Πέτρος Δαμιανός*
Εχουν περάσει 21 χρόνια από τότε που για πρώτη φορά μία από τις προτάσεις μου- η Δημιουργία Γυμνασίου στις φυλακές ανηλίκων- τότε στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων (ΣΚΑ) Κορυδαλλού, καταγράφηκε επίσημα στον Τύπο (Νοέμβριος 1994). Χρειάστηκαν περίπου έξι χρόνια, για να υλοποιηθεί, με την ίδρυση του πρώτου Γυμνασίου εντός φυλακών, το Σεπτέμβριο του 2000, στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα, όπου εν τω μεταξύ είχε μεταστεγαστεί το ΣΚΑ.
Από τότε αρκετά πράγματα συνέβησαν σχετικά με την Εκπαίδευση στις Φυλακές και πολλά περισσότερα περιμένουμε να συμβούν.
Ας τα πάρουμε,όμως, από την αρχή. Το 1989 ψηφίστηκε η Ευρωπαϊκή Οδηγία ΝοR (89) 12, από την Επιτροπή των Υπουργών των κρατών-μελών, η οποία είχε στόχο να προάγει το αναφαίρετο δικαίωμα των κρατουμένων στην Εκπαίδευση.Σύμφωνα με αυτήν, η Επιτροπή των υπουργών, υπό τους όρους του άρθρου 15β του Καταστατικού του Συμβουλίου της Ευρώπης, αποφασίζει να προτείνει στα Κράτη μέλη 17 άρθρα που προάγουν την Εκπαίδευση στις Φυλακές, λαμβάνοντας υπόψη:
o Ότι το δικαίωμα στην Εκπαίδευση είναι βασικό
o Τη σημασία της Εκπαίδευσης στην ανάπτυξη του ατόμου και της κοινωνίας
o Ότι ένα υψηλό ποσοστό των φυλακισμένων έχουν πολύ χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, συνεπώς έχουν και μεγάλες εκπαιδευτικές ανάγκες
o Ότι η εκπαίδευση στη φυλακή βοηθά στο να αναβαθμιστεί η προσωπικότητα των φυλακισμένων και να βελτιωθεί η αντιμετώπιση των συνθηκών κράτησης
o Ότι η εκπαίδευση στη φυλακή είναι ένας σημαντικός παράγοντας, για να διευκολυνθεί η επανένταξη του φυλακισμένου στην κοινωνία
Ενδεικτικά ας αναφερθούμε σε ορισμένα από τα άρθρα της Οδηγίας, η οποία συστήνει, μεταξύ άλλων, στις κυβερνήσεις των κρατών-μελών να εφαρμόσουν πολιτικές που να αναγνωρίζουν πως:
Άρθρο 1:Όλοι οι κρατούμενοι θα έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση, η οποία προβλέπεται να περιλαμβάνει μαθήματα σχολικά, τεχνολογική εκπαίδευση, δημιουργικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, γυμναστική και άθληση, κοινωνική εκπαίδευση και εγκατάσταση βιβλιοθήκης.
