Η ακαδημαϊκή χρονιά 1929-1930 παρουσιάζει μια ιδιαίτερη ένταση φοιτητικών κινητοποιήσεων που εγκαινιάζουν ένα νέο κύκλο δυναμικότερης κινηματικής δράσης. Αιτία, όχι αυτή καθ' αυτή η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση – άλλωστε οι κυβερνητικές προτάσεις που αφορούν την ανώτατη βαθμίδα της δεν έχουν ακόμη κατατεθεί - αλλά τα καθημερινά και άλυτα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φοιτητές, ιδίως οι φτωχότεροι, με τα τσουχτερά δίδακτρα και εξέταστρα, τις τιμές των συγγραμμάτων και τους περιορισμούς των συσσιτίων, τα οποία οξύνει η κυβερνητική πολιτική, αλλά και το αίτημα για καθιέρωση τρίτης εξεταστικής περιόδου. H ψήφιση του ‘Ιδιώνυμου', με τις πρώτες καταδίκες να αφορούν συναδέλφους τους, εντείνει την ήδη πολωμένη ατμόσφαιρα μεταξύ των αριστερών και γενικότερα προοδευτικών φοιτητών και των πρώτων φασιστοειδών ομάδων που έχουν εμφανιστεί, στον πανεπιστημιακό χώρο.
Την ένταση πριμοδοτεί και η σκληρή στάση της Συγκλήτου που όχι μόνο αρνείται να αντιμετωπίσει τα χρονίζοντα φοιτητικά αιτήματα αλλά προχωρά και σε νέα αύξηση των διδάκτρων, ενώ δεν ανακαλεί την απόφασή της του προηγούμενου Μαρτίου για την αποβολή λόγω κομμουνιστικής δράσης τεσσάρων φοιτητών και μίας φοιτήτριας. Οι φοιτητές σε συγκέντρωση στα Προπύλαια στις 22 και 23 Νοεμβρίου αποφασίζουν δυναμικές αντιδράσεις. Έτσι, στις 27 του μήνα πραγματοποιούν δυναμική πορεία προς το ‘Πτι Παλαί' - παράρτημα του ξενοδοχείου της ‘Μεγάλης Βρετάνιας' στη Βασιλίσσης Σοφίας - όπου κατοικούσε ο πρωθυπουργός. Με κεντρικό σύνθημα–πρόσκληση στη διαδήλωση το αίτημα για ‘λαϊκό και συγχρονισμένο πανεπιστήμιο' το οποίο σύμφωνα με την μαρτυρία του μέλους της κεντρικής επιτροπής αγώνα Κ. Αναστασιάδη στην εφημερίδα των αρχειομαρξιστών «Ο Φοιτητής» φυλ. 4/1930, «συνόψιζε και έκφραζε τον βαθύτατο πόθο για εκδημοκρατισμό της Παιδείας» και ας χαρακτηρίστηκε από μέλη της ΟΚΝΕ ως ‘ρεφορμιστικό' στο βαθμό που κατά την αντίληψή τους, τέτοιου είδους πανεπιστήμιο δεν μπορεί να υπάρξει στα πλαίσια του καπιταλισμού. Πάντως αυτού του είδους οι αντιπαραθέσεις δεν αφήνουν αδιάφορη την αστυνομία, η οποία επεμβαίνει με άγριες διαθέσεις. Οι φοιτητές αντιστέκονται και εκτυλίσσονται σκηνές βίαιης καταστολής. Ο Ασημάκης Πανσέληνος θυμάται τους φοιτητές να τραγουδούν το αυτοσχέδιο της στιγμής: «Πέρα εκεί στο Πτι Παλαί σπάσαν κεφαλαί φοιτητών πολλαί» Η διαδήλωση με πάνω από 3500 χιλιάδες φοιτητές και έντονα αντικυβερνητικά συνθήματα επαναλαμβάνεται και την επομένη. Οι συγκρούσεις με την αστυνομία επίσης, ακόμη πιο βίαιες, αφήνουν πίσω τους ένα νεκρό και δεκάδες συλλήψεις. 32 φοιτητές οδηγούνται ως πρωταίτιοι στα δικαστήρια όπου καταδικάζονται όλοι και κλείνονται στις φυλακές ‘Αβέρωφ΄ και της ‘Παλαιάς Στρατώνας'. Το φοιτητικό κίνημα αντιδρά απαιτώντας την άμεση αποφυλάκιση των 32 οι οποίοι αρχίζουν και απεργία πείνας. Ταυτόχρονα, η πρυτανεία της ΑΣΟΕΕ αποβάλλει δύο από αυτούς που ήταν φοιτητές της. Η αναταραχή συνεχίζεται αμείωτη για πάνω από 50 μέρες και παίρνει διεθνείς διαστάσεις, με τον Αϊστάϊν να στέλνει μήνυμα συμπαράστασης στους φοιτητές, ζητώντας παράλληλα να σταματήσουν οι διώξεις εναντίον τους. Γεγονός που αναγκάζει τελικά την Κυβέρνηση να αποφυλακίσει τους καταδικασμένους. Παράλληλα, ομάδα φοιτητών σε ειδική έκδοση στις αρχές Δεκεμβρίου, με τίτλο ‘Φοιτητικά Σατιρικά Τραγούδια' συγκεντρώνει παρωδίες γνωστών τραγουδιών της εποχής, με τα οποία οι συνάδελφοί τους σατίριζαν τον πρύτανη, την αστυνομία και τον Βενιζέλο. Ο νέος Υπουργός Παιδείας Γ. Παπανδρέου εγκαινιάζει την θητεία του στο Υπουργείο, αποφασίζοντας «να επιβάλλη το κράτος του Νόμου» με τις συλλήψεις στις 9 Ιανουαρίου, φοιτητών που διαμαρτυρήθηκαν για την εναντίον των κινητοποιήσεων τους αρθρογραφία της εφημερίδας ‘Εστία'. Οι φοιτητές καταδικάζονται σε ενάμιση μήνα φυλάκιση.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι σε όλη την περίοδο αυτού του αγώνα, σύμφωνα με την μαρτυρία του Αναστασιάδη παρουσιάστηκε ‘μια άτυπη μορφή Ενιαίου Μετώπου με τη συμμετοχή, των κεντρώων και αριστερών από εκπροσώπους της ΟΚΝΕ και του Αρχείου' !
Ο κύκλος της έντασης εξαπλώνεται και στην Θεσσαλονίκη
Το κλίμα της έντασης επεκτείνεται και στην μικρή φοιτητική κοινότητα – δεν αριθμεί ούτε 1000 φοιτητές στα 1929 - του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, κλίμα που εντείνει η ενεργή παρουσία και στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας, της φασίζουσας « Εθνικής Παμφοιτητικής Ένωσης» των ‘Επετζήδων' στη φοιτητική αργκό - καθώς και η στενή συνεργασία της και παράλληλη δράση εναντίον των εβραίων πολιτών της πόλης με τα ‘Τρία Ε' όπως έμεινε στην ιστορία η ανοικτά ναζιστική οργάνωση « Ένωσις Ελλήνων Εθνικιστών» και η αντίθεση της με το υπόλοιπο φοιτητικό σώμα και κυρίως με την ολιγομελή ομάδα της ΟΚΝΕ η οποία διευρύνει συνεχώς την επιρροή της. Σημαντική είναι και η δράση του ‘Παμμακεδονικού Συλλόγου Φοιτητών' και από την επόμενη χρονιά της δημιουργίας πυρήνα της ‘Φοιτητικής Συντροφιάς'. Εκτός από τα ίδια άλυτα προβλήματα των συναδέλφων τους της Αθήνας βασικό ακαδημαϊκό αίτημα των φοιτητών ήταν και η ολοκλήρωση του Πανεπιστημίου σε σχολές και υποδομές. Ακόμη λειτουργούσε μόνο η Φιλοσοφική Σχολή και από τις άλλες Σχολές μόνο τα τμήματα Δασολογικό, Γεωπονικό, Μαθηματικό και Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών. Οι υποδομές στο παλιό Οθωμανικό Λύκειο που αποτελεί την έδρα και το μοναδικό κτήριο του Πανεπιστημίου,ήταν στοιχειώδεις : «Όλες του οι Σχολές, προσπαθούσαν να χωρέσουν εδώ μέσα. Και τα κατάφερναν. Μεγάλος αγώνας γίνονταν για μια θέση στην αίθουσα, ιδίως αν το μάθημα ήταν δίωρο ή αν κρατούσαμε σημειώσεις. Πηγαίνοντας στο Σπουδαστήριο, εκτός από την καρέκλα, ποτέ δεν ήξερες ποιο βιβλίο, από αυτά που διάβαζες, θα προλάβεις ελεύθερο, για να συνεχίσεις. Και σαν να μην έφταναν αυτά, είχαμε και τα εργαστήρια της Χημείας από κάτω μας, στο υπόγειο, που μας έπνιγαν με το υδρόθειο κάθε τόσο. ‘Δεν βλάπτει, δεν βλάπτει', μας έλεγαν οι πανταχού παρόντες κλητήρες, με το σήμα του αναπήρου στο πέτο, που μάλλον εκτελούσαν και μερικά άλλα καθήκοντα…» θυμάται ο Γιώργος Ιωάννου. Πιο ειδυλλιακά – το πέρασμα των χρόνων δημιουργεί σχεδόν πάντα αυτή την διάθεση – καταγράφει την τότε ατμόσφαιρα ο Μανώλης Ανδρόνικος: «Παρακολουθούσαμε μαθήματα στις ίδιες αίθουσες, είχαμε ένα κοινό αναγνωστήριο, ένα κοινό κυλικείο, και τον κήπο με τα δέντρα. Και το γρασίδι όπου λύναμε τα προβλήματά μας και τα προβλήματα όλου του φλεγόμενου και τότε κόσμου. Οι συντροφιές είχαν διασχολική σύνθεση, καθώς συνέχιζαν οι μαθητικές φιλίες ή έφερναν φίλους και φίλες από τις άλλες σχολές με χίλιες αφορμές. Από τις αισθηματικές ως τις ιδεολογικές. Οι καθηγητές ήταν γνωστοί σ' όλους και οι πιο παλιοί απ' αυτούς γνώριζαν τους φοιτητές των άλλων σχολών». «Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, στα πρώτα εκείνα χρόνια της λειτουργίας του, ήταν μια ‘οικογενειακή' υπόθεση…» αναφέρει στις «Σελίδες Αυτοβιογραφίας» ο Γιώργος Βαφόπουλος. Η ειδυλλιακή αυτή εικόνα δεν μπορεί να κρύψει βέβαια την σκληρή κοινωνικό-οικονομική πραγματικότητα, που βιώνουν καθημερινά οι φοιτητές του νέου πανεπιστημιακού ιδρύματος, όσο και αν λείπουν οι πληροφορίες για την φοιτητική ζωή και δράση της πρώτης αυτής περιόδου. Διάσπαρτες πληροφορίες αντλούμε από το «Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921- 1944) του Τομανά, το κείμενο του Γιάννη Γκλαρνέτατζη που μας έστειλε ο ακούραστος φίλος Τριαντάφυλλος Μυταφίδης καθώς και από τις συλλογές κειμένων που συνέλεξαν ο Γ. Αναστασιάδης και ο Γ. Κεχαγιόγλου. Πάντως - και ανεξάρτητα από τον μικρό αριθμό των πληροφοριών που έχουμε στη διάθεσή μας - είναι γεγονός πως όπως συμβαίνει ακόμη και στις καλύτερες οικογενειακές σχέσεις, δεν είναι δυνατόν να λείπουν και οι εντάσεις και οι συγκρούσεις των μελών τους. Έτσι στον καφενέ του ‘Μήττα', στην πλατεία του ‘σιντριβανιού', λίγο δηλαδή πιο κάτω από το πανεπιστήμιο– απαραίτητο συνακόλουθο κάθε ακαδημαϊκού ιδρύματος που σέβεται τον εαυτό του η ύπαρξη καφενείου στις παρυφές του – οι συσκέψεις των φοιτητών με πρωτεργάτες τα μέλη της ‘Αριστερής Παράταξης', που έχει μόλις συγκροτήσει η ΟΚΝΕ, φουντώνουν και αποφασίζουν αρχές Δεκέμβρη, σχεδόν ομόφωνα απεργία. Οι φοιτητές με τα γνωστά αιτήματα κατακλύζουν τον εσωτερικό χώρο του πανεπιστημίου δηλαδή της Παλιάς Φιλοσοφικής Σχολής. Η Πρυτανεία φοβισμένη καλεί την αστυνομία, που περικυκλώνει το κτήριο…
‘Κάτω άλογα, πάνω άλογα'
Ο καθηγητής της Κοινωνιολογίας – επιστημονικού αντικειμένου που για πρώτη φορά είχε ιδρυθεί και πληρωθεί έδρα μελέτης του σε ελληνικό Πανεπιστήμιο – Αβροτέλης Ελευθερόπουλος – όπως είχε αλλάξει το όνομά του ο φτωχός Κωνσταντινοπολίτης Φιλόλαος Σέλπες, φεύγοντας για την Εσπερία όπου έγινε καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, πριν μετακληθεί στο νεαρό ΑΕΙ της Θεσσαλονίκης – θυμάται και καταγράφει :«…Οι καθηγητές μαζεμένοι στο δωμάτιο της συγκλήτου κοίταζαν απ' τα παράθυρα. Εγώ, συνηθισμένος απ' τη Ζυρίχη σ' ελευθερία του πνεύματος, κατεβαίνω άφοβος και μιλώ με τον διευθυντή χωροφυλακής, παίρνω επάνω μου την ευθύνη και κατορθώνω να ανοίξουν οι πόρτες για να πάνε οι φοιτητές στα σπίτια τους. Οι φοιτητές όμως προπηλακίστηκαν, οι έφιπποι χωροφύλακες τους κυνηγούν και τους χτυπούν. Ο διοικητής της χωροφυλακής είχε έρθει τρεχάτος κοντά μου. Εγώ στην ταραχή μου, τον δείχνω στους φοιτητές και φωνάζω ‘Κάτω άλογο, πάνω άλογο, που να διαμαρτυρηθώ;
Όπως είναι φυσικό επακόλουθο τέτοιων αστυνομικών ενεργειών είναι ένας νέος έντονος κύκλος φοιτητικών κινητοποιήσεων τόσο στην Αθήνα όσο και στη Θεσσαλονίκη.
Η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση επεκτείνεται και στα ΑΕΙ
Αν το 1930 άρχισε την θητεία του ο νέος Υπουργός Παιδείας με διώξεις φοιτητών όπως γράψαμε, την συνεχίζει τον Φεβρουάριο, με την συγκρότηση δύο επιτροπών μελέτης της Πανεπιστημιακής κατάστασης και υποβολής προτάσεων για την σύνταξη νέου οργανισμού λειτουργίας των ΑΕΙ. Η πρώτη επιτροπή με Πρόεδρο τον οικονομολόγο Δ. Μάξιμο – το σπίτι του οποίου σήμερα λειτουργεί ως πρωθυπουργικό γραφείο – τον Εμ. Τσουδερό Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος και τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Θρ. Πετιμεζά και Κυρ. Βαρβαρέσσο έχει αποστολή να διερευνήσει το ποια είναι και πώς μπορεί να αξιοποιηθεί η περιουσία του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η δεύτερη με επικεφαλής τον καθηγητή Δ.Παππούλια και μέλη τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Μονάχου Κ. Καραθεοδωρή και τους γενικούς γραμματείς του Υπουργείου Παιδείας και του Πανεπιστημίου Αθηνών η οποία έχει ως αποστολή να συντάξει ένα σχέδιο για τον νέο κανονισμό λειτουργίας των ΑΕΙ. Όπως σημειώνουν οι Βρυχέα και Γαβρόγλου, η επιλογή του Πετιμαζά γίνεται γιατί έχει συμμετάσχει σε όλες τις αντίστοιχες επιτροπές από το 1913 και κυρίως είναι ο συντάκτης του συντηρητικού, όπως είδαμε, οργανισμού του Πανεπιστημίου Αθηνών του 1922 και άρα έχει την εμπιστοσύνη του σώματος των καθηγητών. ‘Αντίβαρο' αποτελεί ο διορισμός του διεθνούς φήμης μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή προσωπικού φίλου του πρωθυπουργού και συντάκτη του σχεδίου στα 1920 ίδρυσης πανεπιστημίου στη Σμύρνη. Το σχέδιο οργανισμού που συντάσσει η Επιτροπή γίνεται δεκτό από την Σύγκλητο του Πανεπιστημίου, όχι όμως και από την πλειονότητα των καθηγητών όπως θα δούμε στη συνέχεια.
Η έκθεση του Καραθεοδωρή
Η βασική λογική του σχεδίου έχει υιοθετήσει τις προτάσεις που κατέθεσε ο Καραθεοδωρής ως προς την οικονομική ενίσχυση των Πανεπιστημίων και την πιο εύκαμπτη λειτουργία των διοικητικών μηχανισμών, αλλά -όπως σημειώνουν οι Βρυχέα και Γαβρόγλου - όχι και εκείνες που αφορούσαν την δημιουργία νέων Πανεπιστημιακών Εδρών και την υπέρβαση της ‘παράδοσης' «να νομοθετείτε με τόση ακρίβεια το γνωστικό περιεχόμενο κάθε έδρας… Ο προβληματισμός αυτός θα ξανατεθεί μετά την μεταπολίτευση του 1974, βασικά από το Επιστημονικό Διδακτικό Προσωπικό ξεκινώντας από τις ίδιες αφετηρίες: να κατοχυρωθεί η δυνατότητα διδασκαλίας, άρα και έρευνας, όσο γίνεται περισσότερων γνωστικών αντικειμένων. Η άρνηση των καθηγητών να προχωρήσουν σε κάτι τέτοιο ήταν κατηγορηματική με το ‘ακλόνητο' επιχείρημα ότι «η νομοθετική κατοχύρωση του γνωστικού περιεχομένου της έδρας δεν το προβλέπει αλλά και δεν το επιτρέπει το Σύνταγμα». Ένα άλλο σημείο που απαλείφθηκε αφορούσε τους τρόπους διδασκαλίας και αποτελεσματική λειτουργία των τμηματικών εξετάσεων. Προφανώς και τα δύο για μετριασθούν οι καθηγητικές αντιδράσεις. Αξίζει να καταγράψουμε το σκεπτικό του Καραθεοδωρή :
«… Η εκπαίδευσις των φοιτητών […] στηρίζεται σήμερον σχεδόν αποκλειστικώς εις τας παραδόσεις εις τας οποίας δίδομεν υπερβολικήν σημασίαν. Η υπέρμετρος δε αξία, την οποίαν αποδίδομεν εις την από καθέδρας διδασκαλία, μας άγει εις πολύπλοκον σύστημα εξετάσεων οίτινες πολύ ολίγον συντελούν εις την μόρφωσιν του διδασκομένου. Κατά την γνώμην μου θα έπρεπε τουλάχιστον το ήμισυ του χρόνου της διδασκαλίας να αφιερούται εις ασκήσεις φροντηρστηριακάς και εργαστηριακάς, αίτινες να βαθμολογούνται συνεχώς. Η βαθμολογία αύτη θα ηδύνατο να χρησιμοποιηθεί όπως απλοποιηθούν αι τμηματικαί εξετάσεις. Υπάρχουν επί παραδείγματι πολλά μαθήματα, δια τα οποία οι ευδοκιμούντες εις τας ασκήσεις δύνανται να απαλλαγούν από τας εξετάσεις…Σήμερον οι δυστυχείς φοιτηταί φορτώνονται με τόσην ύλην ώστε να είναι αδύνατον δι' αυτούς να εμβαθύνουν εις τας προσκωμένας γνώσεις…» !
Οι σκέψεις αυτές του Καραθεοδωρή αφιερώνονται μετά… 83 χρόνια στους αρμόδιους του Υπουργείου Παιδείας που είναι προσκολλημένοι σε ένα παρωχημένο εξεταστικοκεντρικό σύστημα ελέγχου των γνώσεων – τελευταία γραφή αυτής της αντίληψης ο πρόσφατος νόμος για το Λύκειο – και αδυνατούν να κατανοήσουν την παιδαγωγική σημασία κριτικής εμβάθυνσης των γνώσεων μέσα από ένα διαρκή έλεγχο της από τον φυσικό δάσκαλο του μαθητή…
Στο επόμενο τεύχος θα δούμε την ίδρυση της Παντείου.
Aλκης Ρήγος
