Του Τάσου Τρίκκα
Διεθνείς των υποχωρήσεων. Σήμερα, όρος της μόδας η μετάλλαξη, τείνει να κυριαρχήσει στο λεξιλόγιο. Επιτυχία ο λεκτικός νεωτερισμός. Όμως, ως έννοια η μετάλλαξη δεν κομίζει τίποτα νέο στην πολιτική της σοσιαλδημοκρατίας, ενός από τα δύο πρόσωπα του εργατικού και κεντροαριστερού κινήματος των δύο περίπου τελευταίων αιώνων.
Διεθνείς των μεταλλάξεων θα μπορούσαν να ονομαστούν οι σοσιαλιστικές διεθνείς. Ή, πιο κυριολεκτικά, διεθνείς των υποχωρήσεων, αφού η περιοδολόγηση του παγκόσμιου σοσιαλδημοκρατικού ρεύματος θα μπορούσε να βασιστεί ώς τώρα στις πιο ουσιαστικές, σημαντικές τομές τής ώς τώρα πορείας του. Όλες αποτελούν βηματισμούς προς τα πίσω, διαφορετικής ποιότητας η κάθε μια. Την πρώτη τομή συνιστά η εγκατάλειψη της επανάστασης υπέρ του εξελικτικού δρόμου, που θα περιορίζεται σε διαδοχικές αδιατάρακτες μεταρρυθμίσεις. Με τη δεύτερη τομή μεγιστοποιείται ο στόχος των μεταρρυθμίσεων: “Το κίνημα είναι το παν”! Τονίζεται. Αποσύρεται ο στόχος του σοσιαλισμού διακριτικά “κάπου στο βάθος”
Η επόμενη μετάλλαξη συνδέεται με τη μεγάλη οικονομική κρίση του 1929. Από τις τρεις τομές, είναι εκείνη με τον πιο οικουμενικό χαρακτήρα, η πιο αθώα και η μακρότερης διάρκειας. Κράτησε ως τη δική μας κρίση. Στο κενσιανό θεώρημα στηρίχθηκε το κοινωνικό κράτος, που ωφέλησε τα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα και αποτέλεσε τον οδοδείχτη μια δικαιότερης μελλοντικής κατανομής του παγκόσμιου πλούτου. Μεταγενέστερη, η πιο ωχρή, υποχωρητικότερη εκδοχή της μετάλλαξης αυτής υπήρξε ο “τρίτος δρόμος” του “νεοκεντροαριστερού¨ Antony Giddens.
Μεσολάβησε το 1959 και η ιδεολογική αποκοπή της σοσιαλδημοκρατίας από τις μαρξιστικές καταβολές του εργατικού κινήματος, με το Συνέδριο του Bad Godesberg. Η ανατροπή του καπιταλισμού έγινε πια στόχος του παρελθόντος. Εγκαταλείπεται, μαζί με τις εθνικοποιήσεις. Το νέο, σύγχρονο όραμα είναι ο μετασχηματισμός του “συστήματος”, ώστε να γίνει πιο “ηθικό”.
Βαθμιαία η σοσιαλδημοκρατία μετατρέπεται σε ένα από τους δύο πολιτικούς πυλώνες του καπιταλισμού. Η στροφή του 1959 προοιωνίζεται τη σχεδιασμένη επέλαση του νεοφιλελευθερισμού στις τελευταίες δεκαετίες του αιώνα μας, που θα πλήξει δύο κυρίως στόχους: Το Βρετανικό και το ιταλικό εργατικό κίνημα, με αιχμές του επιθετικού δόρατος τη Μάργκαρετ Θάτσερ (διάλυση των ανθρακωρυχείων) και το Κονσέρτσιουμ του Ιταλικού κεφαλαίου με τη Fiat, που εκμεταλλεύτηκε αριστοτεχνικά τις εσωτερικές αντιθέσεις του εργατικού κινήματος της χώρας. Ένας άλλος “σοσιαλδημοκράτης”, Έλληνας αυτός, συνέβαλε με τους αστερίσκους του στις ανακοινώσεις του ΝΑΤΟ και τον φραστικό αντι-ιμπεριαλισμό του στην εκπλήρωση άλλων δύο επιδιώξεων του δυτικού αντιδραστικού μπλοκ: την πολιτική εκτροπή στην Ελλάδα και την Κύπρο. Στην τρίτη τομή, η σοσιαλδημοκρατία φτάνει ώς την ολοσχερή υποταγή της στον καπιταλισμό. Ακόμη και τα ίχνη του κοινωνικού κράτους εξαφανίστηκαν.
“Σοσιαλνεοφιλελευθερισμός”: η τελευταία μετάλλαξη της σοσιαλδημοκρατίας
“Μην έχοντας πιο κάτω άλλο σκαλί” -οι εκλογικές απώλειες της σοσιαλδημοκρατίας ξεπέρασαν κάθε όριο τα τελευταία χρόνια- επιχειρεί τώρα νέα μετάλλαξη. Συσσωρεύει στοιχεία νεοφιλελευθερισμού “χωρίς περίσκεψη, χωρίς αιδώ”, σε ένα είδος “σοσιαλνεοφιλελευθερισμού”, για να θυμηθούμε την παλαιά καταγγελία της Τρίτης Διεθνούς. Περιβάλλεται τώρα από ένα νέο, πιο μοντέρνο “αριστερό” ένδυμα, ανανεώνει τις ηγεσίες της σε διάφορες χώρες και με ανακαινισμένη σκευή επιχειρεί να βελτιώσει τη θέση της. Οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί κεντροαριστεροί έπαψαν έτσι τουλάχιστον να χάνουν. Είναι μερικές φορές που κερδίζουν μάλιστα. Εμφανίζεται στις δύο χώρες ένα “αριστερό κίνημα” χαμηλού βεληνεκούς: στήνουν οργανώσεις, στρατολογούν νέα μέλη, ανοίγουν πολιτικές λέσχες, εκδίδουν έντυπα. Στον γκρίζο ορίζοντα που χρωματίζει η προεδρία του Τραμπ χαράσσουν αραιές, φωτεινές αναλαμπές της νέας Κεντροαριστεράς. Ηγετικές μορφές της αποτελούν στις ΗΠΑ ο Berny Sanders και στη Βρετανία ο Jeremy Corbin.
Πού βρίσκονται οι κοινοί τόποι όπου συναντιούνται νοερά -ή και πραγματικά- οι σημερινοί αγωνιστές από διάφορες χώρες, οι φίλοι (όχι “οπαδοί”, όχι “followers”) του Τσίπρα, του Corbin, του Sanders; Μα φυσικά στις “πλατείες” που γέμιζαν πριν από μερικά χρόνια από αριστερούς άλλης ηλικιακής και πολιτικής σύνθεσης από εκείνη που συνήθως ξέραμε, από ένα αλλιώτικο κράμα ανθρώπων - αμούστακοι έφηβοι, γενειοφόροι που θα κληθούν στον στρατό, ώριμοι άνδρες, μεσήλικες και συνταξιούχοι ακόμη. Είναι ο κόσμος που βλέπαμε και στις συγκεντρώσεις του ΣΥΡΙΖΑ.
Πλατείες όπου έσμιξαν και θα ξανασμίξουν πάλι τα πλήθη που συναντιούνται κάθε φορά σε μια ενότητα οραμάτων με παλαιότερες αλλά και με πιο κοντινές τους γενιές. Όπως οι Αμερικάνοι φοιτητές του Berkley, οι Έλληνες συνάδελφοί τους του Πολυτεχνείου, οι Άγγλοι σπουδαστές των πορειών του Aldermaston. Ή όπως οι δικοί μας συριζαίοι με τους νέους Ρηγάδες, με τους Επονίτες και τους Ελασίτες.
