Της Μαρίας Λιάπη*
Το κείμενο αυτό συμπυκνώνει την αφήγηση και αναδεικνύει όψεις της διαδρομής ένταξης, βίωσης και αποτίμησης, από την εμπειρία συμμετοχής της Δήμητρας Μανώλη σε έναν πολύμηνο αγώνα διεκδίκησης των δικαιωμάτων των απολυμένων καθαριστριών. Όψεις που συχνά παραμένουν αθέατες και δεν απασχολούν τη δημόσια συζήτηση. Επιδιώκει να βάλει στο επίκεντρο τη γυναίκα-εργαζόμενη-καθαρίστρια ως δρών υποκείμενο, αυτήν που στο πλαίσιο μιας κοινής υπόθεσης μπορεί να εκφράσει το σύνολο και να εκφραστεί από αυτό. Να αναδείξει τη μετάβαση από το «εγώ» στο «εμείς». Χωρίς εξιδανικεύσεις, και ελπίζω γόνιμη, στον βαθμό, που μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε σε μεγαλύτερο βάθος αλλά και να συν-κινηθούμε από τη δύναμη, την αυταπάρνηση και την ανθρωπινότητα της/τους. Την ευχαριστώ από καρδιάς.
Η υπεράσπιση των κατακτήσεων μιας ζωής γεμάτης προσωπικούς αγώνες για μια καλύτερη κοινωνική θέση θέτει το σημείο εκκίνησης και συμμετοχής σε έναν ανυποχώρητο αγώνα.
Η ανάδυση μιας νέας ταυτότητας, αυτής της αγωνιζόμενης για τα δικαιώματά της ως εργαζόμενης, έχει στον πυρήνα της και αντλεί από τη θέληση και το πείσμα να υπερασπιστεί όσα κατάφερε να κατακτήσει ως γυναίκα μέσα από ένα διαρκή αγώνα: για την ένταξή της στην αγορά εργασίας και την υπεράσπιση της θέσης εργασίας της, για την αυτονομία και ανεξαρτησία της μέσα στην οικογένεια, για το μεγάλωμα των παιδιών της απαλλαγμένο από στερεότυπες έμφυλες αντιλήψεις, για το μέλημα για την προστασία της οικογένειάς της, για να μην διαλυθεί η ζωή της ρίχνοντάς την στην ανεργία και την ανασφάλεια.
«Γιατί η ζωή μας είναι ένας αγώνας για να μπορέσουμε να βρούμε δουλειά, γιατί δεν βρίσκει εύκολα μια γυναίκα δουλειά, μια διαφορετική θέση μέσα στην οικογένεια που... πρέπει να το παλέψεις να αναδειχθείς, γιατί κακά τα ψέματα, τους άνδρες τους μεγαλώσαν γυναίκες που εκείνη την εποχή ήταν πολύ υποταγμένες στους άνδρες, οπότε εγώ για να το αλλάξω αυτό και να είναι λίγο διαφορετικό, αγωνίστηκα πολύ, αγωνίστηκα να το περάσω στα παιδιά μου».
Ο αγώνας αυτός δεν είναι μόνο επιβίωσης, αλλά και διεκδίκησης αναγνώρισης και σεβασμού της ίδιας και της εργασίας της, που με αντικείμενο τη φροντίδα για καθαριότητα ενός δημόσιου χώρου συνιστά προέκταση της φροντίδας καθαριότητας του ιδιωτικού χώρου/σπιτιού και συνδέεται με την άμεσα αναλώσιμη φύση της: «Η δουλειά της καθαρίστριας δεν σε κάνει αναγνωρίσιμη, δεν μιλάει κανείς για σένα, πας σε ένα χώρο, δουλεύεις, δεν σε βλέπουν, ούτε καν τη δουλειά που κάνεις. Την άλλη μέρα θα πας και ο χώρος που είχες τόσο πολύ φροντίσει είναι ξανά σε κακή κατάσταση, δεν σέβονται τη δουλειά σου, που σημαίνει δεν σέβονται εσένα».
Η αναγνώριση μέσα από την κοινωνική αλληλόδραση συγκροτεί το ατομικό και συλλογικό υποκείμενο του αγώνα των καθαριστριών.
