α) Η αριστερή επαναδραστηριοποίηση της Φ.Σ.
Μετά μια περίοδο σχετικής αδρανοποίησης -μια που τα περισσότερα μέλη του Προεδρείου ήταν πια τελειόφοιτοι- από το 1927 εμφανίζεται και πάλι έντονη δραστηριοποίηση της Φοιτητικής Συντροφιάς, καθώς και η άμεση εμπλοκή της στις ιδεολογικό-πολιτικές διεργασίες ανάμεσα στους δημοτικιστές. Σ' αυτό συνετέλεσε η νέα έξαρση του γλωσσικού αλλά και η εκλογή στη Φιλοσοφική Σχολή, αυτό το προπύργιο της πιο συντηρητικής καθαρολογίας και ενός «ψευτοκλασικισμού», δημοτικιστών καθηγητών όπως ο Νίκος Βέης. «Tις παραδόσεις του παρακολουθούσαν φοιτητές από όλες σχεδόν τις Σχολές», καταθέτει ο Λάμπης Χρονόπουλος στον Φλούντζη, τις πολύτιμες μαρτυρίες του οποίου ακολουθούμε στο συγκεκριμένο κομμάτι, όπως και εκείνες του Λίνου Πολίτη. Σημαντικό ρόλο έπαιξε και η αποφασιστική στάση των Άμαντου και Κεραμόπουλου που μετέφεραν την γλωσσική διαμάχη και στο εσωτερικό της Σχολής.
Στη νέα αυτή πραγματικότητα ανταποκρίθηκε η απόφαση της Οργάνωσης Κομμουνιστών Σπουδαστών - πριν ακόμη από την δημιουργία της Φοιτητικής Αχτίδας –με τη μαζική εγγραφή τους στην Φοιτητική Συντροφιά μετά από συνεννοήσεις με το προεδρείο της, κυρίως με τα πιο προοδευτικά στοιχεία του όπως τον Νίκη Καλαμάρη– ο μετέπειτα γνωστός υπερρεαλιστής ποιητής Κάλας –που έκλεινε προς τον Σοσιαλισμό, την Δώρα Βουρλούμη και τον Γρηγόρη Δαφνή, δημοκρατικούς φιλελεύθερους, τον Διονύσιο Ζακυνθινό, τον Κώστα Φωτιάδη, τον Κύπριο Χριστόδουλο Μιχαηλίδη, τον αλβανικής καταγωγής Π. Μαρτινιανό. Στις συζητήσεις αυτές συμφωνήθηκε το άνοιγμα του σωματείου σε νέα μέλη καθώς και η άμεση πολιτιστική ανάμειξη του στα ευρύτερα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα -χωρίς κομματική βέβαια ένταξη– που έφερνε το δημοτικιστικό κίνημα και ο δημοκρατικός φιλελευθερισμός. Τα παλιότερα μέλη όπως ο Πρόεδρος της, Γιώργος Θεοτοκάς της Νομικής, ο Γενικός της Γραμματέας Λίνος Πολίτης της Φιλοσοφικής, δεν ενέκριναν βέβαια τις νέες αυτές κατευθύνσεις αλλά δεν είχαν και διάθεση να τις πολεμήσουν -μια που ήταν πια τελειόφοιτοι– και έτσι άφησαν το έδαφος ελεύθερο στους νέους προβληματισμούς του σωματείου.
Η αθρόα εγγραφή μελών όλων των δημοκρατικών κατευθύνσεων και των αριστερών ρευμάτων –σοσιαλιστικών, κομμουνιστικών, τροτσκιστικών, αρχειομαρξιστικών- οδήγησε σε αρχαιρεσίες το 1928 στις οποίες πλειοψήφησαν οι κομμουνιστές. Η νέα Διοικητική Επιτροπή εξέλεξε Πρόεδρο της τον Κώστα Φωτιάδη και προχώρησε άμεσα σε δυό μεγάλες ανοιχτές εκδηλώσεις για το φαινόμενο της Αγραμματοσύνης στο θέατρο «Κοτοπούλη», το οποίο η μεγάλη ηθοποιός, όχι μόνο παραχώρησε δωρεάν στη μνήμη του εκλεκτού της Ίωνα Δραγούμη - φανατικού ως γνωστόν δημοτικιστή, παρά τις άλλες απόψεις του - αλλά και παρακολούθησε τις εκδηλώσεις από τα παρασκήνια. Στην πρώτη, ομιλητής ήταν ο Πρόεδρος του Εκπαιδευτικού Ομίλου, Δημήτρης Γληνός και στην δεύτερη ο Γενικός Γραμματέας της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας, Ντεγιάννης, πατέρας του γνωστού μας αεροπαγίτη από την δίκη των πρωταιτίων του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου του 1967.
Με «πεδίο δράσης» το ίδιο θέατρο ακολούθησε νέα -επίσης μεγάλη- εκδήλωση προς τιμή του πρωτεργάτη του δημοτικιστικού κινήματος, Γιάννη Ψυχάρη με ομιλητές τον Γληνό, τον πρόεδρο της Φοιτητικής Συντροφιάς Κώστα Φωτιάδη και τον Γρηγόρη Δαφνή από την «Πανεπιστημιακή Ομάδα για την Κοινωνία των Εθνών» με προλόγισμα του αντιπροέδρου της Φ.Σ Λάμπη Χρονόπουλου. Η μεγάλη αποδοχή των εκδηλώσεων αυτών, από όλο το φάσμα προοδευτικών φοιτητών και ανανεωτικών δυνάμεων της παιδείας και της κοινωνίας, οδήγησε την ίδια χρονιά στο ίδιο πάντα κατάμεστο Θέατρο σε σειρά εκδηλώσεων για την γλώσσα, την λογοτεχνία, το θέατρο κ.λπ. με ομιλητές, πέραν του Γληνού, τους Ελισαίο Γιαννίδη, Δημήτρη Καλιτσουνάκη, Στρατή Σωμερίτη, Χρήστο Χωμενίδη, Αντώνη Κεραμόπουλο, τον πρωτοεμφανιζόμενο θεατρικό κριτικό Γιάννη Σιδέρη καθώς και φοιτητές μέλη του σωματείου. Παράλληλα, το νέο προεδρείο προχώρησε και στη διοργάνωση εκδρομών που τις συνδύαζε και με συζητήσεις πάνω σε θέματα αρχαιολογίκα και φιλολογικά. Σ' αυτές συμμετείχαν και προοδευτικοί καθηγητές όπως οι Κεραμόπουλος. Λορεντζάτος, Χατζηδάκης οι οποίοι αρθρογραφούσαν και στην επανέκδοση της ομώνυμης εφημερίδας του Σωματείου.
β) Η επανέκδοση της εφημερίδας του σωματείου
Για την νέα αυτή εκδοτική προσπάθεια της Φ.Σ. ο Λίνος Πολίτης σημειώνει: «Τη γλώσσα της εφημερίδας και το ύφος της διακρίνει μια σεμνότητα και μια σιγουριά, χωρίς να λείπει και το άκακο χιούμορ. Και δεν αρκεί παρά να ξεφυλλίσει κανείς παράλληλα μιαν από τις καθαρευουσιάνικες φοιτητικές εφημερίδες για να δει σε τι ανώτερο επίπεδο στέκονταν οι δημοτικιστές φοιτητές. Στις σελίδες της Φοιτητικής Συντροφιάς κυριαρχεί η αλήθεια και μια ειλικρινής προσπάθεια διαφωτισμού».
Πρόκειται για μια αρθρογραφία ήρεμα μαχητική, χωρίς περιττές κραυγές, αλλά αποφασιστική υπέρ των προσπαθειών εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που επιχειρούνται την ίδια εποχή στο Διδασκαλείο της συμπρωτεύουσας, αλλά και των αναλόγων στο Βόλο και την Μαράσλειο Ακαδημία. Ταυτόχρονα η εφημερίδα καταγγέλλει τόσο τις αποβολές-διώξεις φοιτητών για τις πολιτικές ιδέες τους όσο και τις αντίστοιχες διώξεις στους εργατικού και αθλητικούς συλλόγους που εντείνονται λόγο της ψήφισης στις 17 Ιουλίου του 1929, του περίφημου «Ιδιώνυμου» νόμου «Περί Μέτρων Ασφαλείας του Κοινωνικού Καθεστώτος» (ν. 4229) από την Κυβέρνηση Βενιζέλου που έχει έρθει στην εξουσία με τις εκλογές του 1928.
Είναι χαρακτηριστικό ότι γύρω από το θέμα αυτό δεν αναλώνεται σε δικά της σχόλια και καταγγελίες, αλλά παραθέτει γνώμες καθηγητών κατά την περίοδο ψήφισής του. Σταχυολογούμε από τον Γιάνναρη που αποδελτίωσε τα αντίστοιχα φύλλα της «Φοιτητικής Συντροφιάς»: Θ. Πετμεζάς - «Μπροστά σε μια τέτοια κατάσταση εγώ τουλάχιστον ως άτομον δεν θα διστάσω να πετάξω και υπαλληλίαν και όλα δια ν' αποδυθώ εις αγώνα εις τους δρόμους μαζί με τους άλλους». Τριανταφυλλόπουλος - «Το Νομοσχέδιο αυτό είναι αλήθεια αντισυνταγματικό και στρέφεται κατά της ελευθερίας της σκέψεως, η οποία όμως δεν υπήρξε ποτέ. Θα θυμόσαστε πως πέρσι ένας φοιτητής της Νομικής αποβλήθηκε δυό χρόνια, επειδή ανακαλύφθηκε επιστολή, την οποία είχε στείλει σε φίλο του και στην οποία ανέπτυσσε τις κομμουνιστικές του αντιλήψεις». Άμαντος - «φρικώδη εγκλήματα θα προκαλέσει το Νομοσχέδιο».
Στο ίδιο φύλλο δημοσιεύεται και το ψήφισμα από την συγκέντρωση για την Αγραμματοσύνη. Ανάμεσα στα 16 αιτήματα διαβάζουμε «Να συγχρονιστεί το Πανεπιστήμιο, να πάψει η προσκόλληση του σε ιδέες απαρχαιωμένες και ανεδαφικές. Να δοθούν στους φοιτητές όλα τα μέσα για να μορφωθούν επιστημονικά, βιβλιοθήκες εργαστήρια και φροντιστήρια πραγματικά και όσα χρειάζονται. Να χορηγούνται ορισμένα επιστημονικά συγγράμματα επιστημονικά βιβλία δωρεάν ή σε χαμηλές τιμές στους πραγματικά φτωχούς και ικανούς φοιτητές. Να υποχρεωθούν οι καθηγητές να γράφουν τα βιβλία τους στη δημοτική γλώσσα και να δέχονται φροντιστηριακές και επιστημονικές εργασίες των φοιτητών γραμμένες στη δημοτική γλώσσα». Σε άλλα σημεία προτείνεται η εντελώς δωρεάν παιδεία σε όλες τις βαθμίδες και η χορήγηση υποτροφιών σε ικανούς σπουδαστές των ανώτερων επαγγελματικών σχολείων. Παράλληλα, καταγγέλλονται οι κυβερνητικές επεμβάσεις στους φοιτητικούς συλλόγους, αναδεικνύονται τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φοιτητές αλλά και οι ελλείψεις σε Σχολές και υιοθετείται ενεργή θέση στη διάλυση του παλιού συντηρητικού συλλόγου των φοιτητών της Φιλοσοφικής, με κατάθεση λεπτομερούς προγράμματος για τον νέο σύλλογο. Προς την ίδια κατεύθυνση υποστηρίζεται η επανίδρυση του Φοιτητικού Συλλόγου των Πολιτικών Μηχανικών του Πολυτεχνείου, που έχει περιπέσει σε αδράνεια και προτείνεται η διοργάνωση ευρύτερων πολιτιστικών εκδηλώσεων, εκδρομών διαλέξεων κ.λπ. Καλούνται επίσης οι συνάδελφοι της Φιλοσοφικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης να ενωθούν μαζί τους. Η έκκληση αυτή θα εισακουσθεί, αλλά με καθυστέρηση δύο χρόνων, οπότε θα δημιουργηθεί και στο δεύτερο Πανεπιστήμιο αντίστοιχη οργάνωση.
Παράλληλα η Φ.Σ. παίρνει ανοικτά θέση σε τρέχοντα πολιτικά προβλήματα εσωτερικά και διεθνή επισημαίνοντας ιδιαίτερα τους κινδύνους της δημοκρατίας από την εξάπλωση του φασιστικού φαινομένου στην Ευρώπη!
Αξίζει τέλος να σημειώσουμε ότι ειδική επιτροπή βιβλιογραφίας ασκεί μέσω της εφημερίδας ουσιαστικές βιβλιοκριτικές παρουσιάσεις κάτι σπάνιο για την εποχή.
γ) Η τελευταία μεγάλη δημόσια εκδήλωση της Φ.Σ.
Με ιδιαίτερη πανηγυρική μορφή στην αίθουσα της «Εταιρείας των Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών» το σωματείο στις 16 Φεβρουαρίου του 1929 οργάνωσε εκδήλωση για την 19χρονη παρουσία του στην πολιτιστική σκηνή της χώρας. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους και οι καθηγητές Αλέξανδρος Σβώλος και Δημήτρης Καλιτσουνάκης, ενώ μίλησαν αναφερόμενοι στην ιστορική πορεία του σωματείου τα παλιά του στελέχη Μηλιάδης, Γλέζος, Πολίτης, και ο Πρόεδρος της, κ. Φωτιάδης που συγκεφαλαιώνοντας τόνισε: (αντιγράφουμε από το αντίστοιχο 3ο φύλλο της εφημερίδας του της 1ης Μαρτίου)
«Μέσα σ' εποχές αντιδραστικές, σ' εποχές πνευματικής και κοινωνικής συντηρητικότητας η Φ.Σ. δούλεψε για την απολύτρωση των νέων από την σκλαβιά του σχολαστικισμού και για την ανάπτυξη τους την πνευματική και την ηθική […] Μέσα στο Πανεπιστήμιο, μέσα σε 10 χιλιάδες φοιτητές είναι λυπηρό να βλέπουμε πως λιγοστοί είναι εκείνοι που φωτίστηκαν με την αλήθεια του δημοτικισμού. Χρέος μας να ξυπνήσουμε και τους άλλους. Μέσα στην κοινωνία ένας λαός ολόκληρος παραδέρνει δω και κει αγράμματος, ασυνειδητοποίητος. Υποχρέωση μας να τον μορφώσουμε να τον εξυψώσουμε […]». Τέλος, όπως παρατηρεί και ο Γιάνναρης παραπέμποντας στο ίδιο κείμενο, ο Φωτιάδης επισημαίνει: «Μέλη της Συντροφιάς αντί να αγωνιστούν, πρόδωσαν τον αγώνα μας τον μεγάλο, συμμάχησαν με την αντίδραση και μας χτυπούν»!
δ) Η κρίση και η διάλυση
Δυστυχώς αυτή η εκδήλωση έμελε να είναι και η τελευταία δημόσια παρουσία της Φ.Σ. Οι εσωτερικές έριδες και όχι η εξωτερική πίεση οδηγούν το πρωτοποριακό αυτό σωματείο την ίδια χρονιά σε πορεία διάλυσης. Αξίζει να σημειώσουμε ότι λίγο νωρίτερα είχε απορριφθεί από την Νομαρχία Αττικής πρόταση διαφωνούντων μελών -προφανώς αυτούς εννοούσε ο Φωτιάδης στην ομιλία του– αίτηση έκπτωσης της Διοίκησης του σωματείου επειδή είχε ξεφύγει των καταστατικών του σκοπών.
Οι αιτίες της διάλυσης πολλαπλές: Από την μια, η πίεση της Κομμουνιστικής Φοιτητικής Αχτίδας για άμεση πολιτικοποίηση του σωματείου –επί της ουσίας δηλαδή κομματικοποίηση του- από την άλλη εκείνη του Γληνού για ένταξη του, ως νεολαία του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Η απάντηση της Διοικητικής Επιτροπής της Φ.Σ. μετά από αλλεπάλληλες ανοικτές συνεδριάσεις υπήρξε αρνητική και προς τις δυο προτάσεις: «Η Φ.Σ. θα έπρεπε να παραμείνει ανεξάρτητο σωματείο που σκοπό του θα είχε να τραβήξει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό φιλελεύθερων και δημοκρατικών φοιτητών στο δημοτικισμό και στις φιλελεύθερες πολιτιστικές εκδηλώσεις…» ενώ η όποια ένταξη «θα μείωνε τον κύκλο των συμπαθούντων». Και αν ο Δ. Γληνός δέχτηκε τελικά την άποψη της Φ.Σ. ζητώντας της μόνο να συστήσει στα μέλη της που φοιτούσαν στις δυο καθηγητικές Σχολές Φιλοσοφική και Φυσικομαθηματική, ως μελλοντικών εκπαιδευτικών, να ενταχθούν στον Ε.Ο. -αίτημα που αποδέχθηκε η Φ.Σ., με θετικά μάλιστα αποτελέσματα. Δε συνέβη το ίδιο και με την Κομμουνιστική Αχτίδα, η εχθρική στάση της οποίας εντάθηκε μετά την άρνηση της Φ.Σ., με αποτέλεσμα –που παραλείπουν να μας αναφέρουν και ο Χρονόπουλος και ο Φλούντζης αλλά καταθέτει ο Θανάσης Χατζής στέλεχος τότε της φοιτητικής Αχτίδας σε μαρτυρία του στον Άγγελο Ελεφάντη– στις αρχαιρεσίες της ίδιας χρονιάς οι Κομμουνιστές να συγκεντρώσουν μόνο 380 ψήφους στους 1500 ψηφοφόρους, χάνοντας την πλειοψηφία. Μάλιστα, την πλειοψηφία τελικά απέσπασαν … οι «αχρείοι», όπως ονόμαζαν τα μέλη του ΚΚΕ τους αρχειομαρξιστές!
Με αυτά και με αυτά, η πορεία διάλυσης ήταν πια προδιαγεγραμμένη, γιατί όπως διαπιστώνει με πίκρα και ο Λίνος Πολίτης στην ιστορία της Φ.Σ. που έγραψε στα 1937, «Η εσωτερική κρίση ήταν εντονότερη από την εξωτερική δράση, κι αυτή στάθηκε η αιτία που το 1929 διαλύθηκε οριστικά η «Φοιτητική Συντροφιά». Έλειψε έτσι μες από το Πανεπιστήμιο ένα όργανο των προοδευτικών φοιτητών κι ένα πνευματικό κέντρο. Κι ένα σωματείο που έπρεπε να ζει και να ενεργεί, βρίσκεται τοποθετημένο στην ιστορία…»!
Σταθήκαμε λίγο περισσότερο στην τελευταία αυτή περίοδο της Φοιτητικής Συντροφιάς γιατί έχουμε την αίσθηση ότι η συμβολή του φοιτητικού αυτού σωματείου από το 1910 -παρά τις κατά καιρούς αδράνειες του – η γενικά έντονη δραστηριότητά του, ιδίως αυτή της τελευταίας περιόδου, υπήρξε καταλυτική στη δημιουργία εγρήγορων δημοκρατικών συνειδήσεων, των οποίων τη σημασία δυστυχώς δεν κατόρθωσε να αντιληφθεί η κομματική ορθοδοξία του ΚΚΕ. Όπως δεν κατόρθωσε επίσης να αντιληφθεί την σημαντική συμβολή του Εκπαιδευτικού Ομίλου, τον οποίο επίσης οδήγησε σε διάλυση την ίδια ακριβώς περίοδο.
Άλκης Ρήγος
