Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
22.8°C26.3°C
3 BF 32%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
22.6°C26.2°C
3 BF 34%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
19.0°C24.8°C
2 BF 50%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.8°C
2 BF 65%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
23.9°C24.5°C
2 BF 33%
Κίτρινα Γιλέκα: Ο Λόγος περί Συμβολαίου
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Κίτρινα Γιλέκα: Ο Λόγος περί Συμβολαίου

Του Θανάση Κούτση*

Δεν γνωρίζουμε ακόμα. Δεν γνωρίζουμε, τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, τι θα γίνει το Σάββατο 8 Δεκεμβρίου στο 4ο κάλεσμα των Κίτρινων Γιλέκων. Θα εκτονωθεί άραγε κατά κάποιον τρόπο η ένταση; Θα κατεβούν μόνο οι μπάχαλοι πάσης αποχρώσεως να σπάσουν κάνα ακριβό αυτοκίνητο στους υπερκαλοβαλμένους δρόμους γύρω από την Αψίδα του Θριάμβου; Θα κατεβεί και στρατός στους δρόμους; Ή, όπως δείχνουν τα πράγματα αυτή τη στιγμή, οι κινητοποιήσεις θα επεκταθούν οριζόντια, αφού σιγά-σιγά τα συνδικάτα αρχίζουν να κηρύσσουν απεργίες, είτε στηρίζοντας είτε προτάσσοντας τα δικά τους αιτήματα; Και με ποιον τρόπο; Σιδηροδρομικοί, πυροσβέστες της περιφέρειας και αγρότες ετοιμάζονται, μαθητές και φοιτητές είναι ήδη σε αναβρασμό. Πλέον, δεν είναι ο «οικολογικός» φόρος στα καύσιμα το κύριο αίτημα. «Μακρόν παραιτήσου», «Μακρόν άδειασέ μας τη γωνιά» είναι το σύνθημα που όλους τους ενώνει και όλους τους δονεί, υπονοώντας ότι οι απαιτήσεις διευρύνονται και έχουν να κάνουν με μια θολή, αλλά γενικότερη θεώρηση. Με υψηλά ποσοστά αποδοχής συνολικά στη γαλλική κοινωνία.

Δεν γνωρίζουμε ακόμα. Αλλά μάλλον πρέπει να το συνηθίσουμε: από εδώ και εμπρός, αν θέλουμε να μιλάμε για λαϊκές διαμαρτυρίες και όποιο εξεγερσιακό πνεύμα εναντίον των επιβαλλόμενων μονοδρόμων της χρηματοπιστωτικού τύπου παγκοσμιοποίησης (ΤΙΝΑ μ’ ακούς;), ανάλογα φαινόμενα θα έχουμε μπροστά μας, τουλάχιστον στη Δύση. Πρωτεϊκούς εξεγερτικούς θύλακες, κάπως ακατάτακτους, κάπως έξω από τα καλούπια σκέψης και δράσης που διαμορφώθηκαν κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα.

Ας δούμε όμως τι γνωρίζουμε. Κινηματικά, τα χαρακτηριστικά των Κίτρινων Γιλέκων είναι: α) άμεση δράση, με οριζόντια οργάνωση, β) αυθεντική οργή, γ) απολιτικό-αντιπολιτικό αφήγημα, δ) εκκινεί και συσπειρώνει πρώτιστα καταναλωτές και όχι παραγωγούς.

Τα τρία πρώτα χαρακτηριστικά ήδη κάνουν τους αναλυτές να νιώθουν άβολα. Δεν είναι κάποια «ορθή» μορφή αντίδρασης, ξεφεύγει από τους αντιληπτικούς μηχανισμούς των «ειδικών» της κοινωνικής αντίστασης. Το Facebook σε αυτή την περίπτωση συσπείρωσε όχι πλέον τους «μορφωμένους», διαβασμένους χρήστες του, όπως είχε κάνει λ.χ. στις περιπτώσεις του Occupy ή και της προηγούμενης γαλλικής κινητοποίησης «Nuit Debout», αλλά καθημερινούς ανθρώπους, από εκείνους που κάνουν ορθογραφικά λάθη και δεν εκφράζονται πάντα σωστά και κόσμια. Και, εξαιτίας της απόστασης και της προδοσίας που αισθάνονται απέναντι σε ολόκληρο το φάσμα των πολιτικών εκπροσώπων και διαχειριστών, δεν θέλουν να ταυτιστούν με κανέναν.

Εδώ αρχίζουν οι φόβοι για ακροδεξιά διείσδυση. Όντως, κατά τις πρώτες εκδηλώσεις τους, στα Κίτρινα Γιλέκα εμφανίστηκαν μαχητικά εθνικιστικά στοιχεία, έτοιμα και για φασαρίες και για στρατολόγηση. Σε κινηματικό επίπεδο, ο κίνδυνος μάλλον μειώνεται προς το παρόν, λόγω της συνολικής δυναμικής που αναπτύσσεται, γι’ αυτό και η Λε Πεν συστέλλει τις δηλώσεις στήριξης, ενώ οι πιο δεξιοί επίδοξοι εκπρόσωποι του κινήματος παραμένουν συντεταγμένοι με τα διατυπωμένα αιτήματα.

Τα ίδια τα αιτήματα, μια άτσαλη λίστα σημείων που συγκεντρώθηκε μέσω Διαδικτύου, είναι ενδεικτικά του «από τα κάτω» ήθους: όχι τόσο καλογραμμένη, κάπως σαν κόπυ-πάστε προτάσεων που αντήχησαν σωστές σε διάφορες διαδικτυακές ομάδες, χωρίς καμία έγνοια για τη «δημοσιονομική υπευθυνότητα», το μεγάλο όπλο του πειθαναγκασμού στα μονεταριστικά κελεύσματα της Κομισιόν. Λείπει κάθε τεχνοκρατισμός: αυξήστε τον βασικό μισθό, φορολογήστε τους «μεγάλους», διατηρήστε την κοινωνική ασφάλιση, σώστε τις κοινότητες της περιφέρειας από τον αποκλεισμό, βοηθήστε τις μικρές επιχειρήσεις να αναπτυχθούν, τέλος στη λιτότητα, τέλος στις ιδιωτικοποιήσεις δημοσίων επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας. Και, ενδιαφέρον ως προς τη σύζευξη απόψεων σε ένα θέμα που διχάζει εδώ και χρόνια τη γαλλική κοινωνία: σωστή φιλοξενία των αιτούντων άσυλο, ενσωμάτωση των μεταναστών στη γαλλική κοινωνία και κουλτούρα, με ίδιες αμοιβές και δικαιώματα, αλλά και επιστροφή στη χώρα τους όσων η αίτηση ασύλου απορρίπτεται.

Εκείνο που μας υποψιάζει ότι «κάτι [διαφορετικό] συμβαίνει εδώ, αλλά δεν ξέρεις τι είναι, έτσι κύριε Τζόουνς;» είναι το τέταρτο χαρακτηριστικό: ένα κίνημα που ξεκίνησε από καταναλωτές. Από τους «αόρατους» Γάλλους, όχι πια τους εξαθλιωμένους των προαστίων, αλλά τους «μεσαίους» της περιφέρειας και των περιαστικών κέντρων. Εκείνους που βλέπουν τη δημόσια, κοινωνική παρουσία να εξαφανίζεται από τα μάτια τους: οι μικροί σιδηροδρομικοί σταθμοί κλείνουν, τα σχολεία και τα ιατρεία συμπτύσσονται, η εμπορική δραστηριότητα συγκεντρώνεται σε γιγαντιαία κέντρα, ο τόπος δουλειάς απομακρύνεται. Και η πρόσβαση απαιτεί όλο και περισσότερες διαδρομές, όλο και περισσότερα καύσιμα, όχι ως πολυτέλεια του τύπου «κάνω βόλτες με το τσιγαράκι μου» (όπως έσπευσαν να το παρουσιάσουν τον πρώτο καιρό τα γαλλικά συστημικά ΜΜΕ), αλλά ως αναγκαιότητα για τα βασικά της επιβίωσης.

Θα έπρεπε να το περιμένουμε. Από τη στιγμή που επιβλήθηκε το μονεταριστικό-νεοφιλελεύθερο πρόταγμα, με τη μαγικοθρησκευτική συνταγή της έμφασης στην οικονομία της προσφοράς και όχι της ζήτησης (και την πραγματική ενίσχυση του πραγματικού πλούτου των «από πάνω» που προκαλεί -ή έχει ως απώτερο σκοπό), η ταυτότητα του πολίτη ξεθωριάζει -και αναδύεται η μόνη σήμανση που επιτρέπεται: εκείνη του πελάτη. Με τη συνεπαγόμενη απληστία, τον ασύστολο ατομισμό, τον άνευ όρων ανταγωνισμό, τη διάρρηξη της ανθρώπινης κοινότητας, είτε πρόκειται για γειτονιά είτε για εργασιακό χώρο είτε για όποιον άλλο χώρο κοινωνικής επικοινωνίας.

Κι αν ο πολίτης διεκδικεί ίσα δικαιώματα στην κοινωνία, ο πελάτης διεκδικεί ίση πρόσβαση στο προνόμιο που αποτελεί το αγαθό. Ξέρω, δεν ακούγονται όμορφα όλα αυτά σε ανθρώπους που αναλύουν την πολιτική. Αλλά μέσα στα πολλά χρόνια της νεοφιλελεύθερης επιβουλής, η απο-μόρφωση, η διανοητική ευκολία, η δυσφήμιση της ανάλυσης ήταν τροφή για τον ευρύτερο πληθυσμό, τον λαό. Που όμως είδε τους λουστραρισμένους εκπροσώπους της πολιτικής τάξης, κεντροδεξιούς ή κεντροαριστερούς, απλώς να γίνονται ένα με τις άρχουσες τάξεις και να τον περιφρονούν («αχ ναι, τι δύσκολο που είναι πια στο Παρίσι να βρεις καλό εστιατόριο με λιγότερα από 100 ευρώ» -ναι, ειπώθηκε αυτές τις μέρες), τη στιγμή που του πλάσαραν γλυκά ότι έπρεπε να σφίξει κι άλλο το ζωνάρι και να δουλέψει περισσότερο γιατί είναι λουφαδόρος τεμπελάκος. Και τους αριστερούς, κλεισμένους στο υπέροχο σύμπαν των αναλύσεων και των θεολογικού τύπου αντιπαραθέσεων για τον ορθότερο δρόμο προς το δικαιότερο σύστημα, να έχουν βολευτεί στην παντογνωσία τους. Και να φαίνονται ελιτιστές και σνομπ στα μάτια των πραγματικά «από κάτω», γιατί δεν ξέρουν να αρθρώσουν με τον «σωστό» τρόπο την οργή τους, ούτε και να εξηγήσουν τα μικροβάσανα της καθημερινής ζωής με τη «σωστή» γλώσσα.

Καταναλωτές-πελάτες τους θέλουν; Ως τέτοιοι αντέδρασαν. Και την ίδια στιγμή, αγγίζοντας μία από τις ρίζες του γαλλικού κοινωνικού γονιδιώματος, ζήτησαν πίσω την ιδιότητα του πολίτη. Η Μασσαλιώτιδα και οι γαλλικές σημαίες δεν είναι μόνο τα τοτέμ των λεπενικών, για πολλούς άλλους Γάλλους είναι μια επίκληση των θεμελιωδών αξιών της δημοκρατίας. Στο συμβόλαιο της οποίας περίοπτη θέση κατέχει το intérêt général, το συλλογικό συμφέρον, το οποίο οφείλει να υπηρετεί κάθε δημόσιος θεσμός -και μια βασική διάστασή του είναι η αναδιανεμητική πολιτική, η τίμια μοιρασιά του κοινωνικού πλούτου. Αν η οικονομική ασφυξία είναι ο αντικειμενικός λόγος της αντίδρασης, η καταπάτηση ενός πολύ ισχυρού όρου του γαλλικού κοινωνικού συμβολαίου είναι ο ιδεολογικός.

Δεν γνωρίζουμε ακόμη την τροπή που θα πάρουν τα πράγματα. Η εκ των πραγμάτων εκτίναξη των Κίτρινων Γιλέκων στην κεντρική πολιτική σκηνή θα φέρει περαιτέρω δυσκολίες. Οι «επικεφαλής» του κινήματος που σιγά-σιγά εμφανίζονται για να μιλήσουν στα ΜΜΕ δεν είναι συνήθως τίποτε άλλο από διαχειριστές διαδικτυακών ομάδων. Αν μετουσιωθούν σε κάποιου τύπου εκλογικό σχήμα (συζητούν ήδη την κάθοδο στις ευρωεκλογές), πόσο θα μπορέσουν άνθρωποι χωρίς την τεχνοκρατική γνώση διαχείρισης να σταθούν; Θα γίνουν κάτι ελαφρώς γραφικό όπως το ιταλικό Κίνημα 5 Αστέρων, το οποίο θα καταλήξει να στηρίξει κάποια αλλοπρόσαλλη εθνικιστική κυβέρνηση; Ή θα γοητευθούν κατευθείαν από τον πιθανώς εκσυγχρονισμένο λόγο της Λε Πεν, που θα κουνάει σημαιάκια και θα απευθύνεται στον πατριωτισμό των Γάλλων; Διότι η ήδη υπάρχουσα γαλλική Αριστερά, όσο και να διογκωθεί, μάλλον δεν έχει δυνατότητες διατύπωσης κυρίαρχου πολιτικού λόγου, εξαιτίας της δομικής της πλέον απομόνωσης.

Δεν γνωρίζουμε ακόμη. Μπορούμε όμως να δούμε τις προοπτικές που ανοίγονται και θα ορίσουν το πεδίο της πολιτικής αντιπαράθεσης στα δύσκολα χρόνια που έρχονται, τουλάχιστον εντός Ευρώπης. Και, αν δεν θέλουμε το σενάριο «Μαντ Μαξ», μιλάμε για μια επιστροφή στα βασικά: ένα κοινωνικό μέτωπο που προασπίζει το συλλογικό συμφέρον απέναντι σε συνοδοιπόρους μιας ελίτ που δεν πιστεύει καν στην ύπαρξη της κοινωνίας και θεωρεί το ατομικό συμφέρον το μόνο καθαγιασμένο κίνητρο ύπαρξης.

Και, προκειμένου να συμπηχθούν τέτοια ευρύτατα κοινωνικά μέτωπα, χρειάζεται συσπείρωση. Αντίδοτο από μόνη της στον κοινωνικό κατακερματισμό, απαιτεί οριζόντιες, διαστρωματικές συνεργασίες και συναντιλήψεις, που ξεπερνούν τους επιμέρους διχασμούς και ιδεοληψίες.

Απαιτεί την αναδιατύπωση των όρων του κοινωνικού συμβολαίου. Των γενικών όρων της κοινωνικής συμβίωσης: τίποτα εξωφρενικά ριζοσπαστικό, παρά μόνο επαναφορά των αυτονόητων. Ποιος συνεργεί στην αειφορία της ανθρώπινης κοινωνίας και ποιος απεργάζεται την καταστροφή της. Ας είναι και πολιτικά διαφορετικός, αρκεί να υπογράφει και να σέβεται το θεμελιώδες συμβόλαιο -τι να κάνουμε; Εν τέλει, κάπως έτσι κόβεις και την υποστήριξη στους ακροδεξιούς του μίσους.

Κρίμα, όλο αυτό δεν είναι ιδιαίτερα «ταξικό» και «ορθό» σύμφωνα με τας Γραφάς -αλλά υποψιάζομαι πως είναι απολύτως συμβατό με το πνεύμα τους. Σε πρωτεϊκούς καιρούς, τόσο απλοϊκά τίθενται τα ερωτήματα: με ποιανού το μέρος είσαι; Και τόσο απλοϊκά συσπειρώνεις τον λαό, το ιερό δισκοπότηρο της Αριστεράς.

* Δημοσιογράφος

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL