Είναι ευρέως γνωστό ότι οι διατροφικές διαταραχές (Δ.Δ.) είναι πολυπαραγοντικές και δεν ευθύνεται αποκλειστικά και μόνο μια αιτία για την έναρξη τους. Όλες οι τελευταίες έρευνες αποδεικνύουν ότι οι Δ.Δ. είναι το αποτέλεσμα της δυναμικής αλληλεπίδρασης του περιβάλλοντος που μεγαλώνουμε καθώς και των γονιδίων που έχουμε κληρονομήσει από τους προγόνους μας. Κατ’ επέκταση και κάποιων συγκεκριμένων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας μας. Νέες προσεγγίσεις στη γενετική έρευνα ανέδειξαν την συσχέτιση του φαινοτύπου με την αυξημένη προδιάθεση να αναπτυχθεί μια διατροφική διαταραχή.
Η μελέτη και η κατανόηση των αιτίων των διατροφικών διαταραχών είναι επείγουσα και άκρως σημαντική για τους ειδικούς, δεδομένου ότι η εφηβεία είναι μια περίοδος έναρξης των συμπτωμάτων τους. Πρόσφατες έρευνες αποκαλύπτουν ότι περίπου το 13% των εφήβων θα νοσήσουν από κάποια διατροφική διαταραχή, ενώ μέχρι την ηλικία των 20 ένα μεγάλο ποσοστό (δηλαδή, το 15% - 47%) θα αποκτήσουν μια διαταραγμένη σχέση με την τροφή, μέσω των αρνητικών σκέψεων γύρω από την τροφή αλλά την υιοθέτηση συμπεριφορών και αντιλήψεων που την καθιστούν εχθρό.
Πολλοί αναγνώστες μας θα αναρωτιούνται «καλά, γιατί δεν νοσούν όλοι από Δ.Δ. αφού το περιβάλλον μέσω κάποιων media αλλά και των social media προβάλλουν συνεχώς την εξιδανίκευση του ισχνού σώματος; Και από την άλλη αλήθεια πόσο σημαντικό ρόλο παίζουν τα γονίδια και προσωπικότητα, ώστε να αυξάνουν την πιθανότητα να νοσήσει κάποιος έφηβος»;
Τα media παίζουν καθοριστικό ρόλο, όπως και άλλοι περιβαλλοντολογικοί παράγοντες. Θα ήθελα να φανταστείτε τα μέσα ενημέρωσης σαν την σκανδάλη ενός όπλου, ενώ τα γονίδια και την προσωπικότητα ως μια σφαίρα μέσα στο όπλο. Αν δεν υπάρχει σφαίρα, και να τραβήξουμε την σκανδάλη δεν θα γίνει απολύτως τίποτα. Το θέμα είναι αν υπάρχει η σφαίρα! Και αυτή η σφαίρα ή αλλιώς το βόλι έχει την δύναμη να οδηγήσει πολλούς νέους στην χώρα μας να νοσήσουν.
Εμείς οι ειδικοί ορίζουμε την προσωπικότητα ως εκείνες τις ψυχολογικές ιδιότητες του ατόμου που συμβάλλουν καταλυτικά στην διαμόρφωση του συναισθήματος, της σκέψης και της συμπεριφοράς του. Ενώ η ιδιοσυγκρασία(ταμπεραμέντο) αφορά τις συναισθηματικές και συμπεριφορικές τάσεις της προσωπικότητας που εκδηλώνονται από τα πρώτα χρόνια της ζωή μας, κοινώς τα χούγια μας που κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας. Οπότε συνολικά, οι δυο παραπάνω παράγοντες συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη των Δ.Δ.
Τα πιο κυρίαρχα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που πυροδοτούν αλλά και αυξάνουν το κίνδυνο για την έναρξη της Δ.Δ. είναι:
α) Η τελειομανία: Συνοδεύεται συνήθως από τον διαρκή φόβο του λάθους και της αναποτελεσματικότητας, αφού ό,τι και αν κάνει το άτομο δεν είναι ποτέ αρκετό, καθώς μόνο μέσω της τελειότητας θεωρεί ότι θα έχει κοινωνική αποδοχή. Αυτό συνήθως εκφράζεται σε έντονη βαθμοθηρία ή υψηλές αθλητικές επιδόσεις, ενώ το άτομο πιέζει μέχρι τελικής πτώσεως τον εαυτό του για την επίτευξη ακόμη και μη ρεαλιστικών στόχων που οδηγούν αναπόφευκτα σε αποτυχία, ως αποτέλεσμα να αξιολογείται αρνητικά και να βιώνει έντονα αρνητικά συναισθήματα όπως δυσφορία , έντονο άγχος ,θλίψη κτλ. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι πολύ σύνηθες σε ασθενείς που νόσησαν με ανορεξία περιοριστικού τύπου αλλά και στο 40% των ασθενών με νευρική βουλιμία.
β) Ο Ψυχαναγκασμός: Συνοδεύεται από τελετουργικά που βοηθούν το άτομο να νιώθει ασφάλεια, καθώς και από την έντονη ανάγκη του για έλεγχο της καθημερινότητας. Όλα αυτά δημιουργούν μια επαναλαμβανόμενη ρουτίνα, την οποία αν κάποιος προσπαθήσει να την σπάσει, το άτομο μπορεί να πάθει ακόμη και πανικό. H ενασχόληση με την μεθοδικότητα και με εμμονές που σχετίζονται με τη συμμετρία και την ακρίβεια, όπως και η συνεχής ενασχόληση με την τάξη και την καθαριότητα, η υπερβολική επιμονή και η ανάγκη για συνεχή συμμόρφωση στους κανόνες είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του ψυχαναγκασμού.
γ) Το άγχος και η έντονη ανησυχία κάνουν συχνά την εμφάνιση τους από την παιδική ηλικία, όμως τα άτομα με αγχώδεις διαταραχές είναι περισσότερο επιρρεπή να αναπτύξουν Δ.Δ. Οι έρευνες δείχνουν ότι το 25% έως 75% που πάσχουν από αγχώδη διαταραχή νοσούν από νευρική βουλιμία, ενώ ένα ποσοστό από από 30% έως 60% από αδηφαγική διαταραχή (Binge Eating Disorder).
δ) Αρνητική συναισθηματικότητα: Χαρακτηρίζεται από συναισθηματική αστάθεια και παρόρμηση που εκδηλώνεται με έντονη εναλλαγή των συναισθημάτων και με αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές που έχουν ως στόχο την αποφόρτιση του ατόμου από μια δύσκολα συναισθηματική κατάσταση. Συχνά αυτά τα άτομα ζουν σε καταπιεστικά ή κακοποιητικά περιβάλλοντα. Επίσης, πολύ συχνά η αρνητική συναισθηματικότητα εκφράζεται με αρνητική εικόνα σώματος, αφού συχνά το άτομο δεν είναι ικανοποιημένο από το σώμα του, κατά συνέπεια χρησιμοποιεί την Δ.Δ. ως μέσο συναισθηματικής εκτόνωσης. Τα άτομα με αρνητική συναισθηματικότητα νοσούν συνήθως από νευρική βουλιμία.
Τέλος να θυμάστε ότι αυτά τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας έχουν ταυτόχρονα μια διττή λειτουργία: Από την μια λειτουργούν ως παραμορφωτικός φακός-δέκτης των κοινωνικών- πολιτιστικών μηνυμάτων και από την άλλη ως διαμορφωτής των νέου κοινωνικού γίγνεσθαι.
Αν διαπιστώσατε ότι κάποιο από τα παραπάνω χαρακτηριστικά φωτογραφίζουν το παιδί σας ,ή άλλο νεαρό άτομο... μια συμβουλή «Πρόσεχε το παιδί ή αλλιώς το παιδί και τα μάτια σου»!
* Η Μαρία Τσιακα είναι διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών, οικογενειακή θεραπεύτρια εξειδικευμένη στις διατροφικές διαταραχές