Το πεζοδρόμιο του αγώνα
Είναι το πολύχρωμο κράμα της διαφορετικής, κάθε φορά Νέας Αριστεράς που παίρνει τη θέση του όταν έρθει η ώρα στο πεζοδρόμιο του αγώνα. Κλαυθμηρίζουν γκρινιάρηδες μικροαστοί ότι “άλλαξαν οι συνθήκες” και “ο κόσμος δεν ξεβολεύεται από τον καναπέ του”. Τα απωθημένα τους βγάζουν. Τις εκκρίσεις αποβάλλουν από τα ένζυμα της κυρίαρχης αστικής ιδεολογίας που κατάπιαν με το κουτάλι στο σχολείο και στο σπίτι. (Πόσο αλλιώτικη θα ήταν η ελληνική -και όχι μόνο- Αριστερά αν τα κόμματά της είχαν ανοίξει μέτωπα εναντίον της ηγεμονίας της αστικής ιδεολογίας “εφ’ όλης της ύλης” και όχι μόνο εναντίον του εθνικισμού!)
Δεν χάθηκαν, όπως λένε οι σκυθρωποί μικροαστοί, μαζί με τις κομμένες τους συντάξεις, οι αγωνιστικές διαθέσεις της νέας γενιάς, όπως και των μεγαλύτερων. Ο δρόμος τραβά την ανηφόρα και η Ιστορία πορεύεται με συνέχειες και ασυνέχειες. Είναι ειδολογικό γνώρισμα του ανθρώπου να αγωνίζεται για τη ζωή και τη βελτίωσή της, όχι πάντα με τους ίδιους ρυθμούς. Και η Ιστορία φυλάει εκπλήξεις στη γωνία. Το ζήτημα είναι να είσαι έτοιμος πολιτικά, ιδεολογικά, ηθικά να αδράξεις τον κρίκο της ευκαιρίας και της εμπειρίας που θα παρουσιαστεί. Χωρίς να περιμένεις ειδική ειδοποίηση, με ηλεκτρονική ή όχι μορφή.
Οι πλατείες θα ξαναγεμίσουν, όπως και οι δρόμοι. Αλλά χρειάζεται πολύς κόπος, πολλή δουλειά για να ανέβει και να αναβαθμιστεί το επίπεδο της αδιαφορίας, της δυσφορίας, της απελπισίας και της οργής σε επίπεδο κινητοποίησης, αγωνιστικής δράσης και ανατροπής. Με τη συνάντηση και συμπόρευση των μαζών, με την κοινή δράση τους, δημιουργούνται τα μέτωπα. Εκεί, στις πλατείες δουλειάς και μάθησης - και σύγκρουσης, αν χρειαστεί. Εκεί θα αναδυθεί ο νέος ΣΥΡΙΖΑ, εκεί θα γίνει πράξη η πλατιά δημοκρατική συμπαράταξη. Κανείς δεν αποκλείεται από αυτήν, μην παραβιάζουμε ανοιχτές πόρτες.
Και τα “σκαντζοχοιράκια” θα ακουστεί ίσως. Υπάρχουν βέβαια και τα αδύναμα αυτά ζώα που παρενοχλούν την ενότητα, που είναι αναγκαία, αλλά αυτή επιβάλλεται, κανείς δεν μπορεί να της βάλει εμπόδια.
Ας είμαστε όμως ρεαλιστές και δίκαιοι: δέκα περίπου χρόνια η χώρα είχε μία κακή διακυβέρνηση από δύο κόμματα - δεν κυβερνήθηκε μόνο από τη Δεξιά. Ξεχώρισαν τότε διάφορα πολιτικά πρόσωπα, στάσεις και πρακτικές απαράδεκτες, που δεν μπορούν να λησμονηθούν από τη μία μέρα στην άλλη. Δεν μιλάμε μόνο για τους πρωταίτιους του συστήματος, ούτε για τους φυσικούς και ηθικούς αυτουργούς συγκεκριμένων εγκληματικών πράξεων. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που από το “περιθώριο” είχαν ισχυρή ανάμειξη στα δρώμενα των δύο, χωρίς να υπέχουν γι’ αυτό και ποινικές ευθύνες (“λαμόγια”, πληροφοριοδότες της ΕΣΑ).
Ε, να μην περιμένουν να γίνουν μέλη των επιτροπών του ΣΥΡΙΖΑ.
Σοσιαλισμός με δημοκρατία και ελευθερία
Και να το ξεκαθαρίσουμε. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει τη δική του ιστορία. Είναι σάρκα και πνεύμα της Αριστεράς, εκείνης που έχει τις μακρινές, βαθιές ρίζες της στο παλλαϊκό κίνημα της Εθνικής Αντίστασης. Της Αριστεράς που συνειδητοποίησε το αδιέξοδο του Εμφυλίου στο οποίο είχε παγιδευτεί. Και που επέλεξε τον δρόμο του σοσιαλισμού με δημοκρατία και ελευθερία, που εμπλουτίστηκε στην πορεία της με στοιχεία από άλλα συγγενικά ιδεολογικοπολιτικά ρεύματα. Αλλά η παράδοση τής σοσιαλδημοκρατίας τής ήταν και της είναι ξένη, όπως της είναι ξένο και το διάλειμμα της “πράσινης αλλαγής”. Η διεύρυνση του ΣΥΡΙΖΑ, η συμπόρευσή του με την πλατιά δημοκρατική συμμαχία θα προχωρήσει, αλλά δεν είναι δυνατόν να μεταβάλει τον χαρακτήρα του που έχει καθοριστεί από το συνέδριο και το καταστατικό του.
Τα μικρά βήματα του Corbin και του Sanders προς τα αριστερά δεν αφήνουν καθόλου αδιάφορο τον ΣΥΡΙΖΑ, που θα επιθυμούσε την επιτυχία τους. Δεν είναι όμως αυτά στην κλίμακα μιας πραγματικής αλλαγής του σημερινού χαρακτήρα της σοσιαλδημοκρατίας τον οποίο έχει διαμορφώσει η τελευταία μετάλλαξή τους (“σοσιαλνεοφιλελευθερισμός”). Σήμερα οι “νεοαριστεροί” περιφέρουν δύο νέα “ευαγγέλια”. Το “Κορμπινικό” με τον τίτλο “Οικονομική Επιστήμη για τους πολλούς”, που περιλαμβάνει δεκαέξι μελέτες για τα πιο διαφορετικά θέματα (από το εμπόριο στη φορολογία), εμφανίζεται με πιο “προχωρημένες” θέσεις. Αποτελεί μια απόπειρα αναπροσαρμογής του κεϋνσιανισμού, ασύμβατη όμως με τη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης. Περιλαμβάνει ορισμένα μέτρα σε θετική κατεύθυνση - άνοδο μισθών, αύξηση της παραγωγικότητας, ενισχυμένο ρόλο των κρατικών τραπεζών, του τομέα των δημόσιων επενδύσεων και των συνεταιρισμών. Μέτρα όμως εξαιρετικά ισχνά και ευάλωτα απέναντι στο κεφάλαιο που είναι δυνατόν να τα “σαμποτάρει” κάθε στιγμή με την κατάλληλη πολιτική του (στέρηση πιστώσεων, άρνηση συμμετοχής σε επενδυτικά προγράμματα, έξοδο κεφαλαίων από τη χώρα κ.λπ.).
Οι “νεοαριστεροί” σοσιαλδημοκράτες φοβούνται πολύ μήπως “δυσαρεστήσουν” έστω και ελάχιστα το κεφάλαιο. Το πρόγραμμα του Sanders φτάνει στο σημείο να προτείνει δέσμευση της κυβέρνησης των ΗΠΑ με τη θέσπιση “ρήτρας δημοσιονομικής αξιοπιστίας”, που θα καθησυχάσει τις αγορές με την υπόσχεση ότι η κυβέρνηση θα είναι όσο πιο φειδωλή γίνεται στις δημόσιες δαπάνες. Δεν γίνεται όμως έτσι.
