Live τώρα    
17°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
13.4°C18.7°C
3 BF 63%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
12.0°C16.9°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.3°C16.6°C
2 BF 61%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C18.0°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
10 °C
9.9°C14.6°C
2 BF 76%
Πόλο με ποδήλατο: Η γέννηση ενός λαϊκού σπορ
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Πόλο με ποδήλατο: Η γέννηση ενός λαϊκού σπορ

Επιμέλεια: Βασίλης Παπακριβόπουλος

Αντικαθιστούμε το άλογο με ένα ποδήλατο και εφευρίσκουμε το πόλο... με ποδήλατο. Στο μεταίχμιο μεταξύ 19ου και 20ού αιώνα, το συγκεκριμένο άθλημα αποτέλεσε μια πρωτότυπη αθλητική αναψυχή, που σύντομα μετατράπηκε και σε τρόπο συμβολικής ιδιοποίησης ταυτοτικών στοιχείων της κυρίαρχης τάξης. Στη Γαλλία, η άνθηση αυτού του αθλήματος συνδέθηκε με την ανάπτυξη εργατικών αθλητικών σωματείων, διαπνεόμενων από τις αξίες της συντροφικότητας και όχι του ανταγωνισμού.

Του Daniel Paris-Clavel*

Στις μέρες μας, οι αθλητικές δραστηριότητες έχουν εξαπλωθεί σε όλα τα στρώματα του πληθυσμού, κυρίως χάρη στον σχολικό και στον ερασιτεχνικό αθλητισμό, παρά το γεγονός ότι το κράτος προτιμά να επενδύει κατά κύριο λόγο στον αθλητισμό υψηλού επιπέδου. Και αυτός ο εκδημοκρατισμός αποτελεί τον καρπό ενός πραγματικού ταξικού αγώνα. Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι εργάτες όχι μόνο δούλευαν 12 έως 16 ώρες την ημέρα επί έξι ημέρες την εβδομάδα για έναν μισθό πείνας, αλλά και η ενασχόληση με τα αθλήματα ήταν ρητά απαγορευμένη. Πράγματι, το καταστατικό της πανίσχυρης Ένωσης Γαλλικών Αθλητικών Εταιρειών (USFSA), που συγκροτήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1880 και αποτέλεσε τη μήτρα των μελλοντικών γαλλικών αθλητικών ομοσπονδιών, απαιτεί από τα μέλη της «να μην εξασκούν καμία εργατική δραστηριότητα»... Η πρόσβαση στον αγωνιστικό χώρο και στις αθλητικές αναμετρήσεις αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο της αστικής τάξης: οι κουρελήδες δεν έχουν καμία θέση μέσα στο στάδιο.

Παράλληλα, από το 1882, στα δημόσια σχολεία διδάσκονται η γυμναστική και η στρατιωτική άσκηση. Τα «σχολικά τάγματα» διδάσκουν τα παιδιά να υπερασπίζονται την πατρίδα με το όπλο στο χέρι... Σε αυτό ακριβώς το πνεύμα κινήθηκε και η Γυμναστική και Αθλητική Ομοσπονδία Ενοριακών Εστιών Νεότητας της Γαλλίας (FGSPF), που ιδρύθηκε από τον κλήρο στις αρχές του αιώνα: ο αθλητισμός όφειλε να αναπτύξει «τις σωματικές και τις ηθικές δυνάμεις της εργατικής νεολαίας, προετοιμάζοντας έτσι γεροδεμένους άντρες και ανδρείους στρατιώτες για τη χώρα». Όσο για τον ποδηλατικό Γύρο της Γαλλίας (Tour de France) που δημιουργήθηκε το 1903, διαπνέεται με τη σειρά του από μια εμμονή με τα σύνορα...

Προκειμένου να αντιπαρατεθούν στην επιρροή της Εκκλησίας και του μιλιταρισμού, οι μαχητικοί σοσιαλιστές που, από τη δεκαετία του 1890, δίνουν τον αγώνα τους μέσα από τα λαϊκά πανεπιστήμια ώστε να μετατρέψουν τον πολιτισμό σε εργαλείο για τη χειραφέτηση των εργατών, επιχειρούν να χρησιμοποιήσουν τον αθλητισμό κατά τον ίδιο τρόπο. Τον Νοέμβριο του 1907, η Αθλητική Ένωση του Σοσιαλιστικού Κόμματος (USPS) σηματοδοτεί τη γέννηση του «εργατικού αθλητισμού» και τα εργατικά αθλητικά σωματεία πολλαπλασιάζονται στο Παρίσι και στη Βόρεια Γαλλία. Στις αλάνες ή στον δρόμο, οι εργάτες αθλητές κάνουν γυμναστική ή στίβο, παίζουν ποδόσφαιρο ή μπάσκετ, που μόλις έχει εισαχθεί από τις ΗΠΑ. Είναι όμως μεγάλος ο πειρασμός να πατήσουν λίγο το γρασίδι των πλούσιων και να ιδιοποιηθούν ορισμένα παραδοσιακά αθλήματα των αστών και των αριστοκρατών, όπως το τένις, η ξιφομαχία και το πόλο. Η ιδέα της αποστέρησης μερικών συμβολικών στοιχείων ταυτότητας από την άρχουσα τάξη αποπνέει αναμφισβήτητα ένα άρωμα κοινωνικής εκδίκησης.

Το 1869, όταν οι Βρετανοί άποικοι έφεραν από την Ινδία το πόλο, το ιππικό αυτό άθλημα είχε ήδη μια μακραίωνη ιστορία. Το εξασκούσαν οι Σκύθες και οι Πέρσες πολλούς αιώνες προ Χριστού και αποτελεί προνόμιο μιας ελίτ, συνδυάζοντας αριστοκρατία και ιππασία - εξ ου και η επωνυμία «άθλημα των βασιλέων». Πολύ σύντομα, έγινε εξαιρετικά δημοφιλές. Όμως, οι μικροαστοί και οι προλετάριοι δεν έχουν άλογα. Κανένα πρόβλημα: θα χρησιμοποιήσουν ποδήλατα.

Τον Οκτώβριο του 1891, ο Ιρλανδός ποδηλάτης και δημοσιογράφος Ρίτσαρντ Τζ. Μέκρεντυ οργάνωσε τον πρώτο αγώνα πόλο με ποδήλατο στα περίχωρα του Δουβλίνου. Στις 31 Οκτωβρίου, η επιθεώρηση “Cycling” δημοσίευσε τους πρώτους κανόνες του αθλήματος: σε ένα γήπεδο με γκαζόν, δύο ομάδες, με 4 ή 5 ποδηλάτες καθεμία, διεκδικούν μια δερμάτινη μπάλα με τη βοήθεια μπαστουνιών. Ο στόχος είναι να μπει γκολ στο τέρμα της αντίπαλης ομάδας. Με την πάροδο του χρόνου, οι κανόνες αυτοί θα υποστούν ορισμένες αναπροσαρμογές, αλλά οι ρόδες και το μπαστούνι θα παραμείνουν οι μόνοι τρόποι προώθησης της μπάλας. Παρά το γεγονός ότι στα τέλη του 19ου αιώνα στο Δουβλίνο υπήρχε μία γυναικεία ομάδα, η ιστορία δεν κατέγραψε συνέχεια της συμμετοχής γυναικών στο άθλημα.

Στη Γαλλία, ήδη από το 1898, πραγματοποιήθηκε μια επίδειξη στο Μουλέν Ρουζ. Ωστόσο, μονάχα το 1925 δημιουργήθηκε από τον Ελβετό Ανρί Ντυρίγκ το γαλλικό Polo-Vélo Club και το Polo-Vélo Club de Paris. Ωστόσο, ο περιορισμένος αριθμός των αθλητών του Ντυρίγκ δεν του επέτρεπε να οργανώσει κάτι περισσότερο από αγώνες επίδειξης. Τελικά, το άθλημα γνώρισε ανάπτυξη στο Ιβρύ-συρ-Σεν.1 Το καλοκαίρι του 1927, ο Εντμόντ Φρανς, εικοσιτετράχρονος μηχανικός αυτοκινήτων και ποδηλάτης, διασκεδάζει μέσα σε ένα εγκαταλελειμμένο γκαράζ με τον φίλο του Λυσιέν Γκρελενζέ: παριστάνουν τους ισορροπιστές πάνω σε ποδήλατο, παίζοντας με μπαστούνια του κροκέ και ένα μπαλάκι του τένις. Σύντομα, στο παιχνίδι συμμετέχουν και οι φίλοι τους και η μικρή ομάδα πείθει την τοπική εργατική λέσχη να υιοθετήσει το άθλημα.

Το 1919, την εποχή όπου η Εργατική Ομοσπονδία Αθλητισμού (FST) αντικαθιστούσε την USPS, έκανε την εμφάνισή της η Αθλητική Εργατική Ένωση του Ιβρύ (USTI), δημιουργημένη από μια εικοσάδα ανδρών και γυναικών προερχόμενων από τη Σοσιαλιστική Νεολαία. Τα πρώτα χρόνια, η USTI ασχολήθηκε με τη διοργάνωση αθλητικών δραστηριοτήτων στις γεμάτες καρβουνόσκονη αυλές των εργοστασίων, στα καφέ, ακόμα και στους ίδιους τους δρόμους της πόλης. Το 1925 όμως, η νίκη του κομμουνιστή Ζορζ Μαράν στις δημοτικές εκλογές τής έδωσε νέα ώθηση. Οι εργάτες αθλητές εκμεταλλεύονται το στάδιο Λένιν, που αποκτήθηκε το 1926 από τον Δήμο. Εκεί αναπτύσσεται το τμήμα πόλο με ποδήλατο του συλλόγου από τον Σεπτέμβριο του 1927. Το Ιβρύ θα είναι ο πρώτος πρωταθλητής Γαλλίας στο άθλημα, μετά τη νίκη του επί του παρισινού Polo-Vélo Club... Μέσω της USTI, η FST προώθησε σημαντικά το πόλο με ποδήλατο: το 1928 διοργάνωσε το πρώτο πρωτάθλημα Παρισίων, όπου συμμετείχαν οι εργατικοί αθλητικοί σύλλογοι των κοντινών προαστίων (και βεβαίως του Ιβρύ) και των 5ου και 13ουπαρισινών δημοτικών διαμερισμάτων.

Παρ’ όλο που, παρά την τεράστια κάμψη που είχε γνωρίσει στο Ηνωμένο Βασίλειο εξαιτίας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το άθλημα ξαναγεννιέται το 1929 και διαδίδεται αρκετά στις βρετανικές αποικίες, η δεκαετία του 1930 αποτελεί τη χρυσή εποχή του πόλο με ποδήλατο στη Γαλλία. Μην θέλοντας να αφήσει ένα δημοφιλές άθλημα στους «κόκκινους», η Ποδηλατική Ένωση της Γαλλίας (UVF), «αστική ομοσπονδία» που το 1940 μετονομάστηκε σε Γαλλική Ομοσπονδία Ποδηλασίας (FFC), προσλαμβάνει τον Εντμόντ Φρανς και τον ορίζει τεχνικό σύμβουλο της επιτροπής για το πόλο με ποδήλατο, που συγκροτήθηκε το 1930 και εξέδωσε τους δικούς της κανονισμούς το 1932. Ενώ οι εργατικές αθλητικές λέσχες κάλυπταν όλα τα αθλήματα, η αστική λογική για τον αθλητισμό, επικεντρωμένη σε κάθε άθλημα ξεχωριστά,2 οδήγησε στη δημιουργία αθλητικών σωματείων ειδικευμένων στο πόλο με ποδήλατο, αρχικά στην περιοχή του Παρισιού και στη συνέχεια στην επαρχία.

Ωστόσο, η προβολή του πόλο με ποδήλατο οφείλεται κυρίως στην FST, η οποία πολλαπλασιάζει τις αναμετρήσεις: Αγώνες Καρλ Μαρξ, Κύπελλο Σηκουάνα, Κύπελλο Σπάρτακος, Κύπελλο Εργατικού και Αγροτικού Μετώπου, Κύπελλο Τέλμαν (προς τιμήν του Έρνστ Τέλμαν, Γερμανού κομμουνιστή που συνελήφθη το 1933 από τους ναζί και εκτελέστηκε το 1944 στο Μπούχενβαλντ) και Κύπελλο Πολ Ρουσένκ, προς τιμήν του διάσημου αναρχικού, φυλακισμένου σε κάτεργα (και) για άρνηση στράτευσης. Σχετικά με το τελευταίο, διαβάζουμε στο «Le Travailleur» (εβδομαδιαία κομμουνιστική εφημερίδα των εργατικών προαστίων του βόρειου Παρισιού) της 28ης Δεκεμβρίου 1933: «Η USTI διοργανώνει αύριο για πρώτη φορά αυτό το Κύπελλο, με τους αγώνες μεταξύ των καλύτερων ομάδων ποδηλατικού πόλο της παρισινής περιφέρειας. Έτσι, η εκδήλωση προς τιμήν ενός επί μακρόν θύματος των μπουρζουάδων γαλονάδων θα αποκτήσει ειδικό χαρακτήρα λόγω της αντιμιλιταριστικού αγώνα που οφείλουμε να διεξάγουμε ασταμάτητα στο πλευρό των εργατών αδελφών μας που αυτή τη στιγμή στενάζουν κάτω από τον ζυγό τούτης της κουρελιάρας παλιόγριας, της αυτοαποκαλούμενης ‘Γαλλικής Δημοκρατίας’».

Τον Δεκέμβριο του 1934, μπροστά στη φασιστική απειλή (μετά τη βίαιη αντικοινοβουλευτική διαδήλωση της 6ης Φεβρουαρίου 1934, οργανωμένη από τις ακροδεξιές ενώσεις), κομμουνιστές και σοσιαλιστές αθλητές αποφάσισαν να ενώσουν τις αθλητικές τους οργανώσεις,3 δημιουργώντας την Εργατική Ομοσπονδία Αθλητισμού και Γυμναστικής (FSGT). Θα ασκήσει σημαντική επιρροή στα μέτρα που θα ληφθούν από την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, καθώς δύο μέλη της θα αναλάβουν τα υφυπουργεία Αθλητισμού (Λεό Λαγκράνζ) και Φυσικής Αγωγής (Πιέρ Ντεζαρνώ). Μέσα σε αυτή τη συγκυρία στο Ιβρύ δημιουργήθηκε ένα εθνικό κέντρο προπόνησης ποδηλάτου με πόλο. Η USTI -μετονομάστηκε το 1935 σε Αθλητικό Αστέρα Εργασίας του Ιβρύ (ΕSTI) και το 1949 σε Αθλητική Ένωση του Ιβρύ- είναι ο αδιαφιλονίκητος πρωταθλητής Παρισιού και Γαλλίας μεταξύ 1934 και 1936. Εκείνη την εποχή, ο αριθμός μελών των εργατικών αθλητικών συλλόγων δεν υστερεί εκείνου των επίσημων ομοσπονδιών: το 1939, στην FSGT συμμετέχουν 1.769 σωματεία με 103.249 μέλη. Ένας αγώνας μεταξύ συλλόγων UVF και FST, στις 26 Αυγούστου 1934 στο Ωτέιγ, συνόψισε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις αντιθέσεις ανάμεσα στις δύο ομοσπονδίες: εφαρμόστηκαν οι κανόνες της UVF, που επιτρέπουν την εφόρμηση κατά των αντίπαλων παικτών, όπως συμβαίνει στο έφιππο και στο βρετανικό ποδηλατικό πόλο. Οι εργατικές αξίες της συντροφικότητας ήταν αντίθετες με το πνεύμα του σκληρού ανταγωνισμού...

Την περίοδο της Κατοχής, πολλοί εργάτες αθλητές πέρασαν στην παρανομία, καθώς οι ομάδες και η ομοσπονδία τους είχαν διαλυθεί ήδη από το 1939. Παρ’ όλο που το πόλο με ποδήλατο ξανακέρδισε μεταπολεμικά ένα μέρος από το χαμένο έδαφος, τόσο σε συλλόγους της FSGT όσο και της FFC, το άθλημα άρχισε να παρακμάζει στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Στο ενδιάμεσο, είχαν προστεθεί με επιτυχία ορισμένα νέα σπορ στην γκάμα των ομαδικών αθλημάτων, όπως το χάντμπολ (αρχικά με 11 παίκτες και μετά με 7), το οποίο εισήγαγαν στη Γαλλία οι Γερμανοί κατακτητές.

Τη δεκαετία του 1970, το πόλο με ποδήλατο εξαφανίστηκε από την FSGT, αλλά εξακολούθησε να φυτοζωεί σε μερικούς συλλόγους της FFC, στη Χάβρη για παράδειγμα, ενώ ανέκτησε κάπως τις δυνάμεις του δέκα χρόνια αργότερα. Το 1984 ξανάρχισε ένα πρωτάθλημα στην Ιλ-ντε-Φρανς,4 ενώ στο παγκόσμιο επίπεδο το 1996 δημιουργήθηκε το International Bicycle Polo Championship. Η Εθνική Ομάδα Γαλλίας, με έτος ίδρυσης το 2001, κέρδισε τον τίτλο το 2005. Σήμερα, το πόλο με ποδήλατο εξακολουθεί να παίζεται σε πρώην βρετανικές αποικίες (Ινδία, Καναδάς, Αυστραλία, Μαλαισία...), αλλά και στην Αργεντινή και στη Γερμανία.

Αν και οι λαϊκές ρίζες αυτού του αθλήματος -και η ταξική αντίθεσή του στο έφιππο πόλο- μοιάζουν ξεχασμένες, μια νέα μορφή του γνωρίζει επιτυχία από τις αρχές της δεκαετίας του 2000: το hardcourt bike polo (πόλο με ποδήλατο σε σκληρό γήπεδο). Αν και διεθνοποιήθηκε γρήγορα -παραμένοντας ταυτόχρονα αρκετά «κλειστό», έως και απευθυνόμενο σε «ψαγμένους»-, η προέλευσή του βρίσκεται στους ποδηλάτες ταχυμεταφορείς του Σιάτλ που, από το 1998, το έπαιζαν στα πάρκινγκ (σε ομάδες τριών ποδηλατών) κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων τους. Πρόκειται για ένα είδος επιστροφής στις ρίζες για ένα εργατικό άθλημα που η αστική τάξη, καβάλα στα άλογά της, τελικά ποτέ δεν κατόρθωσε να διαβρώσει.

1 (Σ.τ.Μ.) Βιομηχανικό προάστιο του Παρισιού, παλαιότερα προπύργιο του ΚΚΓ.

2 Την περίοδο 1919-1920, η διάσπαση της USFSA σε ομοσπονδίες επικεντρωμένες σε ένα και μόνο άθλημα πυροδότησε τη λογική «ο καθένας στο χώρο του», η οποία ακόμα και σήμερα δημιουργεί στεγανά στον γαλλικό αθλητισμό και δεν επιτρέπει μια σφαιρική -και άρα πολιτική- εικόνα της θέσης των διάφορων αθλητικών πρακτικών μέσα στην κοινωνία.

3 Η κομμουνιστική FST και η σοσιαλιστική Εργατική Ένωση Αθλητικών και Γυμναστικών Συλλόγων (USSGT), η οποία προέκυψε το 1925 από τη διάσπαση της FST.

4 (Σ.τ.Μ.) Η περιφέρεια του ευρύτερου πολεοδομικού συγκροτήματος του Παρισιού (11 εκατομμύρια κάτοικοι).

* Ο Daniel Paris-Clavel είναι ιδρυτής της επιθεώρησης λαϊκού πολιτισμού “ChériBibi” (www.cheribibi.net) και συγγραφέας του «Union Sportive d’Ivry 1919-2019. Cent ans de sport pour toutes et pour tous» (έκδοση της Αθλητικής Ένωσης του Ιβρύ, 2018)

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL