Πάντσιος Σταύρος, Τσεφαλά Βίκυ*
Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν τα προγράμματα έρευνας στο πανεπιστήμιο μέχρι και σήμεραείναι αρκετά προβληματικός και σκοτεινός για την πλειοψηφία της πανεπιστημιακής κοινότητας. Από την μεταπολίτευση μέχρι σήμερα, η έρευνα έχει αφεθεί σε ομάδες ειδικών, που συγκροτούν πια σε πολλές περιπτώσεις καθηγητικές ελίτ, ενώ σε μεγάλο βαθμό παρατηρείται το φαινόμενο, η ίδια ερευνητική ομάδα καθηγητών να αναλαμβάνει πολλαπλά ερευνητικά προγράμματα, πράγμαπου οδηγεί και στη συσσώρευση των αντίστοιχων κονδυλίων. Αυτή η κατάσταση δημιουργήθηκε συντηρήθηκε και καλλιεργήθηκε από την κυρίαρχη αντίληψη που επικρατούσε ως τώρα ως πολιτική στρατηγική για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Στρατηγική που επικροτούσε την πάσης φύσεως ιδιωτική πρωτοβουλία σε τομείς,που απαιτείται να είναι αποκλειστικά υπό δημόσια ευθύνη και εποπτεία. Τα μεγάλα ερευνητικά προγράμματα, όπου υπάρχουν, χρηματοδοτούνται και στηρίζονται κυρίως από μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους και εταιρίες, με στόχο αυτοί να αποκομίσουν ως όφελος την γνώση που θα προκύψει ως αποτέλεσμα καθώς και την χρήση και κάρπωση του ερευνητικού προϊόντος. Μιλάμε επομένως για έρευνα κατευθυνόμενη από ιδιώτες και προσηλωμένη σε συγκεκριμένες ανάγκες και συμφέροντα, αυτά των λίγων επιχειρηματιών.
Έτσι με την πάροδο των χρόνων το πεδίο της έρευνας γίνεται το πεδίο εκείνο, που κυρίως συντηρεί και αναπτύσσει την επιχειρηματική λειτουργία εντός τωνπανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Η έρευνα στο πανεπιστήμιο έγινε ο κύριος μοχλός απορρόφησης χρηματοδότησης, κρατικής και ιδιωτικής προέλευσης, χωρίς ωστόσο ποτέ να έχει γίνει προσπάθεια για ουσιαστική αναβάθμιση των προγραμμάτων και σύνδεσή τους με τον ευρύτερο ή τοπικό παραγωγικό ιστό. Τα βασικά προβλήματα που διαπιστώνονται τόσο κατά την ανάληψη όσο και κατά την διεξαγωγή ενός ερευνητικού προγράμματος ανάγονται κατ αρχήν στην έλλειψη διαφάνειας στις σχετικές διαδικασίες, στην έλλειψη συγκροτημένης εποπτείας της όλης διαδικασίας από την πανεπιστημιακή κοινότητα, καθώς και στην αναντιστοιχία των ερευνητικών προγραμμάτων και αποτελεσμάτων με τις κοινωνικές ανάγκες.
Διαφάνεια –Συμμετοχικότητα – Δημοκρατία
Ο αγώνας ενάντια στην διαφθορά εντός του πανεπιστημίου περνάει κυρίαρχα μέσα από την χρηματοδότηση των επιμέρους δράσεών του. Νευραλγικό σημείο μιας συνολικότερης στρατηγικής για την έρευνα αποτελεί η διαφάνεια σε κάθε στάδιο υλοποίησης της. Χωρίς την καθιέρωση δημόσιων και δημοκρατικών διαδικασιών ανάληψης των ερευνητικών προγραμμάτων, κάθε τεχνοκρατική συζήτηση για την χρηματοδότηση και την κατεύθυνση της απομένει κενό γράμμα.Δημοκρατία και συμμετοχικότητα στο ερευνητικό έργο, σημαίνει αφενός ανοιχτές και δημοκρατικές διαδικασίες προκήρυξης των προγραμμάτων και των θέσεων, διαδικασίες στις οποίες μπορεί να πάρει μέρος ο καθένας, ενώ τα επιμέρους κριτήρια για την επιλογή των ερευνητών θα καθορίζονται, ειδικά για κάθε ερευνητικό πρόγραμμα, από ανεξάρτητη προς τούτο επιτροπή. Αφετέρου, δημοκρατία και συμμετοχικότητα σημαίνει να έχει ουσιαστικό λόγο η πανεπιστημιακή κοινότητασε κάθε στάδιο της ερευνητικής διαδικασίας. Τέλος οφείλουν οι ερευνητικές ομάδες να δημοσιοποιούν την πρόοδο που σημειώνεται κατά την υλοποίηση των ερευνητικών προγραμμάτων, έτσι ώστε οι επιμέρους λεπτομέρειες να είναι ανά πάσα στιγμή προσβάσιμες από το σύνολο της πανεπιστημιακής κοινότητας.
Έρευνα προσανατολισμένη στις κοινωνικές ανάγκες
Η κατάσταση στο ερευνητικό έργο, όπως την περιγράψαμε παραπάνω, με την κατεύθυνση των κονδυλίων κυρίως σε ιδιώτες, απέκλειε το πανεπιστήμιο και άλλους δημόσιους φορείς, από μεγάλα ερευνητικά προγράμματα, όπως κατασκευαστικά και ενεργειακά έργα, έργα υποδομών, περιβαλλοντικές μελέτες. Σε αντίθεση με την μέχρι τώρα κατάσταση, που η έρευνα εξυπηρετούσε συμφέροντα λίγων και εκλεκτών, η απάντηση πρέπει να είναι η κοινωνική χρησιμότητα του ερευνητικού έργου των πανεπιστημίων. Κάθε πανεπιστήμιο οφείλει να είναι οργανικά ενταγμένο στην κοινότητα στην οποία βρίσκεται, καθώς και στην παραγωγική δομή με την οποία εμπλέκεται, ώστε κάθε ερευνητικό πόρισμα που παράγεται να είναι άμεσα διαθέσιμο στους αρμόδιους δημόσιους φορείς, καθώς και στις εμπλεκόμενες κοινωνικές – πολιτικές δομές προκειμένου να χρησιμοποιείται εν τέλει με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο προς εξυπηρέτηση των κοινωνικών αναγκών. Εξάλλου, στα πλαίσια ενός νέου συνολικού σχεδιασμού για το ερευνητικό έργο, η κοινωνική χρησιμότητα πρέπει να αποτελεί το κυρίαρχο κριτήριο για την αξιολόγηση και την περαιτέρω χρηματοδότησή του.
Νέοι επιστήμονες - ερευνητές
Είναι γεγονός πως η παραπάνω προβληματική δομή και λειτουργία των ερευνητικών προγραμμάτων έχει οδηγήσει πολλούς νέους επιστήμονες, στο να αναζητούν ευκαιρίες για την εκπόνηση έρευνας σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Έτσι, μεγάλο κομμάτι του νέου επιστημονικού δυναμικού της χώρας, τελειώνοντας τις σπουδές του στα ελληνικά πανεπιστήμια, αναγκάζεται να μεταναστεύσει στο εξωτερικό. Συνηθίζεται να λέγεται πολλές φορές πως "η Ελλάδα τρώει τα παιδιά της", πως "οι νέοι άνθρωποι είναι το μέλλον αυτού του τόπου" και ότι ένας λαός γερασμένος όπως ο δικός μας χρειάζεται τους νέους και τις νέες του για να σταθεί στα πόδια του. Για να κρατήσουμε όμως την γνώση και τις νέες ιδέες εντός των τειχών, για να περιορίσουμε το λεγόμενο braindrain, πρέπει να επανασχεδιάσουμε το πλαίσιο της πανεπιστημιακής έρευνας στην κατεύθυνση της κοινωνικής χρησιμότητας. Το διαφορετικό αυτό στίγμα, ο προσανατολισμός δηλαδή σε ζητήματα με έντονα κοινωνικό και παραγωγικό ενδιαφέρον, αποτελεί εν τέλει εργαλείο για την ίδια την ανασυγκρότηση των παραγωγικών δομών του τόπου. [
*Μέλη της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ
