Έγινε συζήτηση τις τελευταίες ημέρες, γενική και ειδική, για τους λόγους που το «ζήτημα Ευρώπη»... χάθηκε κάπου στις προεκλογικές εκστρατείες των κομμάτων, εδώ και αλλού. Όπως και για το ότι ο προβολέας εστίασε στα των εθνικών οίκων, όχι στα περί του μέλλοντος της ευρω-οικογένειας. Απ’ τη Γερμανία και τη Γαλλία έως την Πολωνία και την Ουγγαρία, η πολιτική αντιπαράθεση για τις ευρωεκλογές ήταν κατά βάση, αν όχι αποκλειστικά, εθνοκεντρική. Αρκετά τα παραδείγματα:
Στη Γερμανία, μόλις τρεις ημέρες πριν απ’ τις ευρωεκλογές, το SPD, το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, κατέθεσε αιφνιδιαστικά πρόταση για την αύξηση των συντάξεων! Το μέτρο αποσκοπούσε στην ανακούφιση περίπου 3 εκατ. χαμηλοσυνταξιούχων. Και πριν ακόμη βγουν τα πρώτα αποτελέσματα είχε ήδη αρχίσει -και εκεί- η συζήτηση για πρόωρες εκλογές...
Στην Πορτογαλία, οι εκπαιδευτικοί προσπάθησαν να «ισοφαρίσουν» τις κουρεμένες απολαβές τους απ’ τα μέτρα λιτότητας της εποχής των «ευρωδιασώσεων» ελπίζοντας ότι, ενόψει των ευρωεκλογών, η κυβέρνηση δεν θα τους δυσαρεστούσε.
Στην Αυστρία όλη η προσοχή έπεσε πάνω στη φαγωμάρα Δεξιάς - Ακροδεξιάς για το σκάνδαλο της θρυλούμενης σχέσης του παραιτηθέντος ακροδεξιού αντικαγκελάριου Στράχε με τη ρωσική ολιγαρχία.
Στην Πολωνία κυριάρχησε το σκάνδαλο σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών από ιερείς. Την αφορμή έδωσε η προβολή σχετικού ντοκιμαντέρ με υπαινιγμούς για τους δεσμούς της σημερινής εθνολαϊκιστικής κυβέρνησης της Βαρσοβίας με την Καθολική Εκκλησία. Απ’ την πλευρά του το κυβερνών κόμμα PiS προσπάθησε να παρουσιάσει τους υποστηρικτές των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας ως «απειλή» για τα παιδιά.
Στην Ισπανία, ούτε λίγο ούτε πολύ, οι ευρωεκλογές είχαν χαρακτήρα «επανακαταμέτρησης» της εκλογικής δύναμης των εγχώριων κομμάτων καθώς οι εθνικές εκλογές είχαν γίνει στις 28 Απριλίου. Η «επανακαταμέτρηση» ενδιέφερε κυρίως τους Σοσιαλιστές του PSOE, που προσπαθούν έκτοτε να σχηματίσουν κυβέρνηση. Ήθελαν να ξέρουν αν αυτή θα είναι συνεργασίας ή μειοψηφίας.
Στη Γαλλία ο Μακρόν απέφυγε συνειδητά τον προγραμματικό λόγο για το μέλλον της Ευρώπης. Αντ’ αυτού επέλεξε να στοχοποιήσει τη Λεπέν. Απ’ την άλλη όλο το πολιτικό φάσμα στη χώρα, απ’ τη Δεξιά έως τα «Κίτρινα Γιλέκα», καλούσαν τον κόσμο να καταψηφίσει τη «μακρονική» πολιτική. Όχι για την Ευρώπη, για τη Γαλλία...
Τις πταίει;
Αρκετοί κατηγόρησαν τα media για τον εθνοκεντρικό χαρακτήρα των ευρωεκλογών. Δεν αποκλείεται να έπαιξαν κι αυτά έναν ρόλο. Όπως μας υπενθυμίζουν οι επικοινωνιολόγοι, «τα Μέσα δεν ασχολούνται με έναν κοινωνικό κόσμο που θα συνέχιζε να υφίσταται ως έχει αν αυτά δεν υπήρχαν. Αντίθετα, εμπλέκονται ενεργά στην κατασκευή αυτού του κόσμου». Ο οποίος μάλιστα έχει γίνει σήμερα εξαιρετικά σύνθετος, πολύπλοκος και απρόβλεπτος, συνέπεια της ανάπτυξης πολλαπλών καναλιών επικοινωνιακής και πληροφοριακής ροής, που με τη σειρά τους έχουν δημιουργήσει και καθιερώσει ποικιλία μορφών απομακρυσμένης δράσης (βλέπε social media). Αλλά ας είμαστε ειλικρινείς: Τη θεματολογία της πολιτικής συζήτησης την καθορίζουν οι λειτουργοί της πολιτικής, όχι οι «αγγελιαφόροι» της.
Επομένως το ουσιαστικό ερώτημα είναι: Γιατί επελέγη η εστίαση στην εσωτερική πολιτική ενώ η εκλογική αναμέτρηση αφορούσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο; Η πιο προφανής απάντηση εδώ είναι ότι αυτό συνέβη επειδή ο εθνοκεντρισμός και η εθνική αναδίπλωση έχουν επικρατήσει σήμερα ως κυρίαρχες τάσεις στο ευρωπαϊκό πολιτικό σκηνικό, αλλά και διεθνώς.
Είναι όμως μόνον αυτό; Προφανώς όχι. Τα θέματα εσωτερικής πολιτικής καθιστούν την κομματική αντιπαράθεση και την κατάδειξη των ειδοποιών, ιδεολογικών ή άλλων διαφορών μεταξύ των κομμάτων πιο «βατή», πιο ευδιάκριτη, πιο κατανοητή για το μεγάλο ακροατήριο.
Μήπως, όμως, καταλήγουμε αναπόφευκτα στον εθνοκεντρισμό επειδή ζητήματα ευρωπαϊκής πολιτικής με μη τεχνοκρατικούς όρους ουσιαστικά δεν υφίστανται; Μ’ άλλα λόγια: Δεν υπάρχουν ευρωπαϊκά θέματα άξια ενδιαφέροντος; Υπάρχουν. Και πέραν των «καθιερωμένων» μεταναστευτικού, ασφάλειας, ανεργίας κ.λπ.
Ιδού μερικά: Ελάχιστος εταιρικός φόρος (minimum corporate taxation level), πανευρωπαϊκός ψηφιακός φόρος, φόρος χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, ευρωστρατός, ενταξιακή πορεία Τουρκίας, πολιτική και οικονομική σύγκλιση, ολοκλήρωση, διεύρυνση, Ευρώπη δύο ταχυτήτων, σχέσεις Ε.Ε. με ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα.
Γιατί λοιπόν τα θέματα αυτά δεν μπαίνουν στη δημόσια συζήτηση; Γιατί έχουν πάντα δεύτερο ρόλο; Διότι, εν κατακλείδι, η αντιμετώπιση - επίλυσή τους εκλαμβάνεται από ένα πολύ μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης -αν όχι απ’ τη συντριπτική πλειονότητά της- ως αποκλειστική αρμοδιότητα της ευρωγραφειοκρατίας. Στο -ευρωπαϊκό- συλλογικό υποσυνείδητο, οι μηχανισμοί λήψης αποφάσεων των Βρυξελλών, οι πολύ «μακρινές» και συγκεντρωτικές αυτές δομές, είναι οι καθ’ ύλην αρμόδιες για να επιλύσουν ή να διευθετήσουν πολιτικές υποθέσεις στρατηγικών σχεδιασμών.
Και γιατί υπάρχει αυτή η πεποίθηση; Έχει παίξει ρόλο το έλλειμμα δημοκρατίας στην Ε.Ε. που αποτελεί πια δομικό στοιχείο της; Έχει παίξει ρόλο η «μη οραματική» φύση της σύγχρονης πολιτική, που εξαντλείται στην προσφορά τεχνοκρατικών λύσεων και μόνον;
Μετακινήσεις και μεταπηδήσεις
Η κατάσταση παραπέμπει σ’ ένα πανευρωπαϊκό φαινόμενο. Ο ιδεολογικός κατακερματισμός και η σύγχυση στο εκλογικό σώμα είναι διάχυτα σε όλη την ευρωπαϊκή επικράτεια. Σύμφωνα με τον Μαρκ Λέοναρντ, συνιδρυτή και διευθυντή του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τις Διεθνείς Σχέσεις, σε κάθε χώρα - μέλος της Ε.Ε. το εκλογικό σώμα ομαδοποιείται σε τέσσερις κύριες κατηγορίες με βάση το πώς ο κάθε ψηφοφόρος βλέπει το εθνικό και ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα.
Στην πρώτη ομάδα ανήκει περίπου το ένα τέταρτο των Ευρωπαίων, που πιστεύουν ότι "τα πάντα λειτουργούν καλά" τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει όλους εκείνους τους «απογοητευμένους» ή «απελπισμένους» που βλέπουν τα πάντα να καταρρέουν στη χώρα τους και στην Ευρώπη και αντιπροσωπεύουν μια αναλογία κάτω των τεσσάρων στους δέκα.
Στην τρίτη ομάδα ανήκουν εκείνοι που πιστεύουν ότι το πολιτικό σύστημα στη χώρα τους είναι χρεοκοπημένο, αλλά βλέπουν την Ευρώπη ως σωτηρία, ως θεραπεία της εθνικής κακοδαιμονίας. Αυτή η ομάδα αντιπροσωπεύει μια αναλογία άνω του ενός στους πέντε. Η τελευταία και μικρότερη αριθμητικά ομάδα είναι εκείνη των εθνικιστικών ευρωσκεπτικιστών που αντιπροσωπεύει αναλογία κάτω του ενός στους έξι.
Τα ποσοστά αυτά, που διαφέρουν από χώρα σε χώρα, εξηγούν σε μεγάλο βαθμό τη θεματολογία και το ύφος των προεκλογικών εκστρατειών απ’ ό,τι ο γενικός διαχωρισμός σε φιλοευρωπαϊκές και αντιευρωπαϊκές παρατάξεις.
"Αυτό στο οποίο τείνουν να είναι 'αντί' οι πολίτες είναι το ίδιο το σύστημα" λέει χαρακτηριστικά ο Λέοναρντ. "Και μερικές φορές η Ευρώπη φαντάζει ως ένας τρόπος με τον οποίο μπορείς να πετύχεις την ‘αρχικοποίηση’ του συστήματος παρά ως μια οντότητα που θέλεις να καταστρέψεις".
Οι αναλύσεις των δημοσκοπήσεων έδειξαν ότι το κυρίαρχο “είδος” ψηφοφόρου στις τελευταίες ευρωεκλογές ήταν ο “μπερδεμένος”, ο ευρισκόμενος σε σύγχυση ψηφοφόρος. Η συντριπτική πλειονότητα των εκλογέων ήταν αναποφάσιστοι.
Κι όχι μόνον αυτό. Οι μετρήσεις έδειξαν πολιτικές μετακινήσεις από και προς κάθε λογής διαφορετική κατεύθυνση. Όχι απλά μετακινήσεις μεταξύ παρόμοιων κομμάτων της Δεξιάς ή της Αριστεράς, αλλά μεταπηδήσεις από και προς αντίθετους πολιτικούς χώρους στη βάση ενός σύνθετου και απρόβλεπτου πολλές φορές μοτίβου.
Έτσι είχαμε ψηφοφόρους που μετακινήθηκαν από λαϊκίστικα σχήματα σε καθιερωμένα κόμματα της κεντρικής πολιτικής σκηνής, από κόμματα της Δεξιάς σ' εκείνα της Αριστεράς ή από την Αριστερά στη Δεξιά, από αντιευρωπαϊκά σε φιλοευρωπαϊκά σχήματα κ.ο.κ.
Κατά τους αναλυτές αυτή η μορφή ακραίας μεταβλητότητας του εκλογικού σώματος είναι όχι μόνον ένα νέο φαινόμενο, αλλά και πρωτοφανές για την Ευρώπη, πολύ διαφορετικό από αυτό που παρατηρείται κατά κανόνα στη συμπεριφορά των Αμερικανικών ψηφοφόρων ή έχει παρατηρηθεί στη Βρετανία μετά το δημοψήφισμα για το Brexit το 2016.
Γιατί επελέγη η εστίαση στην εσωτερική πολιτική ενώ η εκλογική αναμέτρηση αφορούσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο; Έχει παίξει ρόλο το έλλειμμα δημοκρατίας στην Ε.Ε., που αποτελεί πια δομικό στοιχείο της;
Οι αναλύσεις των δημοσκοπήσεων έδειξαν ότι το κυρίαρχο “είδος” ψηφοφόρου στις τελευταίες ευρωεκλογές ήταν ο “μπερδεμένος”, ο ευρισκόμενος σε σύγχυση ψηφοφόρος. Η συντριπτική πλειονότητα των εκλογέων ήταν αναποφάσιστοι. Κι όχι μόνον αυτό. Οι μετρήσεις έδειξαν πολιτικές μετακινήσεις από και προς κάθε λογής διαφορετική κατεύθυνση
