Live τώρα    
13°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
13 °C
8.6°C15.2°C
1 BF 88%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αυξημένες νεφώσεις
11 °C
8.5°C13.0°C
1 BF 63%
ΠΑΤΡΑ
Αυξημένες νεφώσεις
14 °C
11.0°C14.4°C
2 BF 76%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
9 °C
8.8°C12.5°C
3 BF 81%
ΛΑΡΙΣΑ
Σποραδικές νεφώσεις
6 °C
5.9°C9.1°C
0 BF 100%
Επιπτώσεις στη γεωργική παραγωγή αλλά και την προμήθεια τροφίμων / Ο αγροτικός τομέας σε ρόλο θύτη και θύματος
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Επιπτώσεις στη γεωργική παραγωγή αλλά και την προμήθεια τροφίμων / Ο αγροτικός τομέας σε ρόλο θύτη και θύματος

Η αγροτική δραστηριότητα και η κλιματική αλλαγή αποτελούν πεδία με βαθιά αλληλεπίδραση, που διαμορφώνει μια σχέση σύνθετη όσο και προβληματική, καθώς οι πρακτικές της γεωργικής παραγωγής έχουν επιπτώσεις που επιτείνουν το κλιματικό φαινόμενο, το οποίο με τη σειρά του έχει δυσμενείς επιδράσεις στη γεωργία.

Και βέβαια, ο αγροτικός τομέας συνδέεται κατεξοχήν με τον παγκόσμιο εφοδιασμό τροφίμων, την επισιτιστική ασφάλεια -σε επίπεδο ποσότητας και ποιότητας- αλλά και με την κατανάλωση, αφού όσο η μεταβλητότητα στις καλλιέργειες/συγκομιδές αυξάνεται τόσο αυξάνονται και οι κίνδυνοι στο παγκόσμιο διατροφικό απόθεμα.

Πρόκειται για μια ιδιαίτερα περιπεπλεγμένη σχέση, καθώς δεν είναι σαφές τι από τα δύο έχει προηγηθεί: οι επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη στον αγροτικό τομέα και τον εφοδιασμό τροφίμων έχουν οδηγήσει σε μείωση της γεωργικής παραγωγής ή η εντατική γεωργία έχει συντελέσει στην κλιματική αλλαγή και στα φαινόμενα που προκαλεί παγκοσμίως;

Στη διαπίστωση αυτή καταλήγει και η Ε.Ε. αναφέροντας ότι η γεωργία "συμβάλλει" στην κλιματική αλλαγή, αλλά και επηρεάζεται από αυτή.

Τα στοιχεία της Ε.Ε. (EEA 2015 European Environment - state and outlook: Agriculture. Eurostat 2014) για την κατάσταση στην Ευρώπη είναι ενδεικτικά:

- Η γεωργία ευθύνεται για το 10% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της Ε.Ε.

- Στη νότια Ευρώπη αναμένεται μείωση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων, ανόδου της θερμοκρασίας και μείωσης των βροχοπτώσεων και της διαθεσιμότητας νερού.

- Στη βόρεια Ευρώπη είναι πιθανή η βελτίωση της καταλληλότητας για την ανάπτυξη καλλιεργειών.

Σε παγκόσμιο επίπεδο την περίοδο 2001-2011 σημειώθηκε αύξηση κατά 14% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την παραγωγή γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων.

Εντός των επόμενων δεκαετιών αναμένεται αύξηση έως και 70% της ζήτησης για τρόφιμα

Παράλληλα, ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται και σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη (UN/DESA) μπορεί αυξηθεί σε 9,7 δισ. ανθρώπους έως το 2050, έναντι 7,5 δισ. σήμερα. Την ίδια στιγμή, οι αποδόσεις των καλλιεργειών, κυρίως σε σιτηρά και καλαμπόκι, είναι δυνατό να μειωθούν κατά 50% μέσα στα επόμενα 35 χρόνια λόγω των μεταβαλλόμενων κλιματικών συνθηκών. Η διεθνής επιστημονική κοινότητα συμφωνεί ότι ήδη υπάρχει μείωση στις αποδόσεις των καλλιεργειών λόγω της παγκόσμιας υπερθέρμανσης.