Άρθρο 2: Η εκπαίδευση για τους φυλακισμένους πρέπει να είναι ίδια με αυτή που παρέχεται στις παρόμοιες ηλικιακά ομάδες της κοινωνίας και το εύρος των μαθησιακών ευκαιριών για τους φυλακισμένους πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μεγαλύτερο
Άρθρο 4: Όλοι οι εμπλεκόμενοι στη διοίκηση του συστήματος των φυλακών και τη διεύθυνσή τους, πρέπει να διευκολύνουν και να στηρίζουν την εκπαίδευση, όσο το δυνατόν περισσότερο
Άρθρο 6: Να ενθαρρύνεται σε κάθε προσπάθεια ο φυλακισμένος, για να συμμετέχει ενεργά σε όλες τις μορφές εκπαίδευσης
Άρθρο 15: Όπου η εκπαίδευση λαμβάνει χώρα μέσα στη φυλακή, η ελεύθερη κοινωνία πρέπει να εμπλέκεται όσο το δυνατόν περισσότερο
Άρθρο 17: Πρέπει να υπάρχουν διαθέσιμα τα κεφάλαια, ο εξοπλισμός και το αναγκαίο εκπαιδευτικό προσωπικό, για να μπορούν οι φυλακισμένοι να λαμβάνουν την κατάλληλη εκπαίδευση
Το 1992 ιδρύθηκε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Εκπαίδευσης στις Φυλακές (EuropeanPrisonEducationAssociation – EPEA http://www.epea.org). Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός, ο οποίος είναι αναγνωρισμένος από το Συμβούλιο της Ευρώπης και αριθμεί περί τα 850 μέλη από 41 χώρες, εργάζεται με σκοπό να προάγει την Εκπαίδευση στις Φυλακές της Ευρώπης, αλλά και πιο πέρα και έχει συμβάλει σημαντικά στην εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας ΝοR (89) 12. Σημαντική είναι η συνεισφορά του Ελληνικού Παραρτήματος του οργανισμού EPEAστην Ελλάδα (EPEAHellas http://www.epea.org/epeahellas), ο οποίος διανύει τον 9οχρόνο λειτουργίας του. Στο διάστημα αυτό έχει καταφέρει να ενώσει τις δυνάμεις ανθρώπων που εμπλέκονται στην Εκπαίδευση στις φυλακές.
Αυτή τη στιγμή, στις 30 ελληνικές φυλακές, λειτουργούν οι εξής μονάδες Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης: Γυμνάσιοκαι Λύκειο στο Ε.Κ.Κ.Ν.Αυλώνα, Γυμνάσιο στο Ε.Κ.Κ.Ν.Βόλου, Γυμνάσιο στο Α.Σ.Κ.A.Kασσαβέτειαςκαι Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας στις Φυλακές Κορυδαλλού, Ελαιώνα Θηβών, Διαβατών Θες/νίκης, Δομοκού, Τρικάλων, Πάτρας, Γρεβενών και Λάρισας. Σε αυτές, ακόμα και αν προστεθούν και οι μονάδες Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Αυλώνας, Κασσαβέτεια, Κομοτηνή, Βόλος, Κόρινθος…), καθώς και εκείνες των παραρτημάτων ΙΕΚ (Αυλώνας, Κορυδαλλός…), γίνεται αντιληπτό ότι οι μονάδες οι οποίες λειτουργούν στα Καταστήματα Κράτησης δεν είναι σε θέση να καλύψουν τις Εκπαιδευτικές ανάγκες όλων των κρατουμένων στον Ελληνικό χώρο.
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η προσπάθεια που έχει ξεκινήσει βρίσκεται στην αρχική της μορφή, παρά τα θετικά βήματα που έχει να επιδείξει με τη συμπαράσταση των αρμοδίων Υπουργείων Παιδείας και Δικαιοσύνης και – κατά περίπτωση – των Διευθύνσεων και του Προσωπικού των Καταστημάτων Κράτησης. Σε όσες φυλακές έχουν ήδη δημιουργηθεί εκπαιδευτικές μονάδες, τα αποτελέσματα είναι αρκετά ενθαρρυντικά. Τόσο στις φυλακές Νέων όσο και σε αυτές των Ενηλίκων, η προσπάθεια των εκπαιδευτικών, για την όσο το δυνατόν πληρέστερη παροχή εκπαίδευσης, είναι πραγματικά υπεράνθρωπη, παρά την ελλειπή και καθυστερημένη στελέχωση των σχολικών μονάδων και τις ιδιαίτερες συνθήκες μέσα στις οποίες καλούνται να εργαστούν.
Η νέα πολιτική ηγεσία έχει δηλώσει την επιθυμία της για ενίσχυση της Εκπαίδευσης στις Φυλακές και τα πρώτα δείγματα είναι ενθαρρυντικά. Όμως, ο δρόμος είναι μακρύς. Μόνο σε 12 από τα 30 καταστήματα Κράτησης λειτουργούνεκπαιδευτικές μονάδες. Ακόμα όμως και σε αυτά, αφενός δεν υπάρχουν όλες οι βαθμίδες εκπαίδευσης(Δημοτικό, Γυμνάσιο, Γενικό και Επαγγελματικό Λύκειο, ΙΕΚ…), αφετέρου δεν ικανοποιούν όλες τις αιτήσεις των ενδιαφερομένων. Εξαίρεση ίσως θα μπορούσε να θεωρηθεί το Ε.Κ.Κ.Ν.Αυλώνα.
Έχοντας ως βάση τα σπουδαιότερα προβλήματα, τα οποία παρουσιάζονται σε όλη αυτή την προσπάθεια Εκπαίδευσης στις Φυλακές, είναι σημαντικό να παρουσιαστούν κάποιες προτάσεις, προκειμένου να αντιμετωπιστούν και να βελτιωθεί σημαντικά η Εκπαίδευση στις Φυλακές:
o Αναμόρφωση του Σωφρονιστικού Κώδικα, ώστε να λάβει υπόψη του τις Εκπαιδευτικές μονάδες στις Φυλακές. Ο υπάρχων τέθηκε σε ισχύ (Δεκέμβριος 1999) πριν τη δημιουργία του πρώτου Γυμνασίου στις φυλακές (Οκτώβριος 2000).
o Δημιουργία σχολικών μονάδων σε κάθε κατάστημα Κράτησηςμε ειδική μέριμνα και ευελιξία, ώστε να λειτουργούν όλες οι βαθμίδες Εκπαίδευσης που αφορούν στους κρατουμένους και να ικανοποιούν όλες τις αιτήσεις των ενδιαφερομένων.
o Δημιουργία Επιτελικής Μονάδας Εκπαίδευσης Φυλακών στο υπουργείο Παιδείας, για το συντονισμό όλων των εκπαιδευτικών μονάδων, σε συνεργασία με το Υπουργείο Δικαιοσύνης.
o Βελτίωση της κτηριακής υποδομής των υπαρχόντων σχολείων και του εξοπλισμού τους.
o Δημιουργία Κέντρου Μετεκπαίδευσης για Εκπαιδευτικούς που ενδιαφέρονται να στελεχώσουν τις Εκπαιδευτικές μονάδες εντός των φυλακών.
o Προαγωγή της συνεργασίας των Εκπαιδευτικών μονάδων και των Σωφρονιστικών Καταστημάτων, καθώς παρουσιάζονται πολλές φορές, αρκετές αρρυθμίες μεταξύ των δύο φορέων.
o Επιπλέον στελέχωση των Σωφρονιστικών Καταστημάτων, με ειδικότητες Κοινωνικού – Ανθρωπιστικού Προσανατολισμού (Κοινωνικοί Λειτουργοί, Ψυχολόγοι κ.ά.).
o Δημιουργία Σχολής Σωφρονιστικών Υπαλλήλων (τριετούς ή τετραετούς διάρκειας), την ευθύνη της οποίας θα έχουν τα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα και στην εκπαίδευση των οποίων ειδική μέριμνα θα πρέπει να δοθεί στην ενθάρρυνση και ενίσχυση των κρατουμένων για συμμετοχή τους σε κάθε μορφή εκπαίδευσης, καθώς εκτιμούμε ότι οι συγκεκριμένοι εργαζόμενοι αποτελούν ένα ιδιαίτερο μοχλό για την εκπαίδευση στις φυλακές.
Προτεραιότητα θα πρέπει να αποτελεί η προάσπιση και εξασφάλιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Κρατουμένων, προϋπόθεση απαραίτητη για την καλύτερη λήψη της οποιασδήποτε μορφής εκπαίδευσης επιλέξει ο κρατούμενος.
Από τις επαφές, την ανταλλαγή απόψεων, σκέψεων και προβληματισμών με τις νέες πολιτικές ηγεσίες των εμπλεκομένων Υπουργείων, αυτών της Παιδείας και της Δικαιοσύνης, έχω την πεποίθηση ότι θα πραγματοποιηθούν σημαντικά βήματα προς την παραπάνω περιγραφόμενη κατεύθυνση. Η πολιτική βούληση υπάρχει. Αναμένουμε την υλοποίησή της, καιμάλιστα με γοργό και γενναίο βηματισμό, ιδιαιτέρως στις Φυλακές Νέων. [
* Δ/ντής Γυμνασίου – Λυκείου ΕΚΚΝ Αυλώνα,
Πρόεδρος EPEAHellas
