Eric Rouleau
Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στη Le Monde Diplomatique το Φεβρουάριο του 1959 με τίτλο «Το κουρδικό ζήτημα διαρκής πηγή διαμάχης». Ο Eric Rouleau ήταν δημοσιογράφος και διπλωμάτης και υπηρέτησε ως Πρέσβης της Γαλλίας σε χώρες όπως η Τουρκία, αλλά και ως διαμεσολαβητής για την επίλυση κρίσεων σε χώρες όπως η Λιβύη και το Ιράν. Επιλέξαμε να μεταφράσουμε το συγκεκριμένο άρθρο 60 χρόνια μετά τη δημοσίευσή του, γιατί παρουσιάζει μία διαχρονική διάσταση του κουρδικού προβλήματος, η οποία παραμένει εξίσου επίκαιρη μέχρι σήμερα. Η ανάλυση του άρθρου καταδεικνύει την αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να απαντήσει στο πρόβλημα αυτοδιάθεσης ενός λαού εδώ από τα χρόνια του Μεσοπολέμου. Δείχνει επίσης το δράμα του κουρδικού λαού, ο οποίος αγωνίζεται, ενώ τις αγωνίες του διαχειρίζονται οι ίδιες ελίτ, οι ίδιες πολιτικές οικογένειες, σε ένα διεθνές περιβάλλον που είναι ασταθές, αλλά στην πραγματικότητα παραμένει τελικά αμετάβλητο.
Η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος που διαπιστώνουν διάφοροι παρατηρητές στο συγκεκριμένο πρόβλημα δεν είναι τυχαία. Το Κουρδιστάν, τεμαχισμένο από το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου σε τέσσερα κράτη, στην Τουρκία, την Συρία, το Ιράκ και το Ιράν, βρίσκεται σε μία κομβική περιοχή για τα δυτικά συμφέροντα. Προβλήματα στην Τουρκία ή στο Ιράν θα μπορούσαν να απειλήσουν την ατλαντική συμμαχία, το σύμφωνο της Βαγδάτης και γενικότερα ό,τι έχει απομείνει από τις δυτικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις στα θαλάσσια σύνορα με την Σοβιετική Ένωση. Ένας ξεσηκωμός των Κούρδων της Συρίας, κάτι το οποίο δεν αποκλείεται, με δεδομένη την αντιπαλότητά τους στο «Νασερισμό» (στμ: με την έννοια του αραβικού εθνικισμού της εποχής), θα μπορούσε να έχει σημαντικές συνέπειες επίσης και στην ισορροπία δυνάμεων στον αραβικό κόσμο. Οι Κούρδοι βρίσκονται σε εδάφη πλούσια σε πετρέλαιο, τόσο στην Τουρκία όσο και στο Ιράκ και το Ιράν. Η αντίδρασή τους θα μπορούσε να ενωθεί με εκείνη των κομμουνιστών σε εργατικές περιοχές και να διαταραχθεί η πρόσβαση της Δύσης σε πετρελαιοειδή.
Αναμφίβολα αυτός είναι κι ο λόγος για τον οποίον ένας Κούρδος αυτονομιστής που σήμερα βρίσκεται στη Δύση, ο Εμίρης Kamuran Aali Bedir-Khan, αξιοποίησε την παρουσία του Αμερικανού Υπουργού John Foster Dulles στο Παρίσι για να του ζητήσει τις υπηρεσίες του για μία πολιτική λύση στο πρόβλημα του λαού του. Ο Εμίρης Khan ανήκει σε μία αριστοκρατική οικογένεια, η οποία κυβερνά ένα τμήμα του Κουρδιστάν εδώ και πολλούς αιώνες. Σε ένα γράμμα του προς τον Αμερικάνο Υπουργό έγραψε: «Στην περίοδο αυτή της Ιστορίας, κατά την οποία οι λαοί κατακτούν την ανεξαρτησία τους, οι Κούρδοι βιώνουν την άρνηση ακόμα και να αυτοπροσδιορίζονται ως Κούρδοι. Τους στερούν κάθε δυνατότητα προόδου και στον τομέα του πολιτισμού και σε εκείνους της οικονομίας, της κοινωνίας, της πολιτικής. Μία τέτοια κατάσταση μοιραία μπορεί να οδηγήσει σε περιπέτειες. Παρακαλώ λοιπόν την Εξοχότητά Σας να ασκήσετε την επιρροή σας κι εκείνη της κυβέρνησής σας, ώστε να σταματήσει αυτή η αδικία και να αποκατασταθεί τουλάχιστον η ελευθερία της πρόσβασης στην κουλτούρα και τον πολιτισμό για τον κουρδικό λαό».
Το κουρδικό αυτονομιστικό κίνημα, του οποίου ο Εμίρης Khan είναι ο εκπρόσωπος στη Δύση, δεν είναι κάτι καινούριο. Δεν σταμάτησε να εξελίσσεται, από τη στιγμή που αυτός ο ινδοευρωπαϊκός λαός συνειδητοποίησε την ύπαρξή του. Επιβίωσε μέσα στους αιώνες, αγνοώντας τα εμπόδια και τις μεγάλες περιόδους καταπίεσης. Περήφανοι για την καταγωγή τους -το πρώτο ανεξάρτητο Κράτος τους το οποίο επικαλούνται χρονολογείται στο 2.500 π.Χ.- οι Κούρδοι κατάφεραν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, να διατηρήσουν την αυτονομία τους μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα. Υπαγόμενοι θεωρητικά στην οθωμανική εξουσία, απολάμβαναν στην πραγματικότητα μία πλήρη αυτονομία. Η Υψηλή Πύλη τους είχε εκχωρήσει την ευελιξία να έχουν το δικό τους πολιτισμό, τον οποίο και ανέπτυξαν αναμένοντας την ανεξαρτησία τους.
Οι εξεγέρσεις
Αυτό το όνειρο χιλιετιών φαινόταν να βρίσκεται στο σημείο υλοποίησης του στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς η Συνθήκη των Σεβρών αναγνώρισε στους Κούρδους το δικαίωμα να προχωρήσουν προς μία ανεξάρτητη οντότητα. Αλλά θα ξεσπάσει η κεμαλική επανάσταση και η Συνθήκη δεν θα εφαρμοστεί. Η Συνθήκη της Λωζάνης αργότερα δεν θα αναφέρει τίποτα για το Κουρδιστάν. Το όνειρο θα καταρρεύσει και την ίδια στιγμή θα ξεσπάσει η εξέγερση. Το διάστημα ανάμεσα στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους θα χαρακτηριστεί από ένα λουτρό αίματος.
Αξιοποιώντας το παράθυρο ευκαιρίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι Κούρδοι του Ιράκ θα ξεσηκωθούν υπό την ηγεσία του Mustafa Barzani. Ηττημένοι, μετά από βρετανική παρέμβαση, οι ηγέτες της εξέγερσης θα ενωθούν με τους αδερφούς τους στο Ιράν, οι οποίοι το 1945 κατάφεραν να ιδρύσουν την περίφημη «Δημοκρατία της Mehabad» στη βορειοανατολική Περσία. Εντούτοις, η κατάρρευση του νέου αυτού Κράτους θα οδηγήσει τον Barzani και περίπου 500 από τους πολεμιστές του να ζητήσουν άσυλο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τελικά επέστρεψαν στο Ιράκ τον επόμενο Οκτώβριο, μετά από την πτώση του μοναρχικού καθεστώτος που τους είχε καταδικάσει ερήμην σε θάνατο.
Θα πρέπει να ειπωθεί ότι η ιρακινή επανάσταση άνοιξε στους Κούρδους αυτονομιστές αναπάντεχες προοπτικές. Το νέο Σύνταγμα τους αναγνωρίζει εθνικά δικαιώματα εντός της ιρακινής οντότητας. Το Ενωμένο Δημοκρατικό Κόμμα του Mustafa Barzani συνεχίζει νόμιμα τις δραστηριότητές του. Οι αρχές δημιούργησαν μία επιτροπή σοφών, αποτελούμενη από Κούρδους, ώστε να συνταχθεί ένα εγχειρίδιο ιστορίας, το οποίο θα διδάσκεται σε όλα τα σχολεία, συμπεριλαμβανομένων και των αμιγώς αραβικών σχολείων. Λύκεια και ένα κουρδικό πανεπιστήμιο θα δημιουργηθούν μέσα σε λίγο καιρό, πρωτόγνωρο γεγονός για το ιρακινό κράτος. Ένα σύστημα διοικητικής αυτονομίας θα μπει επιτέλους σε τροχιά εφαρμογής στο ιρακινό Κουρδιστάν.
Αυτή ακριβώς η κατάσταση ανησύχησε ιδιαίτερα την Τουρκία και το Ιράν, χώρες οι οποίες εφαρμόζουν μια σκληρή πολιτική ενσωμάτωσης των μειονοτήτων τους. Το νέο κεμαλικό κράτος επιθυμούσε να κάνει τους Κούρδους «αυθεντικούς Τούρκους», απαγορεύοντάς τους τη χρήση της γλώσσας τους και την παραδοσιακή τους ενδυμασία. Για την Άγκυρα όσοι κατοικούν στο παλαιό Κουρδιστάν είναι «ορεσίβιοι Τούρκοι» και των οποίων τα χαρακτηριστικά δεν έχουν καμία σχέση με κάποιο άλλο εθνοτικό σώμα. Με την εγκαθίδρυση του «λαϊκού» κράτους, επίσης, ο Atatürk έκλεισε τα κουρδικά σχολεία που χρηματοδοτούνταν από θρησκευτικές οργανώσεις.
Αυτή η πολιτική θα προκαλέσει πολλές εξεγέρσεις, η πιο βίαιη από τις οποίες θα είναι αναμφισβήτητα εκείνη του Μαρτίου του 1925. Οι τουρκικές αρχές θα απαντήσουν πολύ σκληρά. Δεκάδες χωριά θα ισοπεδωθούν μετά από βίαιες συγκρούσεις και σύμφωνα με τους Κούρδους αυτονομιστές, 500.000 άτομα θα δολοφονηθούν ή θα εκτοπιστούν. Και στο Ιράν, όμως, με ελάχιστες εξαιρέσεις, η κατάσταση των Κούρδων δεν διαφέρει. Κι εκεί οι Κούρδοι θεωρούνται τμήμα του ιρανικού έθνους και τους συμπεριφέρονται αντίστοιχα. Αλλά, η εμπειρία της Mehabad παραμένει ζωντανή στη μνήμη και οι αυτονομιστές Κούρδοι επιδιώκουν κι εκεί ορισμένες παραχωρήσεις από την κυβέρνηση.
Διάτρητα σύνορα
Μέσα σε τέτοιες συνθήκες καταλαβαίνει κανείς εύκολα τις ανησυχίες της Τεχεράνης και της Άγκυρας σε σχέση με την εξέλιξη του κουρδικού προβλήματος στο Ιράκ. Είναι ευρέως γνωστό ότι τα σύνορα που χωρίζουν τις διάφορες περιοχές του Κουρδιστάν είναι διάτρητα. Οι εντολές, τα μηνύματα και τα όπλα κυκλοφορούν σχεδόν ελεύθερα. Το Ιράν και η Τουρκία σύναψαν από το 1934 μία συμφωνία μη ανάμειξης στα εσωτερικά των χωρών τους. Το 1937 αυτή η συμφωνία θα αναβαθμιστεί σε σύμφωνο του Saadabad (στμ: παλάτι που βρίσκεται στο Ιράν), στο οποίο θα προσχωρήσουν το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Το σύμφωνο της Βαγδάτης, επίσης, στοχεύει στην εξάλειψη οποιασδήποτε προσπάθειας αποσταθεροποίησης, είτε αυτή προέρχεται από το εσωτερικό είτε προέρχεται από το εξωτερικό. [...]
Μετάφραση: Νικόλας Κουντούρης