Στο μεταξύ, υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 795 εκατ. άνθρωποι που σε τακτική βάση -ακόμα- δεν έχουν αρκετό φαγητό για να σιτιστούν σύμφωνα με έκθεση του International Fund for Agricultural Development (IFAD) and World Food Programme (WFP), ενώ την περίοδο 1990-1992 ο αριθμός αυτός ήταν 1 δισ., που σημαίνει ότι παραμένει το πρόβλημα του υποσιτισμού, παρά την πάροδο σχεδόν τριών δεκαετιών.

Ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία

Η πρωτογενής παραγωγή έχει υψηλή εξάρτηση από το κλίμα και ως εκ τούτου είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένη στις μεταβολές που προκύπτουν και θα προκύψουν στις κλιματικές συνθήκες.

Η αύξηση που προβλέπεται στη θερμοκρασία του αέρα και τη συγκέντρωση του ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα, η μείωση των βροχοπτώσεων και η αύξηση της εξάτμισης στη μεσογειακή λεκάνη, η αύξηση της συχνότητας ακραίων καιρικών φαινομένων (ξηρασία, πλημμύρες, καύσωνες κ.ά.) αλλά και οι μεταβολές στη διασπορά βιολογικών εχθρών, εντόμων και ασθενειών είναι δεδομένο ότι θα επηρεάσουν την αγροτική παραγωγή - μειώνοντας ενδεχομένως όχι μόνο τις διατροφικές προμήθειες αλλά και την ποιότητά τους.

Πιο συγκεκριμένα, οι αναμενόμενες κλιματικές μεταβολές θα έχουν επιπτώσεις στις αποδόσεις, στη διαχείριση του ζωικού κεφαλαίου και στον γεωγραφικό προσανατολισμό της παραγωγής, ενώ περιβαλλοντικά επηρεάζονται σημαντικά και τα εδάφη (στράγγιση, διάβρωση, γονιμότητα λόγω απώλειας οργανικών υλών κ.ά.) όπως και οι υδάτινοι πόροι. Η αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης ακραίων καιρικών φαινομένων αναμένεται να αποτυπωθεί με ζημιές στις σοδειές.

Επιδράσεις θα υπάρξουν και στο επίπεδο των γεωργικών πρακτικών, με αλλαγές π.χ. στη χρήση του νερού, στα λιπάσματα, στους ψεκασμούς κ.λπ.

Επιπλέον, πιέσεις αναμένεται να εμφανιστούν και στους τομείς της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών δεδομένων και των συνεπειών στα θαλάσσια οικοσυστήματα και στις ακτές.

Η "συμβολή" της γεωργίας στην κλιματική αλλαγή

Την ίδια στιγμή, η αγροτική παραγωγή, και κυρίως η εντατική γεωργία, που χαρακτηρίζεται από μονοκαλλιέργειες και στοχεύει στη σίτιση των ζώων στα αγροκτήματα, αποτελεί έναν από τους τομείς που παράγει τα υψηλότερα ποσοστά εκπομπών CO2 (το βασικό αέριο του φαινομένου του θερμοκηπίου), ποσότητα που μπορεί να συγκριθεί μόνο με το σύνολο των εκπομπών CO2 όλων των μέσων μεταφοράς...

Παρατηρείται ότι ο αγροτικός τομέας και η αποψίλωση των δασών ευθύνονται για το ένα πέμπτο (21%) όλων των εκπομπών CO2 στη δεκαετία από το 2000 έως το 2010 (περίπου 44 δισ. τόνοι). Αυτό προκύπτει από τις ανάγκες τις γεωργίας για αυξανόμενες εκτάσεις μαζί με τεράστιες ποσότητες χημικών λιπασμάτων, ιδιαίτερα σήμερα που η ζήτηση σε κρέας και σε προϊόντα του έχει αυξηθεί δραματικά στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Τα προϊόντα κρέατος και τα γαλακτοκομικά προϊόντα έχουν το μεγαλύτερο αποτύπωμα άνθρακα, πρώτων υλών και νερού ανά κιλό τροφίμου παγκοσμίως, ενώ η μεταφορά και η επεξεργασία μετά την παραλαβή από τη γεωργική εκμετάλλευση ευθύνονται για ένα πολύ μικρό, μόνο, μέρος των εκπομπών που συνδέονται με τα τρόφιμα.

Σύμφωνα με σχετική έκθεση του 2016 του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), τα αέρια που προκαλεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου, το μεγαλύτερο μέρος της εκπομπής μεθανίου και πρωτοξειδίου του αζώτου συνδέεται με την εκτροφή ζώων, τις ρυζοκαλλιέργειες (με κατάκλιση) και τη χρήση λιπασμάτων και αζωτούχων αποβλήτων. Οι αγροτικές βιομηχανίες και η εντατική γεωργία υπολογίζεται ότι ευθύνονται για περίπου το 1/4 των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην Ευρώπη.

Κι ενώ ο αγροτικός τομέας επιβαρύνει το περιβάλλον, πολλές φορές δεν έχει καν ουσιαστική συνεισφορά στην επισιτιστική επάρκεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 95% της παραγωγής σόγιας παγκοσμίως καταναλώνεται από ζώα αγροκτημάτων - κυρίως βοοειδή. Σύμφωνα με μελέτη του Chalmers University of Technology στο Γκέτεμποργκ (Σουηδία), αυτό σημαίνει ότι για την παραγωγή ενός κιλού βόειου κρέατος χρειάζονται 200 κιλά εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Στην Κίνα μόνο υπάρχουν 700 εκατ. χοίροι, ένας για κάθε δύο καταναλωτές, ο μισός του παγκόσμιου πληθυσμού εκτρεφόμενων χοίρων. Για τη σίτιση των ζώων αυτών το Πεκίνο εισάγει 80 εκατ. τόνους σόγιας, κυρίως από τη Λατινική Αμερική και ειδικότερα από την περιοχή του Αμαζονίου στη Βραζιλία, όπου τα ατελείωτα χωράφια σόγιας καταστρέφουν μία από τις πιο σημαντικές περιοχές βιοποικιλότητας και πνεύμονες πρασίνου στον κόσμο.

Οι προτάσεις της Κομισιόν

Η αγροτική διαχείριση φαίνεται πως αποτελεί σημείο κλειδί για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, καθιστώντας καίριο τον ρόλο της γεωργίας στην παροχή υπηρεσιών στο περιβάλλον και στα οικοσυστήματα.

Όπως επισημαίνει η Κομισιόν, για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής η Ε.Ε. πρέπει να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τη γεωργία και να προσαρμόσει το σύστημα παραγωγής τροφίμων της. Εν όψει δε αυξανόμενης παγκόσμιας ζήτησης και ανταγωνισμού για πόρους, η παραγωγή και η κατανάλωση τροφίμων στην Ε.Ε. πρέπει να εξεταστούν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, συνδέοντας τη γεωργία, την ενέργεια και την επισιτιστική ασφάλεια.

Ως βασικά μέτρα για περαιτέρω μείωση των εκπομπών του θερμοκηπίου από τη γεωργία θεωρεί τα εξής:

* Καλύτερη ενσωμάτωση καινοτόμων τεχνικών.

* Δέσμευση του μεθανίου που προέρχεται από τα ζωικά απόβλητα (κοπριά).

* Αποδοτικότερη χρήση λιπασμάτων.

* Μεγαλύτερη αποδοτικότητα της παραγωγής κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων.

* Μείωση των αποβλήτων των τροφίμων.

* Μικρότερη κατανάλωση κρέατος και άλλων προϊόντων με μεγάλο αποτύπωμα άνθρακα.

Αγρο-οικολογία από τον FAO

Η έκθεση του FAO ζητάει να γενικευτεί η χρήση των ποικιλιών που χρησιμοποιούν αποτελεσματικά το άζωτο, αλλά επίσης και μια καλύτερη διαχείριση της γονιμότητας των εδαφών.
Παράλληλα, θεωρεί θλιβερό ότι οι μικροκαλλιεργητές, που αντιπροσωπεύουν 475 εκατομμύρια νοικοκυριά στις αναπτυσσόμενες χώρες (Λατινική Αμερική, υποσαχάρια Αφρική, Νότια και ΝΑ Ασία), δεν έχουν επαρκή πρόσβαση σε αγορές, πιστώσεις, πρακτικές, μετεωρολογικές πληροφορίες. Όπως αναφέρεται, χρειάζονται χρηματοδότηση ύψους 210 δισ. δολαρίων ετησίως, ποσό που πάντως δεν είναι τόσο υψηλό όσο το κόστος της απραξίας: βάσει μελέτης, στην Ουγκάντα το κόστος της απραξίας απέναντι στις κλιματικές αλλαγές στον αγροτικό τομέα θα κυμαινόταν από 22 έως 38 δισ. δολάρια μεταξύ 2010 και 2050, ενώ ο προϋπολογισμός των δράσεων (όπως βελτίωση του αρδευτικού συστήματος, των ποικιλιών καλλιεργειών, των ζωικών φυλών, πιστωτικές διευκολύνσεις κ.λπ.) εκτιμάται στα 664 εκατ. δολάρια ετησίως μέχρι το 2025.

Μεταξύ άλλων, ο Οργανισμός προωθεί βιώσιμες πρακτικές σε διάφορες χώρες μέσω της αγρο-οικολογίας. Πρόκειται για μια σειρά από κοινωνικά και περιβαλλοντικά μέτρα με στόχο τη δημιουργία ενός βιώσιμου αγροτικού συστήματος που βελτιώνει και σταθεροποιεί τις γεωργικές αποδόσεις. Αυτές οι πρακτικές επίσης αντιμετωπίζουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, όπως η ερημοποίηση και η αύξηση της στάθμης της θάλασσας, ενώ η οργανική γεωργία παίζει σημαντικό ρόλο, καθώς σέβεται τους φυσικούς κύκλους, μειώνοντας δραστικά την ανθρώπινη επίδραση. Βάσει των τελευταίων στοιχείων της Eurostat, από το 2010 έως σήμερα η οργανική γεωργία στην Ευρώπη έχει αυξηθεί κατά 2 εκατ. εκτάρια, φτάνοντας συνολικά σε 11 εκατ. εκτάρια γης (πάνω από 6% στο ευρωπαϊκό σύνολο) - έναντι 1,6 εκατ. εκταρίων στην Κίνα.

Αλλαγή νοοτροπίας στη διατροφή

Αν και φαίνεται πως δεν γίνεται άμεσα αντιληπτό, ακόμα κι ένα ποτήρι κρασί μπορεί να κινδυνεύει λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις καλλιέργειες: οι βαριές χαλαζοπτώσεις και οι σκληροί παγετοί την άνοιξη του 2017 προκάλεσαν σημαντικές ζημίες στους αμπελώνες όλης της Ευρώπης, με αποτέλεσμα οι συγκομιδές κρασιού για τη χρονιά αυτή να είναι πολύ χαμηλές (14% χαμηλότερες από το προηγούμενο έτος, που ήδη βρίσκονταν σε ιστορικά χαμηλά). Επίσης, είναι δυνατό να επηρεαστεί και η ποιότητα των γεωργικών προϊόντων, πέραν της ποσότητας, από αποτυχίες στις σοδειές: η συχνή βροχή στη βόρεια Ευρώπη οδήγησε πέρσι σε χαμηλότερη περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες στο σιτάρι.

Οι δραματικές αλλαγές που περιγράφηκαν παραπάνω δεν επηρεάζουν ίσως ακόμα καταλυτικά την καθημερινότητα των καταναλωτών, όμως σήμερα έστω και μικρές μετατοπίσεις στη νοοτροπία και στις καταναλωτικές συνήθειες μπορεί να έχουν αξιοσημείωτα θετική επίδραση σε όλη την αλυσίδα της παραγωγής.

Με βάση την έρευνα του πανεπιστημίου του Γκέτεμποργκ που προαναφέρθηκε, ακόμη ένας τρόπος για να μειωθούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και να επιτευχθούν οι στόχοι μείωσης της Ε.Ε. είναι να τρώμε λιγότερο βόειο κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα.

Από την πλευρά του, ο FAO ζητάει να γίνουν σημαντικές τροποποιήσεις "στο σύνολο των συστημάτων διατροφής": να καταπολεμηθεί η σπατάλη τροφίμων, να μειωθούν οι εκπομπές αερίων σε όλη την αλυσίδα της παραγωγής τροφίμων και να περιοριστεί η κατανάλωση κρέατος.

Η αλλαγή του κλίματος αναμένεται πως θα έχει σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις, ιδιαίτερα δε σε περιφέρειες και τομείς που θα θιγούν περισσότερο και στα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα των πληθυσμών.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι ειδικοί της κλιματικής επιστήμης, που ήδη "βλέπουν" ένα μάλλον ζοφερό αύριο, συμφωνούν ότι για να μπορέσει η παγκόσμια κοινότητα να επηρεάσει τις μελλοντικές συνθήκες του πλανήτη, αναγκαίες προϋποθέσεις είναι ο επαναπροσανατολισμός των ανθρώπινων αξιών η ύπαρξη δικαιοσύνης και ισότητας μαζί με αλλαγή νοοτροπίας και συνδρομή της τεχνολογίας.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL