Χαράλαμπος Μπαλτάς
Τι μπορεί να οδηγεί τα βήματα μας στην υπαίθρια διδασκαλία; Τι είναι αυτό που κάνει ένα έργο τέχνης, όπως η «Λοξή Τάξη» (2015) του Ζάφου Ξαγοράρη επίκαιρο; Ας εξετάσουμε ένα παράδειγμα. Δουλεύοντας με τα παιδιά μπορεί να έχει αισθανθεί ένας εκπαιδευτικός ότι το μάθημα της «Μελέτης Περιβάλλοντος» δεν μπορεί να υλοποιείται μέσα στη τάξη. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι βγήκε από την τάξη. Κι αν ήταν να το κάνει μπορεί και να του απαγορεύτηκε, ακριβώς γιατί, ειδικά τα τελευταία χρόνια της κρίσης, η διοίκηση με την παιδαγωγική είναι αντίπαλες. Η «Αγωγή του Πολίτη» που έπεται στις δύο τελευταίες τάξεις του δημοτικού σχολείου, μετά τη «Μελέτη Περιβάλλοντος», επίσης μπορεί να σημαίνει πόσο η πολιτική δεν μπαίνει στο σχολείο ή μπαίνει μόνο η πολιτική με τη μορφή του φασισμού. Το σχολείο είναι παράδοξα κλειστό και ανοιχτό. Και το ερώτημα είναι πως φτάνουμε να μιλάμε για το ξεπέρασμα της σημερινής του μορφής. Το έργο τέχνης του Ζάφου Ξαγοράρη διαυγάζει αυτή τη συνθήκη. Ως προ – εικόνιση του μέλλοντος θέτει καινούριους όρους στη παραγωγή της κριτικής ικανότητας και μας κάνει να βλέπουμε αυτό που δεν βλέπουμε ακόμα.
Η «Λοξή Τάξη» για την οποία γίνεται λόγος έχει την ιστορία της. Να πούμε πως η «Λοξή Τάξη» (2015) παρουσιάστηκε την άνοιξη στο Μουσείο Μπενάκη σε επιμέλεια της Πολύνας Κοσμαδάκη με την συνεργασία του Βρετανικού Συμβουλίου και του Γυμνάσιου Καμινίων. Τώρα το έργο εκτίθεται για να αναγγέλλει, μεταξύ άλλων, ένα υπαίθριο σχολείο της κοινότητας στο Πεδίο τους Άρεως. Μετά από δύο αναβολές τελικά, για το δημοψήφισμα και τις εκλογές, το υπαίθριο σχολείο της κοινότητας με την «Λοξή Τάξη» ξεκινάει τα «μαθήματα» στο Πεδίο του Άρεως, στο διάστημα 12 – 18 Οκτωβρίου 2015. Πιο συγκεκριμένα, η Παιδαγωγική Ομάδα «Το Σκασιαρχείο – Πειραματικοί ψηλαφισμοί για ένα σχολείο της κοινότητας» και η Περιφέρεια Αττικής εγκαινιάζουν στο Πεδίο Άρεως το έργο του Ζάφου Ξαγοράρη «Λοξή Τάξη» και μαζί μ' αυτό αναβιώνουν την παράδοση του υπαίθρου σχολείου του μεσοπολέμου (1930), μέσα από την ματιά της αποσχολειοποίησης [deschooling], αλλά και τη ματιά των δύσκολων ιστορικών στιγμών της ελληνικής κρίσης. Το παιδαγωγικό τρίπτυχο τάξη – αυλή – κοινότητα είναι αυτό που επιθυμούμε να πετύχουμε στο τρόπο που βλέπουμε την εκπαιδευτική πράξη.
Οι προσπάθειες για ένα υπαίθριο σχολείο της κοινότητας στο Πεδίο του Άρεως από την Περιφέρεια Αττικής και την Παιδαγωγική Ομάδα «Το Σκασιαρχείο», μαζί και με άλλους φορείς που συμπράττουν σ' αυτή την πρωτοβουλία, γίνονται επιτέλους πράξη! Σ' αυτό το σχολείο μπορούμε να δούμε την σχολική αρχιτεκτονική του μεσοπολέμου για τους ημι – υπαίθριους χώρους, όπως για παράδειγμα στο 35ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών ή το σχολείο της Ρόζας Ιμβριώτη, και τα δύο έργα του Νικολάου Μητσάκη. Επίσης, μπορούμε να δούμε σ' αυτό το έργο τόσο τον διεθνισμό των αγώνων μας, όσο και την εγχώρια παραγωγή εκπαιδευτικής πολιτικής από την Περιφέρεια Αττικής, να έχουμε κάποτε και θεσμικά ένα υπαίθριο και θερινό σχολείο στο Πεδίο του Άρεως! Επίσης, μπορούμε να δούμε τη Λοξή Τάξη (2015) ως μια επιτάφια περιφορά στο Πεδίο του Άρεως, όπως είναι η «Τελευταία λέξη του Ρατσισμού» (1992) για τον J. Derrida, μια διαμαρτυρία, ένα ταξίδι, μια κιβωτό ή μια βαλίτσα του πρόσφυγα στο πέλαγος της νεωτρικότητας. Ο πόλεμος και η ειρήνη – όπως για παράδειγμα με την Λεωφόρο των Ηρώων του Νικολάου Μητσάκη - μέσα στο Πεδίο του Άρεως είναι τελικά μια καλή αφορμή για κριτική και αντί – οιδιπόδεια παιδαγωγική! Κι αυτό είναι στην πράξη Πειραματικό Σχολείο!
Η «Λοξή Τάξη» σ' αυτό τον χώρο μπορεί να σημάνει εκ νέου την ελληνική κρίση, τη σύγχρονη καταστροφή του κεφαλαίου και της εργασίας και την εκζήτηση ενός άλλου κοινωνικού σχηματισμού, μέσα από μια άλλη κριτική, θεσμική και αντί – οιδιπόδεια παιδαγωγική. Μπορεί να σημάνει την ανάδυση του παρελθόντος, με τα επιταγμένα σχολικά κτίρια της γερμανικής κατοχής και της υπαίθριας διδασκαλίας της αντίστασης, το έργο των δασκάλων έξω από τα σχολεία, την Κυβέρνηση του Βουνού και εν γένει την ξεχασμένη και στη σκόνη του χρόνου παιδεία της αντίστασης. Μπορεί όμως και να σημάνει για το παρόν και την πρωτοβουλία της Περιφέρειας Αττικής να αναμετρηθεί εκ νέου με μια βιώσιμη εκπαιδευτική πολιτική για το Πεδίο του Άρεως, μέσα από την επιστροφή της ορατότητας της παιδικής ηλικίας στην πόλη και μέσα από την απόδοση της κίνησης στην παιδική ηλικία, με ποδήλατα και Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας. Το έργο τέχνης της «Λοξής Τάξης» μας κάνει ίσως να βλέπουμε αυτό που δεν βλέπουμε: το υπαίθριο σχολείο της κοινότητας στο Πεδίο του Άρεως! Και το θερινό σχολείο του επόμενου καλοκαιριού! Η παρουσία των παιδιών και των ενηλίκων στους δημόσιους χώρους, η ορατότητα των παιδιών στην πόλη, το τυπογραφείο, τα παιχνίδια αυλής, η σημασία της υπαίθριας διδασκαλίας, η αποσχολειοποίηση [deschooling], η σχέση του παιδιού με τον κόσμο της φύσης, η πρόληψη κατά της χρήσης ουσιών, η κοινωνική οικονομία, η σχολική βιβλιοθήκη, η ειρήνη και ο πόλεμος, η πολιτισμική αντιστάθμιση στις κοινωνικές ανισότητες, οι σχέσεις της αρχιτεκτονικής με την παιδαγωγική, τα ποδήλατα, ο κώδικας οδικής κυκλοφορίας, τα οριζόντια κοινωνικά δίκτυα, καθώς και γενικότερα τα δικαιώματα του παιδιού, είναι η κεντρική ιδέα αυτού του υπαίθριου σχολείου της κοινότητας στο Πεδίο του Άρεως. Αυτό σηματοδοτεί το ανοιχτό προς τα έξω σχολείο.
Τέλη Οκτωβρίου επίσης θα έχουμε μια συνάντηση στον κινηματογράφο «Αλκυονίδα» - με την προβολή της ταινίας του Dannil Losset, «Ο δάσκαλος που άφηνε τα παιδιά να ονειρεύονται» (2006) - όλων των φορέων αυτών που θα υλοποιήσουν εκπαιδευτικά προγράμματα στο χώρο του Πεδίου του Άρεως, με τα Γραφεία Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Πολιτιστικών Θεμάτων της Α΄ Διεύθυνσης Π. Ε. Αθηνών, συμμετοχή και έκθεση του έργου των σχολείων που θα επισκεφτούν τον χώρο και μια σειρά από εκδηλώσεις οι οποίες θα μας οδηγήσουν στο θερινό σχολείο στο Πεδίο του Άρεως, το καλοκαίρι του 2016. Αποβλέπουμε στη μόνιμη εγκατάσταση της «Λοξής Τάξης» στο Πεδίο του Άρεως προκειμένου να σηματοδοτεί τη διαμαρτυρία για την καθεστηκυία παιδαγωγική, αλλά και το θεσμό της υπαίθριας διδασκαλίας. Ελάτε λοιπόν να κάνετε το μάθημά σας! Και μετά μπορείτε να δοκιμάσετε (αν δεν το έχετε κάνει) και την υπαίθρια διδασκαλία στην αυλή του σχολείου, πηγαίνοντας κάτω από τα δέντρα τα θρανία και τις καρέκλες! [