«Όμως εμείς, με αυτό το πείσμα που μας έχει χαρακτηρίσει... αυτό που είχαμε στον νου μας ήταν ότι θα πάρουμε πίσω τις δουλειές μας, κάτι που το πιστέψαμε μέσα μας! Όταν λοιπόν αυτό το έχεις πιστέψει μέσα σου -και εμείς το είχαμε πιστέψει-, αντέχεις να συνεχίσεις». Η ίδια η συμμετοχή είναι μια εμπειρία ενδυνάμωσης σε υποκειμενικό επίπεδο και συγκρότησης της συλλογικής ταυτότητας. Η κοινωνική αλληλόδραση που λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο αυτού του αγώνα, δηλαδή το μοίρασμα μιας νέας καθημερινότητας με ανατροπή των παραδοσιακών ρόλων, δημιουργεί τον κοινωνικό εκείνο χώρο ύπαρξης που έχουν αποστερηθεί ως γυναίκες και εργαζόμενες και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για κοινωνική αναγνώριση. Αναγνώριση που είναι επιδίωξη και συγχρόνως αποτέλεσμα της εμπρόθετης δράσης των υποκειμένων, σε ατομικό, συλλογικό και εντέλει πολιτικό επίπεδο.
Η κοινή συνείδηση δεν οικοδομείται μόνο πάνω στα κοινά εργασιακά συμφέροντα, αλλά και στην κοινή κοινωνική εμπειρία τους ως γυναικών, η οποία εμπλουτίζει και γίνεται ο συνεκτικός ιστός της κοινής τους δράσης.
Η κοινή ομότροπη δράση υποστηρίζεται από κρίσιμες ταυτίσεις και αλληλο-αναγνωρίσεις στη βάση της ταυτότητας φύλου: «Τότε βλέπω ότι είμαστε όλες γυναίκες όπως ήμουν και εγώ, γυναίκες που οι πιο πολλές δεν έχουν κάνει μία φορά απεργία στη ζωή τους, ήταν το σπίτι τους, το νοικοκυριό τους και τα παιδιά τους. Έχουμε καταφέρει 13 μήνες τώρα μεταξύ μας να είμαστε μανάδες, φιλενάδες, κόρες, αδελφές, αυτό έχουμε κατορθώσει».
Είναι η ενδυνάμωσή τους, για καθεμία ξεχωριστά και για όλες μαζί, που δημιουργεί τα αποθέματα κοινωνικής δράσης και αντοχής απέναντι στους καταναγκασμούς και τους κοινωνικούς περιορισμούς του συστήματος που επιχειρεί τον κοινωνικό τους αποκλεισμό.
Από την αφάνεια της καθημερινότητας στην πρώτη γραμμή ενός εμβληματικού αγώνα, δηλαδή στη δημιουργία ενός υποδείγματος που εγκαλεί στη διεκδίκηση ελέγχου της ίδιας μας της ζωής.
Η μετάβαση από τη «μικρογραφία» της ζωής τους στο προσκήνιο της δημόσιας ζωής, μέσω ενός ανυποχώρητου αγώνα, βιώνεται ως αντιφατική εμπειρία: δημιουργεί εν δυνάμει ένα παράδειγμα προς μίμηση από άλλους συνανθρώπους και ομάδες εργαζομένων, αποκτά εμβέλεια επιρροής σε κοινωνικές αντιστάσεις και ταυτόχρονα δημιουργεί απαιτήσεις και προσδοκίες καθώς και την ευθύνη να ανταποκριθείς σε κάτι που μπορεί να δοκιμάζει τα όριά σου. «Η δικιά μου ζωή έχει αλλάξει. Εκεί που ήμουν μέσα -πώς να το πω- στο περιβάλλον και σε μια μικρογραφία, όπως είμαστε οι περισσότερες γυναίκες, ξαφνικά βρέθηκα σε ένα πελώριο πράγμα. Βρέθηκα να μου λένε ότι σεβόμαστε αυτό που κάνεις /κάνετε, μη σταματήσεις, μας δίνεις κουράγιο και όλο αυτό σε κάνει από τη μια πλευρά να σηκώνεσαι και να αισθάνεσαι καλά σαν άνθρωπος, αλλά από την άλλη σού φορτώνει ένα μεγάλος βάρος στις πλάτες σου... Βέβαια, δεν αισθάνομαι ούτε ηρωίδα ούτε τίποτα... Το μόνο που θέλω μέσα από αυτό τον αγώνα είναι ξανά τη σκούπα και το φαράσι μου και να αρχίσω τη ζωή μου από κει που κάποιοι θέλησαν να τη σταματήσουν με πολύ βίαιο τρόπο... Θέλω να γυρίσω στα πολύ απλά πράγματα του σπιτιού μου... Είναι πολύ δύσκολο... να μην μπορείς να το διαχειριστείς και να νομίσεις ότι είσαι το κέντρο του κόσμου. Δεν είσαι λοιπόν το κέντρο του κόσμου, είσαι απλώς, είμαι απλά μια γυναίκα που διεκδικεί τον έλεγχο της ζωής της για άλλη μια φορά».
Η μετάβαση από τον ιδιωτικό στον δημόσιο χώρο δημιουργεί εσωτερικές συγκρούσεις, βιώνεται διλημματικά, συνεπάγεται προσωπικές απώλειες και ανατροπές σε παραδεδεγμένους ρόλους, αλλά και επιβεβαίωση
Φορτώνει επιπλέον αγωνίες και ενοχές γι' αυτούς -τα μέλη της οικογένειας- που νιώθεις ότι εγκαταλείπεις, και σε κάνει να επιζητάς μια κανονικότητα στην καθημερινότητά σου:
«Γιατί η κόρη μου έχει αναλάβει πλέον τις δουλειές του σπιτιού. Ήταν δικό μου κομμάτι και με πειράζει που το φόρτωσα όλο αυτό που ήταν δικό μου στην κόρη μου. Είναι πολύ σημαντικό, δεν θα 'πρεπε όλο αυτό να το κάνει εκείνη, δεν θα 'πρεπε εκείνη να φροντίζει τον μπαμπά της...».
Σημαίνει σημαντικές απώλειες, «έχω χάσει τους φίλους μου, έχω χάσει τους συντρόφους μου» ακόμη και πολύ πιο απλά πράγματα, «που αν κάποιος τα ακούσει, θα πει τι λέει τώρα αυτή η γυναίκα... όμως μου 'λειψε φέτος την άνοιξη που δεν είδα τα λουλούδια στον κήπο μου να ανθίζουν που τα αγαπάω πολύ...», τη διακύβευση διάλυσης της οικογενειακής ζωής, «τα παιδιά μου ήταν κοντά γιατί περάσαμε δύσκολα ως οικογένεια και, το σημαντικότερο, αυτή την οικογένεια την κρατήσαμε ενωμένη και τη δυναμώσαμε...», καθώς και την αυτοεπιβεβαίωση «και όταν έγινε αυτό ξέρανε πάρα πολύ καλά ότι εγώ δεν θα μπορούσα να είμαι μέσα στο σπίτι κλεισμένη και να βρίζω από την τηλεόραση για όλα όσα μου συνέβαιναν», που λειτουργεί ως αντί-δωρο.
Η αλληλεγγύη των συνανθρώπων είναι η μεγαλύτερη κινητήρια δύναμη για τη συνέχιση του αγώνα, δίνει νόημα και περιεχόμενο και γίνεται στόχος για το «μετά».
Η ανανέωση των απαιτούμενων δυνάμεων και των αποθεμάτων δράσης, η αντοχή, δεν μπορεί παρά να είναι η προσφορά και η αλληλεγγύη των συνανθρώπων που σε τελική ανάλυση οδηγούν στον εξανθρωπισμό: «Αλληλεγγύη για μένα είναι όταν οι άνθρωποι κάτω από το βάρος των προβλημάτων γονατίζουν... είναι αυτοί που θα 'ρθουν να σε πιάσουν από το χέρι να σε στήσουν πάλι όρθια... Ένα κομμάτι που θα το έχω πάντα μέσα μου και αν τελειώσει αυτός ο αγώνας, αυτό είναι ένα κομμάτι το οποίο θα ήθελα να δουλέψω, θα ήθελα να προσφέρω. Ένα πράγμα είναι ότι γίναμε και καλύτεροι άνθρωποι». Και επιπλέον αντιμάχεται τον φόβο και την απογοήτευση: «Εκεί είναι και η δύναμη του όλου πράγματος, η απογοήτευση και ο φόβος είναι η ήττα μας. Θα μου πεις δεν φοβηθήκατε; Πολλές φορές! Όμως δεν ήταν ικανός αυτός ο φόβος, ήταν δυνατότερο το στοιχείο της αυτοάμυνας, ότι εγώ θα ζήσω και αν ο φόβος επικρατήσει και τους αφήσω να με ποδοπατήσουν, θα χαθώ. Δεν θα τους χαρίσω λοιπόν τίποτα! Τίποτα! Θα τα πάρω όλα πίσω».
«Θα ήθελα να γυρίσω πίσω στη δουλειά μου, να κάνω κι άλλα πράγματα. Π.χ. είχα δουλέψει με την αλληλεγγύη, αλλά περισσότερο ως καθήκον, τώρα όμως έχω καταλάβει πολύ καλά την αλληλεγγύη και θα πάω να δουλέψω με την αλληλεγγύη έτσι όπως την έζησα! Δεν είναι αυτές οι τρεις ώρες που έπρεπε να πάω στο στέκι αλληλεγγύης, δεν είναι αυτό... αν και το 'κανα με μεράκι, αλλά τώρα ο ορίζοντάς μου έχει ανοίξει αλλιώς, αυτό είναι ουσιαστική δουλειά».
Η συμμετοχή σε έναν αγώνα για αξιοπρέπεια, που προσφέρει «μαθήματα ζωής και δημοκρατίας».
Ο αναστοχασμός πάνω στη βιωμένη εμπειρία της συμμετοχής προσφέρει πολύτιμη επίγνωση και συνειδητότητα: «Είμαι πιο δυνατή και με πιο καθαρό μυαλό... Έμαθα πάρα πολλά πράγματα! Πρώτον, να σέβομαι και τους άλλους ανθρώπους, ότι δεν πρέπει να αποφασίζω για τους άλλους. Αυτό είναι ένα κομμάτι δύσκολο, στην αρχή νομίζεις ότι κάποιοι άλλοι καταπατάνε τα δικά σου δικαιώματα και μετά, άμα το καλοσκεφτείς, καταλαβαίνεις ότι, όταν δεν τους ακούς, τότε εσύ καταπατάς τα δικά τους... Μαθήματα για να γίνεις εσύ καλύτερος άνθρωπος».
Από την πολιτική στην Πολιτική
Στο ενδεχόμενο μιας προσωπικής πολιτικής καριέρας προτάσσεται η συμβολή στον αγώνα και η επιδίωξη να βρεθούν στο προσκήνιο οι άνθρωποι από τα κινήματα, οι γυναίκες-από-τα-κάτω που κέρδισαν την αναγνωρισιμότητά τους μέσα από καθημερινούς αγώνες, διεκδικήσεις και αναμετρήσεις:
«[Με την πολιτική] πάντα ασχολιόμουνα... όταν μου είπαν για το ψηφοδέλτιο [Ευρωβουλή] η πρώτη αντίδραση μου ήταν όχι, γιατί φοβήθηκα μην πουν κάποιοι ότι έχεις πατήσει σε αυτόν τον αγώνα και θέλεις να προβληθείς. Μετά, όμως, σκέφτηκα ότι εγώ στην Αριστερά πίστευα κάποια πράγματα, και οι άνθρωποι από τα κάτω, οι άνθρωποι που αγωνίζονται, πρέπει να είναι σε τέτοια πράγματα, είπα δεν έχεις το δικαίωμα να αρνηθείς και ότι θα βοηθήσει και τον αγώνα μας -και όντως τον έχει βοηθήσει».
Είναι μια αναγνώριση που βιώνεται με συνειδητότητα, ανιδιοτέλεια, αλλά και χαρά: «...Κατά τα άλλα, μόνο το χάρηκα πάρα πολύ! Αισθάνθηκα πολύ περήφανη, ότι είμαι πολύ τυχερό άτομο, αισθάνθηκα τι έχω κάνει για να το εισπράξω αυτό το πράγμα, τι έχω κάνει τόσο καλό για να το εισπράξω; Αυτό κρατάω μέσα μου!».
* Τη φράση του τίτλου «Μία από τις πολλές» δανείστηκα από το κείμενο του Αρ. Μπαλτά στην κυριακάτικη "Αυγή" (19.10.2014)
* Η Μαρία Λιάπη είναι κοινωνιολόγος, μέλος της γραμματείας του Τμήματος Φεμινιστικής Πολιτικής / Φύλου του ΣΥΡΙΖΑ
