροτεί ένα ολιστικού χαρακτήρα “σχήμα”, ένα παράδειγμα που, πέραν της οικονομικής βάσης, διαμορφώνει τους κοινωνικούς θεσμούς, μετατρέπει την εκτελεστική εξουσία σε υπάλληλο - διαχειριστή, χρησιμοποιεί τους δημοκρατικούς θεσμούς ως εργαλεία εξυπηρέτησης των οικονομικών συμφερόντων.
Το νεοφιλελεύθερο “κοσμοείδωλο” διεκδικεί ταυτόχρονα ηγεμονική θέση στο πεδίο της κουλτούρας: Νοήματα, ερμηνείες και αντιλήψεις που κυριαρχούν στο πεδίο του απηνούς ανταγωνισμού της αγοράς (ανταγωνισμός, ατομικισμός, παραγωγισμός, μετατροπή του συνόλου των αξιών σε εμπορευματικές αξίες) επιβάλλονται ως κυρίαρχες στο πεδίο των κοινωνικών σχέσεων, αλλά και στον πυρήνα του ιδεολογικο-πολιτικού εποικοδομήματος.
Η πραγματικότητα, η κοινωνία, τα νοήματα, οι ερμηνείες, ο ίδιος ο τρόπος σκέψης, θα πρέπει να ενταχθούν στο νεοφιλελεύθερο κοσμοείδωλο και να διατυπωθούν με δικό του λεκτικονοηματικό “λεξιλόγιο”.
Η κατάργηση των εργασιακών και των κοινωνικών δικαιωμάτων, η ανισότητα ως “φυσική αξία”, ο αντικοινωνικός και αντιανθρωπιστικός χαρακτήρας της νεοφιλελεύθερης αγοράς απαιτούν την άσκηση μιας αυταρχικής εξουσίας, από ένα κράτος έκτακτης ανάγκης, όπου μια αριθμητική κοινοβουλευτική πλειοψηφία καθορίζει αυθαίρετα το περιεχόμενο και τα όρια της δημοκρατίας.
Με απόλυτο πρόταγμα το σύνθημα “Νόμος και Τάξη”, η κυβέρνηση της Ν.Δ. επιδιώκει να επιβάλει στην κοινωνία μια αυταρχικού τύπου “νομιμοποίηση”. Ο εκφοβισμός, η βία και η καταστολή δεν συνιστούν απλές πρακτικές της κυβερνητικής δράσης. Επιδιώκουν να αναχθούν σε μια ιστορική-αξιακή αναγκαιότητα μέσω της οποίας διασφαλίζεται η “ομαλή ζωή” των πολιτών.
Γι’ αυτό και οι πολίτες οφείλουν όχι μόνο να αποδεχθούν, αλλά και να εσωτερικεύσουν τις “πρακτικές” αυτές, να τις θεωρήσουν δικές τους “αξίες”. Η βία και η καταστολή, η περιφρόνηση της αξιοπρέπειας, η κατάργηση των ελευθεριών αποκτούν ύψιστο αξιακό περιεχόμενο. Γι’ αυτό ο εξωτερικός αυτός καταναγκασμός, η βία, η τρομοκράτηση, ο οιονεί αυταρχισμός μετατρέπονται, σύμφωνα με τη νεοφιλελεύθερη - υπερσυντηρητική “λογική”, σε όρους της “εσωτερικής ελευθερίας” των πολιτών.
Ο νεοφιλελευθερισμός και η δημοκρατία (ακόμα και στις κλασικές - παραδοσιακές της μορφές) αποτελούν ασύμβατα, πλήρως αντινομικά “μεγέθη”, που βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση. Όπως άλλωστε ισχυρίζεται ο F.A. Hayek, εμβληματική μορφή του νεοφιλελεύθερου κοσμοειδώλου, “η δημοκρατία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσον, ένα ‘ωφελιμιστικό στρατήγημα’ που πρέπει να συντελεί στη διασφάλιση του ύψιστου πολιτικού στόχου: της (οικονομικής) ελευθερίας” (“The Road to Serfdom”, Routledge and Kegan Paul, London 1976).
Είναι προφανές ότι το δίπολο αγοραίες αξίες - καταστολή δεν μπορεί να διαμορφώσει μεσοπρόθεσμους και συνεκτικούς τύπους κοινωνικής και πολιτικής νομιμοποίησης.
Το ίδιο το κυβερνητικό καθεστώς και οι πολιτικές του παράγουν εσωτερικά τους όρους αποδυνάμωσης και αποδιάρθρωσής του. Οι αντιθέσεις προς τις κοινωνικές ομάδες τις οποίες υποτίθεται ότι εκπροσώπησε εκλογικά η Ν.Δ. (όπως π.χ. τα μεσαία στρώματα) αποκτούν ήδη εμφανή χαρακτήρα. Κι αυτές οι αντιθέσεις και οι αντιδράσεις θα πρέπει να πολιτικοποιηθούν και να απογυμνωθούν από τα ψευδεπίγραφα νεοφιλελεύθερα ιδεολογήματα.
Η αντίθεση μεταξύ του νεοφιλελεύθερου - αυταρχικού προτύπου και ενός ολιστικού τύπου αριστερού και προοδευτικού υποδείγματος αποτελεί μια σύγκρουση κοσμοειδώλων, συνιστά μια ιστορική τομή που ξεκινά από την παραγωγική - οικονομική βάση και εκτείνεται μέχρι τις "κορυφές" του ιδεολογικο-πολιτικού εποικοδομήματος.
Ιστορικά θεμελιωμένη η ταυτότητα του ΣΥΡΙΖΑ
Ποια είναι όμως τα μέχρι σήμερα ιστορικά δεδομένα και ποιες οι βασικές προϋποθέσεις -προγραμματικές και ιδεολογικο/πολιτικές- ώστε να ανατραπούν οι υπάρχοντες συσχετισμοί και να επικρατήσει το αριστερο-ριζοσπαστικό και προοδευτικό Υπόδειγμα;
Την κρίσιμη περίοδο 2012-2019 ο ΣΥΡΙΖΑ (ως κυβέρνηση και ως αντιπολίτευση) εισήλθε στον πυρήνα της κυρίαρχης αντίθεσης και δεν δίστασε να συγκρουστεί με τις δυνάμεις της διαπλοκής και του οικονομικο-πολιτικού καθεστώτος οι οποίες κυβερνούσαν επί δεκαετίες. Και μάλιστα κάτω από την πατρωνία των δανειστών, διαχειριζόμενος σκληρά μνημονιακά προγράμματα, τα οποία όχι μόνο δεν "ιδιοποιήθηκε" αλλά, αντίθετα, προσπάθησε να αμβλύνει τις ακραίες επιπτώσεις τους. Η βελτίωση των δομών του κράτους πρόνοιας, τα δίκτυα αλληλεγγύης, η ενίσχυση των χαμηλών εισοδημάτων, η αποκατάσταση των εργασιακών δικαιωμάτων και τελικώς η έξοδος από τα Μνημόνια αποδεικνύουν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ και ο Αλέξης Τσίπρας διατήρησαν αλώβητο τον ριζοσπαστικό - αριστερό χαρακτήρα των πολιτικών τους, εξαντλώντας όλα τα περιθώρια που υπήρχαν στο νεοφιλελεύθερο - μνημονιακό περιβάλλον.
Συνακόλουθα, ο αριστερός - ριζοσπαστικός χαρακτήρας του ΣΥΡΙΖΑ δεν αποτέλεσε και δεν αποτελεί μια αφηρημένη - θεωρητική επαγγελία. Σφυρηλατήθηκε και διαμορφώθηκε μέσα στις ίδιες τις παραγωγικές και κοινωνικές δομές, απέκτησε υλικότητα, καταγράφηκε ιστορικά στη βάση της κοινωνικής και παραγωγικής πραγματικότητας.
Στα δύο κρίσιμα πεδία της σύγκρουσης, στην αντίθεση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας και μεταξύ πολιτικής και οικονομίας, ο ΣΥΡΙΖΑ και ο Αλέξης Τσίπρας έδωσαν κρίσιμες μάχες, με νίκες και υποχωρήσεις, με σφάλματα αλλά και τολμηρές πρωτοβουλίες. Κι αυτό αποτελεί ένα απαράγραπτο ιστορικό δεδομένο, μια εγγύηση για τις κρίσιμες αναμετρήσεις που έρχονται.
Η αριστερή και ριζοσπαστική ταυτότητα του ΣΥΡΙΖΑ δεν κινδυνεύει να αλλοιωθεί από την προοδευτική κοινωνική πλειοψηφία που αγκαλιάζει τον ΣΥΡΙΖΑ και θέλει να συμμετάσχει στους νέους αγώνες. Κινδυνεύει μόνο εάν ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ συμβιβαστεί και εγκαταλείψει τη δομική -ιστορική σύγκρουση με το καθεστώς της διαπλοκής και το νεοφιλελεύθερο - ακροδεξιό πρότυπο. Κι αυτό είναι ιστορικά ανέφικτο και αδύνατο, γιατί θα σημάνει αυτόματα την αυτοκατάργησή του.
Αυτό ακριβώς η αριστερή - ριζοσπαστική προοδευτική ταυτότητα και το πλαίσιο αξιών, αρχών, νοημάτων και ερμηνειών που την συγκροτεί θα πρέπει να αναδειχθεί και να κυριαρχήσει τόσο στον καθημερινό πολιτικό μας λόγο όσο και στη δράση μας, αλλά ταυτόχρονα θα πρέπει να αποτυπωθεί στο πρόγραμμα και στις θέσεις μας, να "εγγραφεί" στις προτάσεις μας για την παραγωγική ανασυγκρότηση, την ανασύσταση ενός σύγχρονου κοινωνικού κράτους, για την προάσπιση της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων, για τη χειραφέτηση των πολιτών.
Το νεοφιλελεύθερο - αυταρχικό καθεστώς επιδιώκει να επιβάλει τις αντιλήψεις και τις "αξίες" του μέσω της προπαγάνδας, του εκφοβισμού, του καταναγκασμού. Δεν μπορεί ποτέ να αποκτήσει την ιδεολογική ηγεμονία, η οποία στηρίζεται στην αποδοχή και στη συναίνεση των πολιτών, στην ιδιοποίηση και εσωτερίκευση των ανθρωπιστικών κοινωνικών και πολιτισμικών αξιών από τους ίδιους.
Αυτό είναι το πεδίο όπου υπερέχει ιστορικά το αριστερό - προοδευτικό υπόδειγμα. Γι' αυτό και οι συσχετισμοί που θα διαμορφωθούν στο πεδίο αυτό θα κρίνουν σε μεγάλο βαθμό και τις μελλοντικές εξελίξεις.
* Ο Μενέλαος Γκίβαλος είναι μέλος του Πολιτικού Συμβουλίου της ΚΕΑ
