του Τάσου Κούτρα*
Κάθε φορά που μιλάμε για παραγωγική ανασυγκρότηση μέσω του πρωτογενή τομέα, συνήθως ψάχνουμε τρόπους να πείσουμε τους αγρότες για έναν άλλο τρόπο παραγωγής ή διάθεσης των προϊόντων. Συχνά ακούγονται και κάποιες κερδοφόρες καινοτόμες καλλιέργειες ή πρωτοποριακές φάρμες που ελάχιστα, απ’ ό,τι φαίνεται, παρακινούν τους «κλασικούς» αγρότες, ώστε να τροποποιήσουν τις καλλιέργειές τους. Ούτως ή άλλως, οι περισσότερες από τις καινοτόμες πρωτοβουλίες, προέρχονται από ανθρώπους με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο και όχι απαραίτητα κατοίκους αγροτικών περιοχών. Ο κυρίαρχος τρόπος παραγωγής και διάθεσης των προϊόντων δεν φαίνεται να αλλάζει με τους ρυθμούς που θα θέλαμε, ώστε να μπορούμε να μιλάμε για μια δραστική αλλαγή της κατάστασης. Σε αυτό το σημείο όμως ξεχνάμε τον ρόλο του δεύτερου βασικού παίκτη, του καταναλωτή.
Οι καταναλωτές ανέκαθεν είχαν βασικό ρόλο στην αγροτική παραγωγή, έστω κι αν αυτό δεν γίνεται άμεσα αντιληπτό. Αυτό που παράγει ένας γεωργός δεν είναι απαραίτητα το ποιοτικό ή το υγιεινό. Συνήθως είναι το εμφανισιακά κατάλληλο, ώστε να πουληθεί σε μια συγκεκριμένη ομάδα καταναλωτών. Τα καταναλωτικά πρότυπα, έτσι όπως έχουν διαμορφωθεί, έχουν να κάνουν κυρίως με την ελκυστική εμφάνιση και το μέγεθος. Είναι μικρό το ποσοστό των προϊόντων που αγοράζονται με κριτήριο την ποιότητα ή τη γεύση. Κάτω από αυτές τις συνθήκες έχει διαμορφωθεί το μεγαλύτερο μέρος της αγροτικής παραγωγής.
Το βασικό εργαλείο χάραξης της αγροτικής πολιτικής είναι η ΚΑΠ. Μια διαδικασία διαπραγματεύσεων όχι μόνο μεταξύ Ευρωπαίων, αλλά και μεταξύ παγκόσμιων οργανισμών, που πλέον είναι ισχυροί παίκτες, ενώ ακόμη και η Ε.Ε. ως σχηματισμός, δίνει μάχη για να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της. Μέσα σε όλη αυτή τη διαδικασία, ελάχιστες είναι οι δραστικές αλλαγές που μπορεί να προκαλέσει η ΚΑΠ στους αγρότες ώστε να λειτουργήσουν ουσιαστικά και μακροχρόνια προς όφελός τους.
Σε αυτό το πλαίσιο, αγρότες και καταναλωτές πιέζονται εκατέρωθεν από μεγάλους του χώρου (εμπόρους, αλυσίδες super market, μεσάζοντες κ.ά.), προσπαθώντας να επιβιώσουν, με τους δεύτερους να έχουν μια δύναμη στα χέρια τους, η οποία θα μπορούσε να ήταν πολύ προωθητική για τους πολλούς και τους αδύναμους. Μια δύναμη που έχει να κάνει με την απαίτηση διαφορετικών προτύπων προϊόντων από τα σημερινά. Μια αλλαγή στις προτιμήσεις των καταναλωτών είναι ικανή να προκαλέσει πολύ πιο άμεσες αλλαγές στην αγροτική πολιτική σε σχέση με τη δυσκίνητη ΚΑΠ.
Οι αλλαγές αυτές όμως δεν είναι ούτε εύκολες, ούτε αυτονόητες. Πολλές φορές προκύπτουν ακόμη και από τις διατροφικές ανάγκες, που μέσα στην κρίση δεν είναι αυτονόητο ότι ικανοποιούνται. Τα κινήματα «χωρίς μεσάζοντες», οι καταναλωτικοί συνεταιρισμοί, το αίτημα για αγορές αγροτών, οι αστικοί λαχανόκηποι, οι πρωτοβουλίες κάποιων ΜΚΟ ενάντια στη σπατάλη των τροφίμων, ακόμη και κάποιες εφαρμογές ιχνηλασιμότητας τροφίμων είναι κάποια από τα πολλά παραδείγματα που δείχνουν μια διαφορετική κατεύθυνση. Το κοινό τους χαρακτηριστικό είναι ότι έχουν ως κινητήριο μοχλό τούς καταναλωτές. Προτρέπουν σε έναν τρόπο παραγωγής-διάθεσης-κατανάλωσης που ξεφεύγει από τη γραφειοκρατία των παραδοσιακών δομών. Επιδιώκει να επικοινωνήσει με τον παραγωγό και του δίνει έναν κοινωνικό ρόλο, αυτόν του δημιουργού της τροφής για τους πολίτες. Όταν, λοιπόν, σκεφτόμαστε τρόπους για να αλλάξουμε το παραγωγικό μοντέλο στην πρωτογενή παραγωγή, ας μην ξεχνάμε τον καταλυτικό ρόλο των καταναλωτών.
* Ο Τ. Κούτρας είναι αγρότης - γεωπόνος
