Live τώρα    
15°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
10.6°C16.5°C
1 BF 70%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
13 °C
11.1°C14.9°C
2 BF 67%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
14 °C
8.0°C14.4°C
2 BF 65%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
13 °C
12.8°C14.1°C
2 BF 82%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
5 °C
4.9°C11.8°C
0 BF 100%
Είκοσι χρόνια από τη "μάχη του Σιάτλ"
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Είκοσι χρόνια από τη "μάχη του Σιάτλ"

Της Ιωσηφίνας Ιακωβίδου*

Με την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» το 1989, οικονομολόγοι, πολιτικοί, δημοσιογράφοι, και κάθε λογής οπαδοί της ελεύθερης αγοράς, έσπευσαν να αναγγείλουν πανηγυρικά το τέλος της ιστορίας. Στις αρχές τις δεκαετίας του 1990, ο Φράνσις Φουκουγιάμα στο βιβλίο του με αυτό τον τίτλο διακήρυττε: η παλαιά όσο η ανθρωπότητα διαμάχη που πυροδότησε πολέμους και επαναστάσεις έσβησε ελλείψει αντιπάλου. Η φιλελεύθερη δημοκρατία κέρδισε. Ιστορία τέλος!

Κάποια χρόνια νωρίτερα, ο νεοφιλελευθερισμός, ένα περιθωριακό μέχρι τότε ακαδημαϊκό ρεύμα, αναβιώνει και βρίσκει υποστηρικτές στην πολιτική ελίτ των πλουσιότερων και ισχυρότερων χωρών του πλανήτη, η οποία αρχίζει να εφαρμόζει τις συνταγές του με ζήλο. Η κρατική παρέμβαση στην οικονομία δίνει τη θέση της στην αντίληψη ότι οποιαδήποτε ρύθμιση της οικονομικής δραστηριότητας είναι επιζήμια. Οι επιπτώσεις αυτής της στροφής θα αποδεικνύονταν οδυνηρές τα επόμενα χρόνια, όταν μια σειρά νεοφιλελεύθερες πολιτικές -ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας, εκτεταμένες αποκρατικοποιήσεις, αλλαγή των φορολογικών σχεδίων σε βάρος της πλειονότητας του πληθυσμού- εφαρμόζονταν τόσο στις πλούσιες χώρες του Βορρά όσο και στις αναπτυσσόμενες του Νότου, επιφέροντας τη σταδιακή συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας, την απαξίωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, την εκτόξευση της ανεργίας και τη δραματική αύξηση της φτώχειας και των ανισοτήτων. Παράλληλα, οι νέες τεχνολογίες «συρρικνώνουν» και διασυνδέουν τον πλανήτη, οι μεταβολές στη μορφή και την οργάνωση του παγκόσμιου καπιταλισμού διαβρώνουν τα εθνικά σύνορα, η ροή του κεφαλαίου απελευθερώνεται και αυξάνεται δραματικά ο όγκος του, μεγάλες επιχειρήσεις μετεγκαθίστανται σε χώρες με φτηνά εργατικά χέρια, ενισχύεται η νομότυπη φοροδιαφυγή μέσω υπεράκτιων δομών που στερεί πόρους από τις εθνικές οικονομίες· εν συντομία, το φαινόμενο που συνηθίζουμε να αποκαλούμε «παγκοσμιοποίηση» αναγνωρίζεται ευρέως ως η νέα τάξη πραγμάτων.

Και εκεί που ο νεοφιλελεύθερος χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός έχει αναδειχθεί ως ο αδιαμφισβήτητος νικητής σε όλα τα επίπεδα -πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό και ιδεολογικό-, το Νοέμβριο του 1999, στο Σιάτλ των ΗΠΑ, με αφορμή την έναρξη της τρίτης διυπουργικής διάσκεψης του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), που στόχο είχε την επιτάχυνση και διεύρυνση της διαδικασίας οικονομικής παγκοσμιοποίησης, ένας νέος απρόσκλητος επισκέπτης έρχεται να ταράξει την ηρεμία των κατοίκων του πλούσιου βορρά. Ήταν ένα κίνημα με πολλά ονόματα -«κίνημα ενάντια στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση», «κίνημα παγκόσμιας δικαιοσύνης», «κίνημα εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης», «κίνημα των κινημάτων»-, πολλούς και ετερόκλιτους πρωταγωνιστές -από πολιτικά κόμματα, συνδικάτα, μη κυβερνητικές οργανώσεις, ομάδες άμεσης δράσης, φεμινίστριες, φοιτητές, οικολόγους, μέχρι αναρχοπάνκ και ομάδες για την απελευθέρωση του Θιβέτ-, πολλά πολιτικά αιτήματα -από την επιβολή διαφανών και δημοκρατικών διαδικασιών εντός των υφιστάμενων διεθνών οργανισμών μέχρι την απόρριψη όλων των φορέων του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου και την υπέρβαση του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος-, και μια κοινή στόχευση: την ανακοπή των διαδικασιών της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.

Η «μάχη του Σιάτλ», όπως έγινε γνωστή η φοβερή εκείνη εβδομάδα των μαζικών διαδηλώσεων, των κινηματικών δράσεων και των βίαιων συγκρούσεων ανάμεσα σε διαδηλωτές και αστυνομικές δυνάμεις, κατάφερε το ακατόρθωτο: να διακόψει τη συνδιάσκεψη του ΠΟΕ. Η κινητοποίηση ήταν άρτια οργανωμένη και με μορφές μη βίαιης άμεσης δράσης και πολιτικής ανυπακοής, οι οποίες περιλάμβαναν αποκλεισμούς των κύριων δρόμων που οδηγούσαν στο συνεδριακό κέντρο όπου θα λάμβανε χώρα η συνδιάσκεψη, στήσιμο οδοφραγμάτων, σχηματισμό ανθρώπινων αλυσίδων, δημιουργία ομάδων παροχής πρώτων βοηθειών και ίδρυση ανεξάρτητου κέντρου ενημέρωσης, το γνωστό Ιντιμίντια, πέτυχε να τρέψει σε φυγή τον πρόεδρο των ΗΠΑ, διάφορους υπουργούς και την πλειοψηφία των συνέδρων της διάσκεψης. Τα γεγονότα απέσπασαν μεμιάς τα φώτα της δημοσιότητας, αφού ένα τόσο μαζικό, πολύχρωμο, εκκεντρικό και συντονισμένο πλήθος είχε να φανεί στους δρόμους βορειοαμερικανικής πόλης από την εποχή των διαδηλώσεων κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, αλλά και επειδή ο κατασταλτικός ζήλος της αστυνομίας -που χρησιμοποίησε ελικόπτερα, πλαστικές σφαίρες και κάθε λογής χημικά αέρια-, σε συνδυασμό με τη μαχητικότητα των διαδηλωτών, μετέτρεψε το κέντρο της πόλης σε πεδίο μάχης για τρία μερόνυχτα.

Το Σιάτλ δεν ήταν βέβαια η αρχή. Ήδη από τη δεκαετία του 1980, στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, μια σειρά προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής που επέβαλε σε περισσότερες από 70 αναπτυσσόμενες χώρες η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, πυροδότησε ένα μεγάλο κύμα διαμαρτυρίας που έμεινε στην ιστορία ως «οι ταραχές του ΔΝΤ». Ίσως μάλιστα, από όλα τα σημεία της διαδρομής μέχρι το Σιάτλ ο σταθμός «Λακαντόνα» να ήταν ο σημαντικότερος: η κραυγή των ιθαγενών που ξεπήδησε από τα βάθη της μεξικανικής ζούγκλας, με την εξέγερση των ζαπατίστας το 1994 και, δύο χρόνια αργότερα, όταν οι εξεγερμένοι αποφάσισαν να διεθνοποιήσουν τον αγώνα τους, καλώντας σε μια συνάντηση με στόχο τη συγκρότηση ενός παγκόσμιου δικτύου όλων των αντιστάσεων ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό, όπου ανταποκρίθηκαν 5.000 άνθρωποι από 42 χώρες.

Το Σιάτλ, όμως, βρίσκεται στις ΗΠΑ, στην «κοιλιά του κήτους» της παγκοσμιοποίησης και στην καρδιά του «αμερικανικού ονείρου», και η παράξενη εικόνα οικολόγων μεταμφιεσμένων σε γιγάντιες πράσινες χελώνες να διαδηλώνουν χέρι με χέρι με αρρενωπούς νταλικέρηδες, μέλη του ιστορικού συνδικάτου των Teamsters, σε συνδυασμό με το όργιο αστυνομικής βίας στους δρόμους μιας πόλης όπου η Amazon, η Starbucks και η Microsoft έκαναν τα πρώτα τους βήματα, ανάγκασαν τα παγκόσμια ΜΜΕ να αναγνωρίσουν για πρώτη φορά δημόσια το κίνημα ενάντια στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση.

Η συνέχεια ήταν εφιαλτική για τους εκπρόσωπους της νεοφιλελεύθερης τάξης και δημιουργικά ασυγκράτητη για τους εχθρούς της. Τα επόμενα χρόνια οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας πολλαπλασιάστηκαν και εξαπλώθηκαν σε ολόκληρο τον πλανήτη -τον πρώτο καιρό μάλιστα δεν περνούσε μήνας χωρίς μια σημαντική παγκόσμια δράση-, καινούριες ομάδες δημιουργήθηκαν με «αντιπαγκοσμιοποιητική» πολιτική ατζέντα και ταυτότητα, και μια νέα μαχητική γενιά αναδύθηκε για να αμφισβητήσει το καπιταλιστικό σύστημα ως φυσική κατάσταση και ανυπέρβλητη νομοτέλεια. Σε κάθε σύνοδο κορυφής, το πλήθος των διαδηλωτών ανάγκαζε τους εκπροσώπους των διεθνών οργανισμών να χτίζουν φράκτες και να απομονώνονται σε «φρούρια» για να διεξάγουν τις συζητήσεις τους. Οι κινητοποιήσεις ήταν πολλές και εξαιρετικά μαχητικές, οι σταθμοί του κινήματος εξίσου πολυάριθμοι και πολυποίκιλοι: Νταβός, Μπανγκόκ, Νέα Υόρκη, Ουάσινγκτον, Τσιάνγκ Μάι, Γενεύη, Οκινάουα, Πράγα, Γκέτεμποργκ, Γένοβα, Φλωρεντία, και όπου αλλού έφτανε η χάρη των ισχυρών του πλανήτη με την πολύχρωμη συνοδεία τους. Εμβληματική για την ιστορία του κινήματος ήταν η διαμαρτυρία στην Πράγα, το 2000, ενάντια στη σύνοδο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας, όχι μόνο εξαιτίας της μεγάλης συμμετοχής, αλλά κυρίως επειδή οι διαδηλωτές χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά στην Ευρώπη παρόμοιες μορφές δράσης με εκείνες του Σιάτλ: εκτεταμένη χρήση του διαδικτύου για οργανωτικούς σκοπούς, οριζόντιες μορφές οργάνωσης, όπως η συγκρότηση πολυάριθμων μικρών ομάδων με καθορισμένα καθήκοντα, προσπάθεια διακοπής της συνόδου με διάφορα μέσα και μια γενικότερη συγκρουσιακή διάθεση απέναντι στην αστυνομία. Η συνταγή αποδείχτηκε επιτυχημένη αφού, παρά την άγρια καταστολή και τα μέτρα ασφάλειας, η σύνοδος διακόπηκε μια ημέρα πριν από την προγραμματισμένη λήξη της. Η Πράγα έφερε το Σιάτλ στην Ευρώπη και άνοιξε το δρόμο για τις μεγαλειώδεις συγκεντρώσεις των επόμενων χρόνων, στο Γκέτεμποργκ, τη Γένοβα και τη Φλωρεντία, μετατοπίζοντας έτσι το κέντρο βάρους του αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος. Τον Ιούνιο του 2001, στη σύνοδο κορυφής της ΕΕ στο Γκέτεμποργκ, οι αστυνομικές αρχές της σουηδικής σοσιαλδημοκρατίας χρησιμοποίησαν μέχρι και αληθινές σφαίρες για να καταστείλουν τις διαδηλώσεις. Τον επόμενο μήνα, στη σύνοδο των G8 στη Γένοβα, πραγματοποιήθηκαν οι μεγαλύτερες μέχρι τότε, και πιο αιματηρές, κινητοποιήσεις κατά της παγκοσμιοποίησης. Η μαζική διαδήλωση των 300.000 ατόμων (ανάμεσά τους και περίπου 3.000 Έλληνες) χτυπήθηκε βάναυσα από πολυάριθμες αστυνομικές δυνάμεις και άφησε έναν θλιβερό απολογισμό: 660 τραυματίες, 192 συλλήψεις και έναν νεκρό, τον αναρχικό διαδηλωτή Κάρλο Τζουλιάνι.

Τα όρια του κινήματος δεν άργησαν να φανούν τα επόμενα χρόνια, όταν οι διαδηλωτές, χάνοντας το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού που είχαν αρχικά, σταμάτησαν να αποτελούν εμπόδιο στην ομαλή λειτουργία των συναντήσεων της παγκόσμιας οικονομικής ελίτ και, συνεπώς, να συγκεντρώνουν πάνω τους τα φώτα της δημοσιότητας. Έτσι, το κίνημα μετατόπισε τη δράση του από τη διαμαρτυρία στην αναζήτηση δομών και χώρων συνάντησης για τη διατύπωση και οργάνωση εναλλακτικών προτάσεων. Ο πιο σημαντικός τέτοιος χώρος ήταν το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, που ξεκίνησε από το Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας το 2001 ως ετήσια συνάντηση των παγκόσμιων κινημάτων ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό, σε πολύ λίγα χρόνια εξαπλώθηκε σε κάθε γωνιά του πλανήτη, και μέχρι σήμερα, αν και με μειωμένη ένταση και προσδοκίες, αποτελεί κάποιας μορφής αντίπαλο δέος. Είναι, πάντως, γεγονός ότι το κίνημα δεν βρήκε ξανά τη χαμένη νιότη του, καθώς οι πολύωρες συζητήσεις και οι κοπιαστικές προσπάθειες για να βρεθούν άλλοι δρόμοι δύσκολα μπορούν να τροφοδοτήσουν τον ενθουσιασμό που παράγουν τα χειροπιαστά και μετρήσιμα αποτελέσματα της διακοπής μιας συνόδου κορυφής.

Και αν σήμερα η ζοφερή και καταθλιπτική νεοφιλελεύθερη πραγματικότητα φαντάζει και πάλι ανίκητη και μη ανατρέψιμη, ας μην υποτιμούμε την παρακαταθήκη ενός παγκόσμιου κινήματος που άνοιξε ένα χώρο όπου τόσο διαφορετικές μεταξύ τους μορφές αντίστασης ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό μπόρεσαν να εκφραστούν, αναγέννησε τον διεθνισμό και δημιούργησε νέες μορφές αλληλεγγύης, και διευκόλυνε τη συνεργασία σε μια εποχή όπου τόσο το εργατικό όσο και άλλα κινήματα βρίσκονταν σε ύφεση. Ας μην ξεχνάμε ότι το σχετικά πρόσφατο κύμα διαμαρτυρίας του 2011, που ξεκίνησε από την Τυνησία, συνεχίστηκε στην Αίγυπτο και σε άλλες χώρες του αραβικού κόσμου, προχώρησε στην Ευρώπη με την μορφή του «κινήματος των αγανακτισμένων» και στη Βόρεια Αμερική ως «κίνημα των καταλήψεων», κουβαλούσε σε μεγάλο βαθμό κομμάτι αυτής της παρακαταθήκης. Και κυρίως μορφές πολιτικής οργάνωσης με βασικούς πυλώνες την αποκέντρωση, την οριζοντιότητα, την αυτοοργάνωση, την αυτονομία και την άμεση δημοκρατία, μορφές οι οποίες προϋπήρχαν βέβαια, το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα όμως τις διεύρυνε και τις εμπλούτισε με νέες πρακτικές. Και φτάνουμε να τις συναντήσουμε ξανά στις πλατείες της αντίστασης το 2011, όπου δημιουργήθηκαν χώροι δημοκρατικοί και αντιιεραρχικοί, ενώ τα πρακτικά ζητήματα (διατροφή, καθαριότητα, διαμονή, ασφάλεια) όσο και τα πολιτικά (οργάνωση συζητήσεων, αποφάσεις για τις επόμενες κινήσεις, διεκδικήσεις) αντιμετωπίστηκαν χωρίς ιεραρχίες, ηγεσίες και κεντρικό συντονισμό.

* Δρ. Πολιτικής Επιστήμης, Πάντειο Πανεπιστήμιο

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL