Η σχέση της εμφάνισης νέων ασθενειών όπως ο Covid-19 με την κλιματική αλλαγή, τη βιομηχανική γεωργία, καθώς και τη διεθνοποίηση της κατανάλωσης εξωτικών ειδών αναδεικνύεται στην παρούσα κρίσιμη συγκυρία οδηγώντας, από έναν ακόμη δρόμο, στην ανάγκη να γίνουν βαθιές τομές και παρεμβάσεις στη λειτουργία του πρωτογενούς τομέα και του σύγχρονου αγροδιατροφικού μοντέλου, με αντίστοιχη προσαρμογή και της νέας ΚΑΠ.
Προκλήσεις και διδάγματα
Στο κείμενο με τίτλο “Γεωργία και κορωνοϊός (Covid-19): Προκλήσεις και διδάγματα για Ελλάδα και Ευρώπη”, που δημοσιοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ, ο καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην γενικός γραμματέας ΥΠΑΑΤ Χαράλαμπος Κασίμης, προχωρά σε μια εμβάθυνση της ανάλυσης για τα αίτια εκδήλωσης νέων ασθενειών, όπως ο κορωνοϊός, με έμφαση σε τρεις κύριες παραμέτρους, που συνδέονται με: α) την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις στο φυσικό οικοσύστημα, β) το ίδιο το μοντέλο της βιομηχανικής γεωργίας και γ) τη διεθνοποίηση της κατανάλωσης εξωτικών ειδών και την ένταξή τους στη διατροφική αλυσίδα.
Κλιματική αλλαγή
Όπως αναφέρεται, η κλιματική αλλαγή και η καταστροφή των οικοσυστημάτων όχι μόνο επηρεάζουν αρνητικά τη βιοποικιλότητα, αλλά παράλληλα επιτρέπουν σε παθογόνους παράγοντες που εντοπίζονταν σε άγρια ζώα σε απομονωμένα οικοσυστήματα να έρθουν σε επαφή με ανθρώπους και τα οικόσιτά τους.
Η μείωση των οικοτόπων αναγκάζει τα ζώα να μεταναστεύσουν και να έρθουν σε επαφή με άλλα ζώα ή ανθρώπους και να “μοιραστούν” παθογόνα: η εξάπλωση του Έμπολα στη δυτική Αφρική συνδέεται με τη μετακίνηση των νυχτερίδων σε νέους οικοτόπους επειδή τα δάση όπου ζούσαν αποψιλώθηκαν για να φυτευτούν δέντρα φοινικέλαιου.
Όπως είναι γνωστό, σήμερα ο μεγαλύτερος αριθμός των μεταδοτικών ασθενειών (τα τρία τέταρτα εξ αυτών) είναι οι ζωοανθρωπονόσοι, που εμφανίζονται μεν στα ζώα, μεταδίδονται όμως και στους ανθρώπους -όπως και ο Covid-19. Επομένως, επισημαίνεται, όλο και περισσότερο οι ζωονόσοι συνδέονται με την κλιματική αλλαγή αλλά και την ανθρώπινη δραστηριότητα και συμπεριφορά που οδηγεί στην καταστροφή των παρθένων δασών για την εκμετάλλευση της ξυλείας και την ανάπτυξη της γεωργικής παραγωγής.
Οι επιστήμονες συμφωνούν στην άποψη ότι, περιορίζοντας την αποδάσωση, θα συντελέσουμε στην ενίσχυση της βιοποικιλότητας, στη σταθεροποίηση του κλίματος και στη συγκράτηση των μετακινήσεων των ζώων που συμβάλλουν στη διάδοση των ασθενειών.
Βιομηχανική γεωργία
Η κυριαρχία του βιομηχανικού μοντέλου παραγωγής στη γεωργία, δηλαδή ο τρόπος παραγωγής ζωικών προϊόντων και η εντατικοποίησή της, κυρίως αγροτοβιομηχανικών επιχειρήσεων μεγάλου μεγέθους όπου σταβλίζεται τεράστιος αριθμός ζώων, θεωρείται ότι συνδέεται στενά με την αυξανόμενη εμφάνιση ζωοανθρωπονόσων.
Η ραγδαία αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης για αγροτικά προϊόντα και τρόφιμα, που εκτιμάται ότι ξεπεράσει το 70% μέχρι το 2050, ευνοεί μεγάλες επενδύσεις με αιχμή την αποδάσωση και την αρπαγή εδαφών μικρών καλλιεργητών.
Διατάραξη οικότοπων
Όπως εξηγεί ο Χ. Κασίμης, η διατάραξη των οικοτόπων των ζώων ενέχει άμεσους κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία. Μικροοργανισμοί, που μέχρι πρότινος αφορούσαν τα ζώα χωρίς να είναι λοιμογόνοι, λόγω συνεξέλιξης και προσαρμογής έρχονται πλέον σε επαφή με τον άνθρωπο και το οικοσύστημά του δημιουργώντας ευνοϊκές συνθήκες για πρόκληση επιδημιών / πανδημιών.
Η ανάπτυξη μεγάλων αγροτικών εκμεταλλεύσεων - επιχειρήσεων κοντά σε δάση και απομακρυσμένες περιφερειακές περιοχές φέρνει παραγωγικά ζώα και ανθρώπους σε διεπαφή με άγριους πληθυσμούς ζώων, που φέρουν διάφορα παθογόνα, στα οποία δεν έχουν ανοσία τα ζώα εκτροφής.
Συγχρόνως, σημειώνεται, το τεράστιο μέγεθος του ζωικού πληθυσμού στις περιπτώσεις βιομηχανικής μορφής παραγωγής επιτρέπει τη διατήρηση αυτών των παθογόνων, εφόσον αναδυθούν στις εκτροφές, χωρίς να είναι δυνατή η εξάλειψή τους με τον φυσικό τρόπο ανοσίας της αγέλης, καθώς νέα ζώα εισέρχονται διαρκώς στην εκτροφή.
Αυτό το μοντέλο αποτελεί μια συνεχώς ανανεούμενη βάση ευπαθών πληθυσμών, ενώ οι χώρες αυτές, για να αντεπεξέλθουν στις ανταγωνιστικές πιέσεις του διεθνούς εμπορίου, δεν τηρούν αυστηρούς κανόνες και δεν επενδύουν στις αναγκαίες υποδομές βιοασφάλειας - ευζωίας.
Κατανάλωση - εμπορία εξωτικών ειδών
Σύμφωνα με τον καθηγητή, γνωρίζουμε πλέον ότι η εμπορία για κατανάλωση (αλλά και παραδοσιακή χρήση) αυτών των θηραμάτων όχι μόνο έχει αυξηθεί δραματικά, θέτοντας τα συγκεκριμένα είδη υπό εξαφάνιση, αλλά έχει επίσης διεθνοποιηθεί, κυρίως λόγω της ζήτησης σε Κίνα και ΗΠΑ.
Σταδιακά επετράπη η ανάπτυξη της εκτροφής άγριων ζώων (φιδιών, αρουραίων, νυχτερίδων, σκαντζόχοιρων κ.ά.) για την κάλυψη διατροφικών αναγκών του πληθυσμού, αλλά με δυνατότητα και τοπικής εμπορίας, ενώ πρόσφατα αναβίωσε η παραδοσιακή αντίληψη για τις ιατρικές θεραπευτικές ιδιότητές τους και παράλληλα η κατανάλωσή τους συνδέθηκε με ένα συμβολισμό πλούτου και κοινωνικού γοήτρου -παρά τις προειδοποιήσεις επιδημιολόγων ότι ο συνδυασμός παγκοσμιοποίησης και κατανάλωσης εξωτικού κρέατος άνοιγε τον δρόμο για εξάπλωση ζωοανθρωπονόσων.
Σύμφωνα με δημοσιεύματα, ο ιός που ευθύνεται για τον Covid-19 πέρασε από τα ζώα στον άνθρωπο, όπως και στην περίπτωση του HIV, του Έμπολα και του SARS, και πιθανώς συνδέεται με την αγορά Hunan της πόλης Wuhan στην Κίνα όπου πωλούνταν σκαντζόχοιροι, νυχτερίδες, παγκολίνοι, κροκόδειλοι, χελώνες, αρουραίοι, σε προβληματικές συνθήκες για τη δημόσια υγεία -ιδανικό περιβάλλον για τη μετάδοση του ιού στον άνθρωπο.
Όπως αποκαλύφθηκε, υπάρχουν 20.000 σχετικές επιχειρήσεις άγριων ειδών, που λειτουργούν στην γκρίζα ζώνη λόγω κενών στη νομοθεσία, με ετήσιο τζίρο που υπολογίζεται σε 20 δισ. δολάρια περίπου, ενώ ο τζίρος του παράνομου εμπορίου αυτών ανέρχεται παγκοσμίως σε 23 δισ. δολάρια.
Οι σύγχρονες προκλήσεις
Ο Χ. Κασίμης καταλήγει στη σύνδεση της ανάγκης για αλλαγή στο παραγωγικό μοντέλο που συνδέεται με την “Πράσινη Συμφωνία” και τη στρατηγική “από το χωράφι στο πιάτο” της Ε.Ε. και την προσαρμογή της νέας ΚΑΠ στις σύγχρονες προκλήσεις.
Όπως τονίζει, ο αγροτικός κόσμος πλέον καλείται από τη μια πλευρά “να κάνει περισσότερα με λιγότερα”, λόγω της μείωσης των πόρων της ΚΑΠ και από την άλλη πλευρά να αντιμετωπίσει τον διεθνή ανταγωνισμό σε περιβάλλοντα με χαλαρότερους κανόνες προστασίας του περιβάλλοντος, ασφάλειας τροφίμων και ευζωίας.
Μεταξύ άλλων αναφέρεται στην ανάγκη να γίνουν συγκεκριμένες παρεμβάσεις:
* Ολοκληρωμένο σχέδιο για γενναία δημογραφική ανανέωση του αγροτικού πληθυσμού.
* Εθνικό λειτουργικό σύστημα διαχείρισης της γνώσης, κατάρτισης, έρευνας, καινοτομίας, ψηφιοποίησης της γεωργίας, νέων τεχνολογιών και γεωργικής συμβουλευτικής.
* Εκπόνηση, προσαρμογή και εφαρμογή εθνικών, ευρωπαϊκών και διεθνών συστημάτων ποιότητας.
* Εθνικό σχέδιο επαναφοράς της τοπικής παραγωγής με σύντομες αλυσίδες αξίας με μικρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα και διακλαδικές συνδέσεις.
