ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ Β. ΜΑΡΚΟΥ*
Εκατοντάδες άρθρα έχουν γραφεί και πολλοί περισσότεροι πύρινοι λόγοι έχουν εκφωνηθεί με αντικείμενο τη σχέση που πρέπει να διέπει την Ακαδημαϊκή έρευνα και την ευρύτερη κοινότητα, όσον αφορά τους οικονομικούς αλλά και κοινωνικούς δεσμούς. Οι απόψεις διίστανται και οπωσδήποτε κανοναρχούνται από την εκάστοτε πολιτική σκοπιά της ανάλυσης. Διατυπώνονται βεβαίως και οι θεωρούμενες αμιγώς τεχνοκρατικές απόψεις, οι οποίες όπως ξέρουμε πάντα έχουν και στοιχεία πολιτικής, έμμεσα ή άμεσα. Ας δούμε λοιπόν τα βασικά στοιχεία των απόψεων αυτών.
Η «τεχνοκρατική» άποψη. Οι υποστηρικτές της θεωρούν πως είναι οπαδοί της απόλυτης και αντικειμενικής έρευνας, που στη καλύτερη περίπτωση εξελίσσεται παράλληλα με την κοινωνία, ενώ στη χειρότερη εντελώς ασύμβατα έως και αδιάφορα με αυτή. Βεβαίως το πρότυπο του «τρελού» επιστήμονα, κλεισμένου σε ένα χώρο με δοκιμαστικούς σωλήνες και έγχρωμα μπουκάλια που αναβλύζουν καπνούς, περισσότερο ανάγεται σε φαντασιακούς οραματισμούς παρά γειώνεται με την πραγματικότητα. Η αυταπάτη που διακατέχει τους «τεχνοκράτες» είναι η θεώρηση ότι η περιρρέουσα ατμόσφαιρα δεν επηρεάζει τους ερευνητικούς τους προσανατολισμούς. Πλανώνται. Ακόμα και έμμεσα και ασυνείδητα κινούνται ερευνητικά στα πλαίσια που τους θέτει η ιστορική φάση της δραστηριότητας τους. Οι αλχημιστές του Μεσαίωνα έψαχναν τη «φιλοσοφική λίθο» που θα τους γέμιζε χρυσάφι, την ίδια στιγμή που η Ισαβέλλα έστελνε τις καραβέλες της στον Νέο Κόσμο για να μαζέψουν χρυσάφι. Παρόλα αυτά η ίδια η ζωή αποδεικνύει ότι «τίποτα δεν πάει χαμένο». Η τεχνολογία που έδωσε τη δυνατότητα στην ανάπτυξη της Μαγνητικής Τομογραφίας, μιας εξέτασης που έδωσε φτερά στην ιατρική επιστήμη, είχε αναπτυχθεί 10ετίες πριν την εφαρμογή της. Τότε δεν φαινόταν στον ορίζοντα καμιά εφαρμογή της. Ακόμα και πρόσφατα οι ερευνητές του CERN, όταν τους ρώτησαν που θα έχει εφαρμογή η απομόνωση του «μποζονίου του Higs” είπαν ..δεν ξέρουμε.. θα δούμε!.
Η άποψη της «αγοράς». Έχουμε κυριολεκτικά κατακλυσθεί από τα επιχειρήματα των οπαδών της. Τόσο από την κυρίαρχη εξουσία, όσο και από τις θεραπαινίδες της, τα καθεστωτικά ΜΜΕ. Βομβαρδισμός πρωτοβουλιών, παραινέσεων και κινήτρων που προωθούν το δέσιμο Πανεπιστημίων και αγορών. Είναι η εφαρμογή της νεοφιλελεύθερης λογικής στην Ακαδημαϊκή έρευνα. Είναι η λογική της ικανοποίησης της καταναλωτικής λογικής, που δεν λαμβάνει υπόψη την κοινωνική ανάγκη αλλά την καταναλωτική λογική για τη μεγιστοποίηση των κερδών. Είναι η λογική που επιλέγει να επενδύει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια ή ευρώ για την έρευνα και ανάπτυξη νέων πανάκριβων φαρμάκων που αφορούν σπάνιες ασθένειες με συχνότητα 1-2 νέες περιπτώσεις ανά εκατομμύριο πληθυσμού ετησίως, αντί για την επένδυση λιγότερων χρημάτων για την παραγωγή γνωστών φαρμάκων που αντιμετωπίζουν χιλιάδες περιπτώσεις ασθενών του τρίτου (και όχι μόνο) κόσμου, όπως φυματίωση, ηπατίτιδες κλπ. Βεβαίως κάθε ασθενής είναι μοναδική περίπτωση. Εκείνο που λείπει είναι η ισορροπία, με μέτρα και σταθμά την ίδια τη κοινωνία. Τα παραδείγματα αφορούν την ιατρική επιστήμη, αλλά αντίστοιχα υπάρχουν σε κάθε επιστήμη όπως της πληροφορίας, της φυσικής ακόμα και στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Αξιοσημείωτο είναι όμως το γεγονός ότι οι αντιφάσεις και οι τα προβλήματα που παρουσιάζει η «νεοφιλελεύθερη» άποψη στην οικονομία, εμφανίζονται και στην επηρεαζόμενη από αυτή Ακαδημαϊκή έρευνα. Στοχευόμενη έρευνα, ενίοτε και κατασκευασμένη, που συναντά κοντοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα, αδιέξοδα. Τα παραδείγματα είναι και πάλι από το χώρο της ιατρικής. Προοδευτικά τις τελευταίες δύο 10ετίες τα συνιστώμενα από τις έρευνες ανώτερα φυσιολογικά όρια της χοληστερίνης στο αίμα μειώνονται. Αρχικά καλώς. Με την πάροδο του χρόνου όμως η «αγοραία» ανάγκη κατανάλωσης των πανάκριβων αντιλιπιδαιμικών φαρμάκων συνέχισε να συνιστά ολοένα και χαμηλότερα όρια χοληστερίνης, με ερευνητικές μελέτες και συνέδρια υποστηριζόμενα από τις κατασκευάστριες φαρμακευτικές εταιρείες των αντιλιπιδαιμικών φαρμάκων! Χαμηλότερα απαιτούμενα όρια χοληστερίνης, περισσότερη κατανάλωση φαρμάκων. Αυτά έως ότου διαπιστώθηκε ότι τα πολύ χαμηλά επίπεδα χοληστερίνης, βλάπτουν την παραγωγή άλλων στεροειδών ορμονών στον οργανισμό και τότε ο καταρράκτης αυτός σταμάτησε.
Και τέλος η άποψη της «παραγωγής». Η αριστερή άποψη. Κατ αρχήν «αγορά» και «παραγωγή» είναι διαφορετικοί όροι που αναφέρονται στο ίδιο αντικείμενο, ανάλογα με την πολιτική οπτική. Η άποψη της «παραγωγής» οραματίζεται πανεπιστήμια και εκπαιδευτικά Ιδρύματα συνδεμένα με την κοινωνία, και τις παραγωγικές της επιλογές που εξυπηρετούν τις ανάγκες της. Ως εδώ έχει καλώς. Τα προβλήματα όμως αναφύονται όταν η πραγματικότητα αναδεικνύει ότι στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, στο συγκεκριμένο τόπο και χρόνο η παραγωγική διαδικασία δεν είναι στην υπηρεσία της κοινωνίας, αλλά υπηρετεί την άποψη της αγοράς όπως καληώρα στις μέρες μας. Τότε οι επιλογές περιορίζονται και είτε μεταλλάσσονται σε «τεχνοκρατικές», είτε υποτάσσονται στην αγορά είτε παύει να υφίσταται έρευνα. Ούτως ή άλλως σε εποχές οικονομικής κρίσης η έρευνα ελαχιστοποιείται. Η αριστερή άποψη όμως στα Πανεπιστήμια πρέπει να μην υιοθετήσει τη μανιχαϊστική αυτή λογική. Μπορεί να βρει διέξοδα που να τη συνδέουν με μια παραγωγική διαδικασία που δεν υπηρετεί την καταναλωτική άποψη και δεν αδρανεί αναμένοντας τη «Δευτέρα Παρουσία της Επανάστασης». Πως; υιοθετώντας επιλογές που μπορεί να υπηρετήσουν ένα στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης που υπηρετεί την κοινωνία. Υπάρχει ένα τέτοιο σχέδιο σήμερα; Προφανώς όχι. Ευελπιστούμε σε μια μελλοντική κυβέρνηση με άξονα την Αριστερά που να θέλει και να μπορεί να διαμορφώσει ένα τέτοιο σχέδιο. Υπάρχουν επιλογές έως τότε. Απάντηση, βεβαίως. Η Ακαδημαϊκή κοινότητα με τον πλουραλισμό των αντικειμένων της μπορεί να συνεργαστεί με παραγωγικές δυνάμεις που δεν υπηρετούν τη καταναλωτική λογική, αλλά την ανάπτυξη προς όφελος της κοινωνίας. Γιατί, επί παραδείγματι, η συνεργασία του Γεωλογικού Τμήματος του Πανεπιστημίου της Πάτρας με τους φορείς που θα προωθήσουν την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων του Ιονίου θα θεωρηθεί πλειοδοσία στις δυνάμεις της αγοράς; Γιατί, επί παραδείγματι η ανάπτυξη, στο τομέα των ανθρωπιστικών επιστημών, Αρχαιολογικών Σχολών και Τμημάτων Ξεναγών δεν θα υπηρετήσουν την «βαριά βιομηχανία» της Ελλάδας, που είναι η ιστορία της και κατ` επέκταση ο τουρισμός της. Γιατί, επί παραδείγματι η σύνδεση των Γεωπονικών Σχολών με τη βιομηχανία της τροφικής αλυσίδας και τους Γεωργικούς Συνεταιρισμούς θα σημαίνει υποταγή στις νεοφιλελεύθερες επιταγές ;
Οι κρίσιμες στιγμές που διανύει ο τόπος και οι ραγδαίες εξελίξεις στο «παγκόσμιο χωριό» επιβάλουν στην Αριστερά σταθερότητα σε αρχές, ευελιξία στη τακτική, πλουραλισμό στις επιλογές και απαλλαγή από στερεότυπα που και παρωχημένα είναι και έχουν αποτύχει στην πράξη.
*Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας
