Της Αγγελικής Παπάζογλου*
Οι φεμινίστριες που δραστηριοποιούμαστε μέσα στα αριστερά κόμματα είμαστε φορείς μίας διπλής ταυτότητας ένταξης μέσα στο αριστερό και ταυτόχρονα στο φεμινιστικό κίνημα. Αυτός ο «αριστερός» φεμινισμός, που δέχεται την κοινωνική αντίθεση του φύλου, θεωρεί καίρια και την ταξική αντίθεση. Έχει μέτωπο διπλό, ενάντια στην πατριαρχία και τον καπιταλισμό, αναγνωρίζοντας ότι αυτός δημιουργεί κοινωνική ανισότητα και ταξική καταπίεση, ενώ στερεί ανθρώπινα δικαιώματα και στα δύο φύλα.
Ο σύγχρονος καπιταλισμός έχει διευρύνει την οικονομική ανισότητα σε παγκόσμια κλίμακα και έχει επεκτείνει τις πολιτικές λιτότητας εις βάρος των εργαζομένων μετατρέποντάς τους/τις σε φθηνό εργατικό δυναμικό προς όφελος μίας αέναης κερδοσκοπίας. Σε ό,τι αφορά τις γυναίκες, η θέση τους επιδεινώνεται επιπλέον μέσα στην ίδια την κοινωνική τους τάξη.
Το μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας που καταγράφουν συνοδεύεται και από μεγαλύτερα ποσοστά απόλυτης φτώχειας, ενώ οι γυναίκες αποτελούν τη συντριπτική πλειονότητα των εργαζομένων με καθεστώς μερικής απασχόλησης, γεγονός που τις καθιστά περισσότερο ευάλωτες στη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Άλλωστε το 73% του παγκόσμιου πληθυσμού με μερική ή μηδενική πρόσβαση στην κοινωνική ασφάλιση είναι γένους θηλυκού.
Πέρα όμως από τον καπιταλισμό υπάρχει και η πατριαρχία, που αποτελεί ένα ιεραρχικό σύστημα που βασίζεται στην άνιση κατανομή ισχύος και στην άνιση σχέση ανδρών και γυναικών συγκροτώντας δύο πόλους: της υποταγής (γυναίκες) και της κυριαρχίας (άνδρες). Είναι, νομίζω, περιττό να επισημάνουμε τον στενό δεσμό που υπάρχει ανάμεσα στον καπιταλισμό και την πατριαρχία, ανάμεσα στην αναπαραγωγή των έμφυλων ανισοτήτων και διακρίσεων και την εργασιακή εκμετάλλευση, τη βία κατά των γυναικών και τον σεξισμό.
Είναι, όμως, κρίσιμο να επισημάνουμε ότι η πατριαρχία ως σύστημα σχέσεων εξουσίας ανάμεσα στα φύλα δεν θα απαλειφθεί a priori ακόμη και με την υπέρβαση του καπιταλισμού, όπως άλλωστε ανεδείχθη και από την ιστορική εμπειρία των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού. Απαιτείται ένας διαρκής αγώνας και μία συμμαχία των αριστερών φεμινιστριών και των φεμινιστικών κινημάτων, των γυναικείων οργανώσεων, των φεμινιστικών και των αριστερών κομμάτων για παρέμβαση και αλλαγή στο επίπεδο της συνείδησης συνολικά της κοινωνίας.
Η αλληλεπίδραση της ευρωπαϊκής Αριστεράς, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, με επίκεντρο το Μάη του 1968, με τα νέα κοινωνικά κινήματα, που αποτελούσαν αυτόνομα διαταξικά κινήματα, ήταν καθοριστική για τη συγκρότηση της νέας ταυτότητας της Αριστεράς, την οποία κατάφερε να μπολιάσει με τις αξίες και τις αρχές των φεμινιστικών διεκδικήσεων, με κυρίαρχο σύνθημα «το προσωπικό είναι πολιτικό».
Από αυτή τη διαχρονική και συμβολική φράση - μανιφέστο του δεύτερου κύματος του φεμινισμού επανανοηματοδοτείται η ίδια η πολιτική πρακτική μέσα στα αριστερά κόμματα, που αναμετράται πλέον με το καθημερινό βίωμα και με την έμφυλη διάστασή του, τις αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες, τη συλλογική λειτουργία, το αντι-ιεραρχικό μοντέλο και πολλά άλλα που έθιγαν και θίγουν την τυπική οργανωτική λειτουργία των κομμάτων.
Οι επιδράσεις αυτές, περιθωριακές αρκετές φορές μέσα στην οργανωμένη ζωή των κομμάτων, είναι ωστόσο υπαρκτές και πιο ριζοσπαστικές αν αναλογιστούμε το αίτημα για ισότιμη συμμετοχή ανδρών και γυναικών στα κέντρα λήψης των πολιτικών αποφάσεων μέσα στα αριστερά κόμματα, διά των ποσοστώσεων για την εκλογή στα όργανα.
«Το προσωπικό είναι πολιτικό» σημαίνει παράλληλα ότι οι ανάγκες των γυναικών γίνονται ορατές σπάζοντας το φράγμα της σιωπής και της περιθωριοποίησής τους. Η βία κατά των γυναικών δεν μπορεί να είναι ανεκτή. Φαινόμενα κακοποίησης, εξευτελισμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και κατάφωρης παραβίασης των δικαιωμάτων των γυναικών δεν μπορεί να μένουν στη σκιά, να συγκαλύπτονται ή να αγνοούνται.
Ως ευρωπαϊκή Αριστερά και ως φεμινιστικά κινήματα και οργανώσεις βρισκόμαστε αντιμέτωπες με σύγχρονα διακυβεύματα και προκλήσεις που έχουν στον πυρήνα τους την ακραία εκμετάλλευση γυναικών και παιδιών, κοριτσιών και αγοριών.
Μία οικουμενική πρόκληση αποτελεί η διαχείριση της προσφυγικής κρίσης, αποτέλεσμα καταστροφικών πολέμων που μαίνονται σε γειτονικές μας χώρες. Γυναίκες και κορίτσια μπορούν εύκολα να πέσουν θύματα εμπορίας και διακίνησης ανθρώπων ή ακόμη και να «εξαφανιστούν» από τα λογής κυκλώματα. Ο βιασμός -είναι γνωστό άλλωστε- χρησιμοποιείται στις μέρες μας ως όπλο για να επιτευχθούν στρατιωτικοί και πολιτικοί σκοποί, ενώ αποτελεί το χαρακτηριστικό γνώρισμα του πολέμου που διεξάγεται.
Η δεύτερη πρόκληση που σχετίζεται με τα ανωτέρω είναι η βία κατά των γυναικών, η εμπορία ανθρώπων και οργάνων που τροφοδοτούν τα σύγχρονα εργασιακά σκλαβοπάζαρα, αλλά και τη συνεχώς διογκούμενη βιομηχανία του σεξ και της πορνείας. Στον πυρήνα του trafficking βρίσκονται γυναίκες που υπόκεινται σε εκμετάλλευση και εξευτελισμό της προσωπικότητάς τους ευρισκόμενες σε διαρκή φόβο και ανασφάλεια, αλλά και σε μεγάλη ανάγκη, είτε βιοποριστική είτε λόγω του νομικού καθεστώτος που διέπει τη μετακίνηση και τον αναγκαστικό εκτοπισμό τους.
Στη χώρα μας η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων εγκαινίασε έναν δημόσιο διάλογο για την πορνεία στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κόσμο, ώστε να υπάρχει ευαισθητοποίηση και ενημέρωση και να ληφθούν σχετικές πρόνοιες. Ως Τμήμα Φεμινιστικής Πολιτικής/Φύλου του ΣΥΡΙΖΑ έχουμε από χρόνια υποστηρίξει ότι η πορνεία δεν προέρχεται από προσωπική επιλογή ούτε συνιστά επαγγελματική προοπτική, δεν αποτελεί στοιχείο αυτοπροσδιορισμού ή γυναικείας χειραφέτησης, αφού αναπαράγει επί τα χείρω τις σχέσεις υποταγής και υποτέλειας των γυναικών θίγοντας βάναυσα την αξιοπρέπεια και τα θεμελιώδη δικαιώματά τους.
Η τρίτη πρόκληση που έχουμε να διαχειριστούμε είναι η άνοδος της Ακροδεξιάς, των ρατσιστικών και εθνικιστικών κομμάτων, που μαζί με την επικράτηση νεοφιλελεύθερων πολιτικών δυνάμεων δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα που, αφενός, αναπαράγει τις διακρίσεις, την ξενοφοβία και τον ρατσισμό και, αφετέρου, δίνει μάχη για την επικράτηση της λογικής μίας Ευρώπης - φρούριο. Έχει όμως αποδειχτεί και ιστορικά ότι μέσα σε τέτοιες συνθήκες τα δικαιώματα των γυναικών συρρικνώνονται και οι προτεραιότητες που τίθενται από τη φεμινιστική σκοπιά παύουν να είναι ορατές και περιθωριοποιούνται.
Είναι πεποίθησή μας ότι τα σχέδια που απεργάζεται το καπιταλιστικό σύστημα για να ανασυνταχθεί με νέους όρους, βάζοντας στο περιθώριο την κοινωνία και τις ανάγκες της, δεν θα πετύχουν αν αναπτυχθούν πολύμορφα δυναμικά κινήματα που θα έχουν στη βάση τους τις αρχές της ισότητας, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της αλληλεγγύης. Στα κινήματα αυτά οι γυναίκες μπορούν να αποτελέσουν την κινητήρια δύναμη αποδεικνύοντας ότι οι γυναίκες είναι ενεργά δρώντα υποκείμενα που δίνουν δυναμικό “παρών” στο όραμα για μία σύγχρονη, δημοκρατική, κοινωνική Ευρώπη των δικαιωμάτων, της αξιοπρέπειας και της ουσιαστικής ισότητας ανάμεσα στα φύλα.
Τα φεμινιστικά κινήματα που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια, όπως είναι το κίνημα #ni_una_menos (ούτε μία λιγότερη), που ξέσπασε πριν από δύο χρόνια στην Αργεντινή ενάντια στις γυναικοκτονίες και τους βιασμούς, οι φεμινιστικές διαδηλώσεις ενάντια στον Τραμπ στην Αμερική και η πιο πρόσφατη καμπάνια #metoo (κι εγώ) ενάντια στην έμφυλη βία δείχνουν ότι οι φεμινιστικές διεκδικήσεις έχουν επανέλθει δυναμικά.
Στη χώρα μας, εδώ και περισσότερο από τρία χρόνια, μία προοδευτική αριστερή κυβέρνηση σε συνθήκες επιτροπείας και λιτότητας αναμετριέται με ιδιαίτερες δυσκολίες και προκλήσεις, με αιχμές την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής και προσφυγικής κρίσης και τη νέα φτωχοποίηση. Παρ’ όλα αυτά, έχει παραχθεί σημαντικό και αξιόλογο νομοθετικό έργο με στόχο την ενδυνάμωση της θέσης των γυναικών που έχει εν πολλοίς επιτευχθεί με την συναίνεση και ενθάρρυνση γυναικείων οργανώσεων και φεμινιστικών κινημάτων, καθώς και των νέων κινημάτων για την ταυτότητα φύλου.
Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι η συνάντηση του σύγχρονου φεμινισμού με την Αριστερά μπορεί να αναθεμελιωθεί πάνω στο πεδίο των νέων αναγκών, διακυβευμάτων και αξιών, που σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης έχουν έρθει στο προσκήνιο και έχουν πυροδοτήσει νέες μορφές φεμινιστικών διεκδικήσεων και αγώνων.
* Συντονίστρια του Τμήματος Φεμινιστικής Πολιτικής / Φύλου του ΣΥΡΙΖΑ. Το άρθρο αποτελεί εκτεταμένη γραπτή εκδοχή της ομιλίας της στη διημερίδα που συνδιοργάνωσαν το Τμήμα Φεμινιστικής Πολιτικής / Φύλου του ΣΥΡΙΖΑ και το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς (ΚΕΑ) στις 28 και 29 Απριλίου
