«Η ανθρώπινη ουσία δεν είναι σύμφυτη στο μοναχικό άτομο. Η πραγματικότητά της είναι το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων»
Κ. Μαρξ
Της Μαρίας Γκασούκα*
H παραπάνω διατύπωση παραμένει επίκαιρη και συνδέεται ευθέως με τα θέματα κοινωνικού φύλου, καθώς τα τελευταία διαθέτουν έντονη έμφυλη διάσταση, που όμως προσπερνιέται συστηματικά και καθόλου αθώα από τη πατριαρχική μας κοινωνία. Ωστόσο αποτελεί ουσιώδη παράγοντα της πραγματικής δημοκρατίας η μετατροπή των εξουσιαστικών σχέσεων μεταξύ των ανδρών και των γυναικών σε σχέσεις που στηρίζονται στην ίση κατανομή της δύναμης και της επιρροής μεταξύ τους. Αξίζει έτσι να εστιάσουμε, μια και βρισκόμαστε και σε προεκλογική περίοδο, στις άνισες και άδικες σχέσεις που διαμορφώνονται κατά την ενασχόληση των δύο κοινωνικών φύλων με την πολιτική, σκιαγραφώντας τα εμπόδια και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες ακριβώς γιατί είναι γυναίκες.
Συγκεκριμένα, η ενασχόληση με την πολιτική αποτελεί για τις περισσότερες γυναίκες στη χώρα μας, και όχι μόνο, μια δύσκολη και κάποτε οδυνηρή εμπειρία, αφού η σχέση τους μαζί της διαμορφώνεται με άνισους, αναφορικά με τους άνδρες, όρους. Φορτωμένες με πολλαπλούς ρόλους, μόνες, στις περισσότερες περιπτώσεις, υπεύθυνες για τα παιδιά, για τη φροντίδα των εξαρτώμενων ατόμων της οικογένειας -μωρών, κατάκοιτων ηλικιωμένων κ.λπ.-, για την πλειονότητα των ενδοοικογενειακών υποχρεώσεων, με απωθημένες επιθυμίες και ανάγκες, σε συνεχή εργασιακή ενασχόληση (που μόνον ένα μέρος της είναι αναγνωρίσιμο και αμειβόμενο, καθώς το υπόλοιπο παραμένει αόρατο, άμισθο, ανασφάλιστο και μη αναγνωρίσιμο, χαμένο στον άχρωμο και αόριστο όρο του «νοικοκυριού»), ενώ πολύ συχνά το οικογενειακό και ευρύτερο περιβάλλον είναι έτοιμο να τις εγκαλέσει «για παραμέληση των παιδιών» και των λοιπών υποχρεώσεών τους. Και ούτε λόγος φυσικά για κοινωνική μητρότητα, αναδιανομή των ενδοοικογενειακών υποχρεώσεων μεταξύ των συντρόφων, ανακατανομή του ενδοοικογενειακού χρόνου υπέρ και των γυναικών.
Ζητήματα βαθιά πολιτικά, που αμφισβητούν τις έμφυλες εξουσιαστικές δομές της ελληνικής οικογένειας, απωθούνται στα συσκοτισμένα όρια του «ιδιωτικού» και αποσιωπώνται. Το γεγονός, κατά κανόνα, δεν γίνεται αντιληπτό ούτε καν στο στενό οικογενειακό περιβάλλον των γυναικών και ακόμα λιγότερο φαίνεται να το λαμβάνουν υπόψη τους οι πολιτικοί φορείς κατά τους σχεδιασμούς τους. Για τη συλλογική κοινωνική συνείδηση η πολιτική αποτελεί έναν ανδρικό χώρο. Ανέκαθεν, έτσι ή αλλιώς, η ενασχόληση με τις δημόσιες υποθέσεις υπήρξε υπόθεση μιας λέσχης ανδρών, με χαρακτηριστική περίπτωση την αρχαία δημοκρατία των ελεύθερων Αθηναίων ανδρών. Οι γυναίκες συνδέονται με την ιδιωτική σφαίρα της ζωής και τη μητρότητα-πεπρωμένο. Η είσοδός τους στην πολιτική, συνεπώς, αποτελεί μια παρέκκλιση του -αρσενικού πάντοτε- κανόνα, ο οποίος εκφράζεται χαρακτηριστικά στη φιλοσοφία, τη δομή και τον τρόπο λειτουργίας όλων των γνωστών μέχρι σήμερα πολιτικών σχημάτων και δομών, που διαμορφώθηκαν με βάση την ανδρική εμπειρία και τις ανδρικές ανάγκες. Φυσικά δεν είναι λίγες οι φορές που οι γυναίκες και τα αιτήματά τους χρησιμοποιούνται λ.χ. ως «βιτρίνα», ως έξωθεν καλή μαρτυρία ενός δήθεν «φιλογυναικείου» προφίλ διαφόρων κομμάτων, τα οποία διατηρούν στο ακέραιο την ανδροκεντρική τους ουσία, που εκφράζει κι ένας εξουθενωτικά ανδροκεντρικός λόγος. Και δεν είναι λίγες οι φορές που σπρώχνουν αβασάνιστα στο περιθώριο τα αιτήματα και τις προσδοκίες των γυναικών, πρακτική ιδιαίτερα συχνή στην Ελλάδα, από την οποία φαίνεται πως δεν μπορούν να απεμπλακούν και τα κόμματα της Αριστεράς.Κι είναι γνωστό πως εκείνες οι γυναίκες που, παρά τα βάρη και τους ρόλους που καλούνται να διεκπεραιώσουν, επιμένουν να συμμετέχουν στις πολιτικές δραστηριότητες, και μάλιστα διεκδικούν μια θέση σε όργανα όπως το Κοινοβούλιο, αντιμετωπίζονται με προκατάληψη -εισβολείς σε χώρο που δεν τους ανήκει-, παραμερίζονται ή και παρακάμπτονται από μηχανισμούς εφόσον χρειασθεί, κρίνονται δε καθημερινά με τον πιο αυστηρό τρόπο. Αρκεί έστω και μια μικρή παράλειψη (ή και λίγα περισσότερα κιλά και όχι μόνο) για να αναδειχθούν τα σεξιστικά στερεότυπα, τα σχετικά με τον ρόλο και τον προορισμό του γυναικείου φύλου, που προτάσσονται μέσω ενός εξίσου σεξιστικού λόγου. Κι αξίζει εδώ η παρατήρηση πως ευρύτερα ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται από σεξισμό, όχι μόνον όταν απευθύνεται απαξιωτικά προς τις γυναίκες ή χρησιμοποιεί θηλυκά χαρακτηριστικά για να μειώσει αντιπάλους, αλλά, κυρίως, με το να καθιστά τις γυναίκες αόρατες στο πλαίσιό του και να αναπαράγει την πατριαρχική αντίληψη πως το αρσενικό γένος μπορεί και επιβάλλεται να εκφράζει και τα δύο γένη.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, χάρη στη φεμινιστική σκέψη και τους αγώνες των ίδιων των γυναικών, αναπτύσσεται ευρεία συζήτηση για την αναγκαιότητα ισόρροπης συμμετοχής των γυναικών στη δημόσια σφαίρα της ζωής και ειδικότερα στην πολιτική, η οποία, μάλιστα, συνδέει τη συμμετοχή αυτή με την ποιότητα της δημοκρατίας, την κοινωνική συνοχή και την ανάπτυξη. Στο πλαίσιό της αναδεικνύονται δύο από τις βασικές προϋποθέσεις εξασφάλισής της: αυτή της επίτευξης της ενδοοικογενειακής δημοκρατίας και αυτή της γενικευμένης εφαρμογής έμφυλων πολιτικών και μέτρων, οριζόντιων και κάθετων, σε κάθε τομέα δραστηριότητας (από την έμφυλη διάσταση των κρατικών προϋπολογισμών έως την ένταξη της οπτικής του φύλου στα δημόσια έργα). Η σημερινή κατάσταση της απουσίας τους από τα κέντρα των πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων αποτελεί σημαντικότατο δημοκρατικό έλλειμμα και αναδεικνύει την ένδεια της κυρίαρχης πολιτικής κουλτούρας, αλλά και πολυσυζητημένων εννοιών όπως αυτές της «κοινωνίας των πολιτών» ή της «ιδιότητας του πολίτη». Κι όπως τονίζεται στο άρθρο 181 του Στρατηγικού Στόχου G1 της 4ηςΠαγκόσμιας Διάσκεψης για τις Γυναίκες (Πλατφόρμα Πεκίνου, 1995), «η επίτευξη του στόχου της ίσης συμμετοχής των γυναικών και των ανδρών στα κέντρα λήψης αποφάσεων θα επιφέρει την ισορροπία, η οποία θα αντικατοπτρίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια τη σύνθεση της κοινωνίας, και είναι απαραίτητη, ώστε να ενδυναμωθεί η δημοκρατία και να προωθηθεί η ορθή λειτουργία της τελευταίας».
* Η Μαρία Γκασούκα είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου
