Του Κώστα Αδάμ*
Μία πολύ ιδιαίτερη περίπτωση στην παγκόσμια ιστορία είναι η ζωή του Αντόνιο Γκράμσι. Ο σπουδαίος στοχαστής υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος του ιταλικού κομμουνιστικού κόμματος, ενώ τα έργα του, μέσα και έξω από την φυλακή, αποτέλεσαν τη βάση για πολλές συζητήσεις και ερμηνείες. Ο όγκος των δοκιμίων και των άρθρων του αφορούσε τα προβλήματα του εργατικού κινήματος, θεωρητικά και πρακτικά, την προσέγγισή του στην μαρξιστική θεωρία ως φιλοσοφία της πράξης, την ιδεολογία ως ένα αμάλγαμα αξιών, αντιλήψεων και συμπεριφορών μέσω των οποίων αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και συνδεόμαστε μαζί του, ενώ τον απασχόλησαν τα εθνικά και πολιτιστικά προβλήματα της Ιταλίας, όπως η επιρροή του Βατικανού στην ιταλική κοινωνία και οι διαφορές βορά - νότου. Πριν από περίπου έναν αιώνα, για την δράση του, ο εισαγγελέας του φασιστικού καθεστώτος ζήτησε από την έδρα «Να σταματήσει αυτό το μυαλό να σκέφτεται για τα επόμενα 20 χρόνια». Καταδικάστηκε το 1928 σε φυλάκιση 20 ετών, 4 μηνών και 5 ημερών. Το μυαλό του δεν σταμάτησε να σκέφτεται. Στα γράμματά του από τη φυλακή, για να ξεπεράσει το σκόπελο της λογοκρισίας, χρησιμοποίησε ορισμένους γλωσσικούς κώδικες και παρακάμψεις για να αναφερθεί σε απαγορευμένα πρόσωπα και καταστάσεις. Κομμουνισμός ήταν «η φιλοσοφία της πράξης», ο Λένιν «Ίλιτς» και ο Μαρξ αναφερόταν ως «ο πατέρας της φιλοσοφίας της πράξης». Λιγότερο γνωστή στο ευρύτερο κοινό ήταν η μυο-σκελετική του πάθηση του Γκράμσι. Ο σπουδαίος διανοητής, σε αντίθεση με την γενική αντίληψη που τον ήθελε να έχει χτυπήσει όταν ήταν βρέφος, έπασχε από φυματιώδη σπονδυλίτιδα (νόσος του Pott) από την παιδική του ηλικία, γεγονός που είχε επηρεάσει την εμφάνιση, την κινητικότητα, καθώς και άλλους τομείς της υγείας του. Η μακρά παραμονή του στην φυλακή επιβάρυνε αυτή την κατάσταση. Πέθανε μόλις τέσσερις μέρες μετά την απελευθέρωση του, στις 27 Απριλίου 1937, από εγκεφαλικό επεισόδιο, ενώ τα πρώτα χρόνια φυλάκισης του σε συνθήκες συνωστισμού έχασε την λειτουργία των κάτω άκρων του. Μέχρι τις τελευταίες του στιγμές δεν σταμάτησε να γράφει και να αναζητά απαντήσεις στα ερωτήματα που απασχολούσαν τον ίδιο, αλλά και ολόκληρο το εργατικό κίνημα.
Απαισιοδοξία λόγω ευφυΐας, αισιοδοξία λόγω θέλησης
Το παράδειγμα του Γκράμσι δεν είναι φυσικά το μοναδικό, είναι όμως ίσως αυτό που αρμόζει περισσότερο να έρθει σε αντιπαραβολή με τα λεγόμενα του υπουργού Βορίδη περί αναπήρων. Κυρίως επειδή η δράση του Γκράμσι έλαβε χώρα σε μία περίοδο που η ακμάζουσα φασιστική ιδεολογία αντιμετώπιζε ανθρώπους σαν τον Γκράμσι με τον ίδιο απαξιωτικό τρόπο. Χαρακτηριστικό στιγμιότυπο της εποχής, η παρθενική ομιλία του Αντόνιο Γκράμσι, στις 16 Μαΐου 1925, όπου αρκετοί βουλευτές σηκώνονται από τις θέσεις τους και κάθονται δίπλα του για να ακούσουν την ισχνή φωνή που έβγαινε από το στήθος του. Εκεί ήταν και ο Ντούτσε, τεντώνοντας με ένα αυτάρεσκο χαμόγελο το αυτί του για να ακούσει τον αγορητή, χλευάζοντας την αδυναμία του. Στην τωρινή περίπτωση ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, ο οποίος έχει διατελέσει και υπουργός Υγείας στην κυβέρνηση Σαμαρά, εξέφρασε την απαξίωση του για τα άτομα με αναπηρία στο σύνολό τους, με έναν απαράδεκτο χαρακτηρισμό. Αυτή του η διατύπωση κατακρίθηκε έντονα μέσα από τις τάξεις τις Νέας Δημοκρατίας και του ζητήθηκε να ανασκευάσει, όμως ο ίδιος αρνήθηκε λέγοντας ότι δεν είχε καμία κακή πρόθεση να προσβάλει τα ΑμεΑ και εννοούσε συγκεκριμένες αναπηρίες που αφορούν την περιορισμένη αντίληψη. Αυτό, όμως, είναι και το δομικό πρόβλημα στο οποίο αναφέρεται ο κύριος Κυμπουρόπουλος. Είναι σαφές στον γραφόντα ότι ο κύριος Βορίδης δεν είχε πρόθεση να προσβάλλει τα ΑμεΑ στο σύνολό τους. Είναι επίσης σαφές ότι φιλοξενούμενος Υπουργός, σε ένα μέσο όπου νιώθει τουλάχιστον ασφαλής να διατυπώσει ανεπηρέαστα τις απόψεις του, ενώ προσπαθεί να αφυπνίσει τα συντηρητικά αντανακλαστικά των θεατών του μέσου, καταφεύγει σε χαρακτηρισμούς μιας ολόκληρης κοινωνικής ομάδας χωρίς αυτή να είναι καν στο θέμα της συζήτησης. Αυτό δείχνει μια βαθιά ριζωμένη νοοτροπία του ανθρώπου που αφορά τα ΑμεΑ. Το γεγονός ότι από τους παρουσιαστές της εκπομπής δεν υπήρξε η παραμικρή διόρθωση προς τον ομιλητή πράγματι διαιωνίζει αυτή την απαράδεκτη ρητορική και τη διάδοση του στίγματος και των στερεοτύπων. Η υπερασπιστική γραμμή των εμπλεκομένων στην υπόθεση είναι αποκαρδιωτική. Διατυπώθηκε ότι δεν υπήρχε κακή πρόθεση, άρα δεν μπορεί να χρεωθεί κανείς το αποτέλεσμα. Δεν ζητήθηκε ούτε η σημασιολογική συγνώμη προς τους ανθρώπους που τόσο αναίτια προσέβαλε. Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι συνηθισμένη η πρακτική που θέλει τον απολογητή να είναι πολλά χρόνια στο χώρο και να ενδιαφέρεται για τέτοια ζητήματα, οπότε δεν χρειάζεται να το συνεχίσουμε. Ένα απλό ολίσθημα της γλώσσας ήταν, που δεν είχε σκοπό να προσβάλει. Ας το αφήσουμε. Να πάμε παρακάτω. Ας αδιαφορήσουμε. «Η αδιαφορία είναι το νεκρό βάρος της ιστορίας. Η αδιαφορία δρα δυνατά πάνω στην ιστορία. Δρα παθητικά, αλλά δρα. Είναι η μοιρολατρία. Είναι αυτό που δεν μπορείς να υπολογίσεις. Είναι αυτό που διαταράσσει τα προγράμματα, που ανατρέπει τα σχέδια που έχουν κατασκευαστεί με τον καλύτερο τρόπο. Είναι η κτηνώδης ύλη που πνίγει την ευφυΐα» (Α. Γκράμσι).
* Κοινωνιολόγος
