Live τώρα    
19°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
16.2°C20.7°C
2 BF 53%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
17 °C
15.2°C17.7°C
1 BF 74%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C16.6°C
3 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
17 °C
16.0°C18.0°C
2 BF 59%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
15.9°C15.9°C
0 BF 55%
Η Γκρέτα και το κλίμα
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η Γκρέτα και το κλίμα

Οι σύνοδοι κορυφής και οι άλλες επίσημες συνεδριάσεις των Ηνωμένων Εθνών συνήθως αφορούν μόνο διπλωμάτες και λοιπούς μεγαλοσχήμονες και περνούν απαρατήρητες από τον μέσο πολίτη· η πρόσφατη σύνοδος κορυφής για το κλίμα αποτέλεσε εξαίρεση, χάρη στη 16χρονη Σουηδή Γκρέτα Τούνμπεργκ. Η νεαρή ακτιβίστρια κατάφερε να στρέψει επάνω της τους προβολείς της δημοσιότητας και να θέσει το θέμα της κλιματικής αλλαγής με τον επείγοντα χαρακτήρα που έχει· και κέρδισε όχι μόνο την προσοχή όλων και τη συμπάθεια εκατομμυρίων, αλλά και τα φαρμακερά βέλη πολλών σχολιαστών, κυρίως (αλλά με κανένα τρόπο αποκλειστικά) δεξιών και ακροκεντρώων -μέχρι και σάιμποργκ τη χαρακτήρισε ο Γάλλος φιλόσοφος Μισέλ Ονφρέ, όπως θα διαβάσατε πριν από λίγο καιρό στην Αυγή.

Αφού λοιπόν η Γκρέτα πρωταγωνίστησε στην επικαιρότητα, ταιριάζει να της αφιερώσουμε το άρθρο αυτού του μήνα· όχι ακριβώς στην ίδια, όσο στην έννοια που εκείνη ανέδειξε, εννοώ το κλίμα. Και βέβαια εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε θα λεξιλογήσουμε για το κλίμα.

Η λέξη είναι αρχαία. Προέρχεται από το ρήμα κλίνω (προσοχή στα ομόηχα), που το χρησιμοποιούμε σήμερα, όταν κλίνουμε ουσιαστικά ή ρήματα στη γραμματική. Κλίνω αρχικά σημαίνει «γέρνω», και το κεκλιμένο επίπεδο που είχαμε εμείς οι παλιότεροι στα προβλήματα της φυσικής είναι ακριβώς ένα επίπεδο με κλίση, μια ράμπα. Στην ίδια οικογένεια λέξεων βρίσκουμε την κλίνη (και τελικά την κλινική), την κλίμακα, το κλίτος των εκκλησιών, την κλιτύ, δηλ. την πλαγιά του βουνού, αλλά και το ανάκλιντρο.

Κλίμα λοιπόν αρχικά ήταν η κλίση του εδάφους, η κατωφέρεια, και στη συνέχεια η υποτιθέμενη κλίση της γης ως προς τους πόλους ή η κλίση των ακτίνων του ηλίου προς το έδαφος. Στα ελληνιστικά χρόνια, εμφανίζεται η σημασία «περιοχή της γης» (π.χ. «τα προς μεσημβρίαν κλίματα», οι νότιες περιοχές), ενώ κλίματα ονομάστηκαν και τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα (τα «τέτταρα κλίματα» στον Στράβωνα). Οι αρχαίοι γεωγράφοι χώριζαν την οικουμένη σε 7 λωρίδες ανάλογα με τη διάρκεια της ημέρας, που και αυτές ονομάστηκαν κλίματα.

Στα χριστιανικά χρόνια η λέξη χρησιμοποιείται με τη σημασία της εκκλησιαστικής περιφέρειας που έχει δική της διοίκηση, σημασία που επιβιώνει ως σήμερα όταν λέγεται π.χ. ότι «η Θεσσαλονίκη ανήκει στο κλίμα του Πατριαρχείου». Παράλληλα, παραμένει η λαϊκή σημασία της: κλίση, λύγισμα, σκύψιμο, π.χ. στον Βέλθανδρο και Χρυσάντζα ο ποιητής παινεύει «το κλίμα του τραχήλου της και το υπολύγισμά της».

Με τις αρχαίες γεωγραφικές σημασίες η λέξη περνάει απαράλλαχτη στα λατινικά, clima, και από εκεί στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες (climate στα αγγλικά, climat στα γαλλικά). Στον ύστερο μεσαίωνα χρησιμοποιείται με τη σημασία μιας συγκεκριμένης περιοχής της Γης σε συνάρτηση με τις μετεωρολογικές συνθήκες και από το 1600 περίπου εμφανίζεται η σημερινή σημασία της λέξης, δηλ. το σύνολο των ατμοσφαιρικών και μετεωρολογικών συνθηκών που επικρατούν σε έναν τόπο (θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, κτλ.).

Με αυτή τη σημασία ο όρος επανακάμπτει στα ελληνικά ως σημασιολογικό δάνειο, ενώ επίσης εμφανίζονται όροι όπως κλιματολογία ή κλιματικός. Ο όρος που μας απασχολεί -που μας στοιχειώνει, πείτε-, δηλ. η κλιματική αλλαγή, πρωτοεμφανίστηκε στη δεκαετία του 1980, το 1983, στα αγγλικά: climate change.

Βέβαια, στα νεότερα χρόνια η λέξη έχει πάρει και μεταφορική σημασία και δηλώνει τις συνθήκες μέσα στις οποίες βρίσκεται ή γίνεται κάτι, το γενικότερο ψυχολογικό ή ηθικό περιβάλλον που επικρατεί σε μια δεδομένη στιγμή, κι έτσι λέμε π.χ. στη σύσκεψη επικράτησε κλίμα αισιοδοξίας, κλίμα ανασφάλειας, ψυχροπολεμικό κλίμα. Στη δεκαετία του 1980 ακούστηκε πολύ, ως έκκληση, το «ήπιο κλίμα» που έπρεπε να χαρακτηρίζει την πολιτική αντιπαράθεση. Και όπως παλιότερα οι φιλάσθενοι διάλεγαν να παραθερίσουν σε περιοχές με καλό κλίμα, κάποιος μπορεί να πει ότι «δεν με σηκώνει το κλίμα» στην τάδε επιχείρηση ή στο τάδε κόμμα, εννοώντας ότι δεν είναι αρεστός ή ανεκτός στο συγκεκριμένο περιβάλλον.

Θα καταλάβατε από τα παραπάνω ότι το κλίμα δεν έχει καμιά ετυμολογική σχέση με το ομόηχο «κλήμα» (που προέρχεται από το ρήμα κλω, σπάζω). Μόνο σε λογοπαίγνια μπορεί να δείτε ότι «ήταν στραβό το κλίμα». Αν όμως το στραβό κλήμα το έφαγε ο γάιδαρος, το στραβό κλίμα το έφτιαξε ο άνθρωπος -ή τουλάχιστον ένας συγκεκριμένος τρόπος ανάπτυξης. Οπότε, να μην παραπονιόμαστε για τη Γκρέτα που μας υψώνει το δάχτυλο.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL