Του Χρίστου Κανελλόπουλου*
«Η χώρα εξαθλιώνεται», «ελλείψεις βασικών αγαθών και φαρμάκων», «νοσοκομεία που δυσκολεύονται να λειτουργήσουν», «ο δείκτης δολοφονιών εκτοξεύεται», «διαδηλώσεις και ταραχές, απώλεια βασικών δικαιωμάτων, σφαγές στις φυλακές, κρατική καταστολή», οι βίαιοι θάνατοι έχουν γίνει στοιχείο της καθημερινότητας», «η μεσαία τάξη εξαφανίζεται». Πρόκειται για χαρακτηριστικές ειδήσεις από τη Βενεζουέλα. Όχι σημερινές, αλλά του 1996, λίγα χρόνια πριν από την άνοδο του Ούγκο Τσάβες στην εξουσία1...
Τα δυτικά μίντια έχουν δίκιο να αναδεικνύουν την τραγική οικονομική κατάσταση στη σημερινή Βενεζουέλα, με ελλείψεις βασικών αγαθών και φαρμάκων, αδιανόητα υψηλό πληθωρισμό, κατάρρευση του ΑΕΠ και φυγή, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, τριών εκατομμυρίων κατοίκων της Βενεζουέλας (το 10% του πληθυσμού) σε γειτονικές χώρες εξαιτίας της ανθρωπιστικής κρίσης.
Αποσιωπούν βεβαίως το όχι και τόσο πρωτοφανές αυτής της οικονομικής κρίσης. Η Βενεζουέλα έχει την κατάρα πολλών πετρελαϊκών οικονομιών, την «ολλανδική ασθένεια». Μια οικονομία που βασίζεται στον πακτωλό εσόδων από την εξαγωγή ενός αγαθού πλήττεται από την υπερβολική ανατίμηση του νομίσματός της. Οι εισαγωγές, έτσι, είναι φθηνές, ενώ κάθε άλλη εγχώρια παραγωγική δραστηριότητα γίνεται μη ανταγωνιστική -ιδίως σε χώρες σχετικά χαμηλής εκβιομηχάνισης. Το μεγαλύτερο μέρος της κατανάλωσης στη Βενεζουέλα εισάγεται κυρίως από τις ΗΠΑ.
Ωστόσο, δεν θα πρέπει να νομίσει κανείς πως αυτό το παραγωγικό μοντέλο δεν μπορεί να «περπατήσει» για δεκαετίες. Τα έσοδα από το πετρέλαιο μπορούν να στηρίξουν διαφορετικές εκδοχές ενός κοινωνικού καθεστώτος. Μπορούν να χρηματοδοτήσουν το καθεστώς μιας κλεπτοκρατικής ελίτ που συμβιώνει με μια ευημερούσα μεσαία τάξη και έναν πληθυσμό στις φαβέλες που ζει με ένα μείγμα επιδοτήσεων, καταστολής και εγκληματικότητας. Αυτό το μοντέλο το γνώρισε η Βενεζουέλα σε εποχές πριν από τον Τσάβες.
Ή, εναλλακτικά, τα πετρελαϊκά έσοδα μπορούν να χρηματοδοτήσουν ένα γιγαντιαίο πρόγραμμα αναδιανομής με οικοδόμηση κοινωνικού κράτους, ραγδαία άνοδο του βιοτικού επιπέδου των κατώτερων τάξεων, ευκαιρίες για πανεπιστημιακή μόρφωση σε παιδιά από τις φαβέλες, οργάνωση θεσμών κοινοτικής ζωής και οργάνωσης και τόσα άλλα που γνώρισε η Βενεζουέλα στα χρόνια του τσαβισμού.
Από την άλλη, και τα δύο εναλλακτικά μοντέλα έχουν ένα όριο: τις τιμές του πετρελαίου. Η κυβέρνηση Μαδούρο ήταν απροετοίμαστη να διαχειριστεί την κάθετη πτώση των τιμών του πετρελαίου, που προκάλεσε κατάρρευση των κρατικών εσόδων και φυγή κεφαλαίων. Η χώρα μπήκε σε έναν φαύλο κύκλο υπερπληθωρισμού και υποτιμήσεων καθώς έπρεπε να τυπώνει διαρκώς περισσότερο νόμισμα για να εξυπηρετεί το δημόσιο χρέος της χώρας (που είναι σε δολάρια) και να χρηματοδοτεί τις εισαγωγές.
Οι αμερικανικές κυρώσεις του 2017 έκαναν την κατάσταση πολύ χειρότερη καθώς στέρησαν από τη Βενεζουέλα και την πετρελαϊκή της εταιρεία (την PDVSA) την πρόσβαση σε πηγές δανεισμού, αλλά και τα ίδια της τα έσοδα από την αμερικανική θυγατρική της PDVSA.
Οι ευθύνες, όμως, για τη διαχείριση της οικονομικής κρίσης βαρύνουν τις κυβερνήσεις Μαδούρο, αλλά και Τσάβες. Το μοντέλο της «μονοκαλλιέργειας» του πετρελαίου συνεχίστηκε επί των ημερών τους, ενώ η κρατικοποίηση της πετρελαϊκής, αλλά και άλλων βιομηχανιών, δεν συνοδεύτηκε από σωστή διαχείριση, πράγμα που οδήγησε σε πτώση της παραγωγής και αδυναμία παραγωγικού εκσυγχρονισμού.
Επιπλέον η βιαιότητα της αντιπολίτευσης επί Μαδούρο, με πλήθος προβοκατόρικων και αιματηρών ενεργειών, δημιούργησαν ένα περιβάλλον καταστροφικό για την οικονομία. Φαίνεται εξάλλου πως και πριν από την πρόσφατη οξεία οικονομική κρίση υπήρχαν σοβαρές ενδείξεις για σαμποτάρισμα της οικονομίας από ορισμένες μεγάλες εταιρείες διακίνησης τροφίμων που προκαλούσαν τεχνητές ελλείψεις βασικών αγαθών σε προεκλογικές περιόδους.
Στις τελευταίες προεδρικές εκλογές του 2018 ο Μαδούρο επανεκλέχθηκε άνετα, αλλά η αποχή του μεγαλύτερου μέρους της αντιπολίτευσης, καθ’ υπόδειξη των ΗΠΑ, έπληξε τη νομιμοποίησή του. Ο Μαδούρο δεν είναι άμοιρος ευθυνών.
Όταν στις βουλευτικές εκλογές του 2015 η αντιπολίτευση πήρε τον έλεγχο του Κοινοβουλίου (τι παράδοξο για μια υποτιθέμενη δικτατορία...) και προσπάθησε να μπλοκάρει την ομαλή λειτουργία των πολιτικών θεσμών, ο Μαδούρο αντέδρασε με την προκήρυξη εκλογών για Συντακτική Εθνοσυνέλευση. Ενέργεια συνταγματικά προβλεπόμενη μεν, αλλά πολιτικά ολέθρια, καθώς συνιστούσε παράκαμψη και εξουδετέρωση του Κοινοβουλίου και όξυνε δραματικά την πολιτική κρίση.
Η χώρα εδώ και καιρό ζει σε συνθήκες οιονεί εμφυλίου. Η πρόσφατη πραξικοπηματική ανακήρυξη του Γκουαϊδό σε Πρόεδρο και οι τυχοδιωκτικές ενέργειες της κυβέρνησης Τραμπ απειλούν να οδηγήσουν σε κανονικό εμφύλιο και όχι σε μια απλή ανατροπή ενός Προέδρου. Κι αυτό γιατί, παρά την τρομακτική οικονομική κρίση που πλήττει κυρίως τα λαϊκά στρώματα, ένα μεγάλο μέρος του λαού της χώρας παραμένει κοντά στο Ενωμένο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Βενεζουέλας και τον Μαδούρο, συχνά από καθαρό τρόμο για την ταξική και βίαιη εκδικητικότητα της αντιπολίτευσης.
Μόνη λύση στο σημερινό αδιέξοδο της Βενεζουέλας είναι η διενέργεια πρόωρων προεδρικών εκλογών με τη συναίνεση και τη συμμετοχή όλης της αντιπολίτευσης, αλλά και η άμεση άρση των αμερικανικών κυρώσεων.
* O Χρίστος Κανελλόπουλος είναι μέλος της Γραμματείας του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων και Εξωτερικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ
1 https://www.thenation.com/article/what-is-to-be-done-in-venezuela/ και για περισσότερες αναφορές δείτε τη σελίδα του Τalos/Τάλως στο Facebook
