Της Χάριτος Τριανταφυλλίδου
«Σας λέω ειλικρινά, εάν αρχίσουμε τώρα να ζητάμε και συγγνώμη για το γεγονός ότι σε συνθήκες εκτάκτου ανάγκης δείχνουμε φιλικό πρόσωπο, τότε αυτή δεν είναι η χώρα μου» απάντησε η Ά. Μέρκελ τον Σεπτέμβριο του 2015 ερωτώμενη για την απόφασή της να δεχθεί χιλιάδες εγκλωβισμένους στην Ουγγαρία πρόσφυγες στο έδαφος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας.
Σήμερα, στη χώρα αυτή, ομάδες ακροδεξιών κυνηγούν στους δρόμους της πόλης Chemnitz όσους κατά την άποψή τους δεν είναι κομμάτι του εθνικού κορμού. Ο υπουργός Εσωτερικών Χορστ Ζέεχοφερ δηλώνει υπερήφανα ότι την ημέρα των 69ων γενεθλίων του απελάθηκαν 69 πρόσφυγες. Σήμερα, στη χώρα αυτή, το ακροδεξιό κόμμα AfD βρίσκεται στη δεύτερη θέση των δημοσκοπήσεων.
Παρ' ότι η Γερμανία γέννησε το σκοτάδι του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η σημερινή άνοδος της Ακροδεξιάς δεν οφείλεται στη «φύση» των Γερμανών. Είναι αντιθέτως αποτέλεσμα της κατάρρευσης της ηγεμονίας του νεοφιλελεύθερου αφηγήματος, όπως διαμορφώθηκε κατά την περίοδο διακυβέρνησης της χώρας από τον Σοσιαλδημοκράτη Γκ. Σρέντερ, ο οποίος ακολούθησε τον «τρίτο δρόμο», στην πορεία του οποίου η χώρα απέκτησε το προφίλ του αυστηρού επιτηρητή της διαδικασίας συμμόρφωσης με τους κανόνες του νεοφιλελευθερισμού.
Οι δύο πλευρές, οι οποίες συγκρούονται στο πλαίσιο της παρούσας κρίσης ηγεμονίας στον γερμανικό κοινωνικό σχηματισμό, συγκροτούν τη σημερινή κυβέρνηση. Ωστόσο η διαχωριστική γραμμή μεταξύ των συνεχιστών του αφηγήματος Σρέντερ από τη μία και των υποστηρικτών της απόλυτης κυριάρχησης της ελεύθερης αγοράς (Ordoliberalismus), του εθνικιστικού λόγου και του περιορισμού πολιτικών δικαιωμάτων από την άλλη δεν είναι κομματική.
Γινόμαστε, αντιθέτως, παρατηρητές ενός πολιτικού παραδόξου: της σύμπλευσης της καγκελαρίου και απομονωμένης προέδρου της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης (CDU) με την ηγεσία του συγκυβερνώντος σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, με αντιπάλους την πλειοψηφία του CDU και τη Χριστιανοκοινωνική Ένωση (CSU) του κυρίου Ζέεχοφερ.
Η μακριά σκιά του Σρέντερ
Στο πλαίσιο της «Ατζέντας 2010», η οποία εξαγγέλθηκε το 2003, πραγματοποιήθηκε η πλήρης αναδιοργάνωση του κοινωνικού κράτους και των εργασιακών σχέσεων. Αποτέλεσμα ήταν η εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος μόνιμης επιτήρησης, εκφοβισμού και στοχοποίησης ανέργων.
Από εγγυητής αξιοπρεπούς διαβίωσης των πολιτών και αρωγός στην προσπάθεια επανένταξης των ανέργων στην αγορά εργασίας, το κοινωνικό κράτος μετατράπηκε σε μηχανισμό διάσωσης, ο οποίος δεν ενεργοποιείται παρά μόνο την ύστατη στιγμή και μονάχα υπό την προϋπόθεση της τήρησης αυστηρών και συχνά εξευτελιστικών όρων.
Έτσι, εφαρμόζοντας τη λογική της μνημονιακής επιτήρησης εντός της χώρας, από την περίοδο Σρέντερ και έπειτα οι δομές του γερμανικού κράτους λειτουργούν ως θεσμικός επιτηρητής συμμόρφωσης του κόσμου της εργασίας με τις ανάγκες του κεφαλαίου.
Θεμελιακής σημασίας στοιχείο του αφηγήματος το οποίο συνόδευσε την υλοποίηση της «Ατζέντας 2010» ήταν η συγκρότηση ενός «απολίτιστου, τεμπέλη άλλου, ο οποίος ζει πάνω από τις δυνατότητές του και εις βάρος των υπολοίπων». Κατά συνέπεια η αυταρχική αντιμετώπισή του από το κράτος δεν συνιστά αδικία, αλλά δίκαιη πράξη για τη διασφάλιση της ευημερίας των υγιών τμημάτων της κοινωνίας.
Καθοριστικό για τον αποκλεισμό και την παραδειγματική τιμωρία του άλλου κριτήριο στο φιλελεύθερο αφήγημα Σρέντερ δεν είναι η φυλετική καταγωγή, η θρησκεία ή ο σεξουαλικός προσανατολισμός αυτού του άλλου, αλλά μονάχα η προθυμία του να υποταχθεί στο νεοφιλελεύθερο δόγμα.
Όπως και στον υπόλοιπο πλανήτη, έτσι και στη Γερμανία η υπόσχεση ευημερίας του νεοφιλελευθερισμού παραμένει ανεκπλήρωτη:
Την περίοδο 2004 - 2014 η Γερμανία κατέγραψε όχι μόνο τη μεγαλύτερη αύξηση του ποσοστού απασχόλησης στην Ευρώπη, αλλά και τη μεγαλύτερη αύξηση του αριθμού των εργαζόμενων φτωχών.1 Το 2018 ένα στα πέντε παιδιά ζει κοντά ή κάτω από το όριο της φτώχειας και το 16% των πολιτών που λαμβάνουν επίδομα κοινωνικής πρόνοιας είναι εργαζόμενοι, των οποίων ο μισθός δεν αρκεί για την κάλυψη των βασικών αναγκών.2
Σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά την ένωση των δυο γερμανικών κρατών, οι μισθοί στο ανατολικό τμήμα της χώρας εξακολουθούν να είναι κατά 30% χαμηλότεροι από τους μισθούς που καταβάλλονται στα δυτικά κρατίδια. Ο κίνδυνος φτώχειας όσων διαμένουν σε ενοικιαζόμενα ακίνητα -πρόκειται για 50% του πληθυσμού της χώρας- κατά την τελευταία εικοσαετία διπλασιάστηκε. Η εισοδηματική ανισότητα στη Γερμανία είναι η μεγαλύτερη της Ευρωζώνης.3
Από την εποχή Σρέντερ το SPD έχει απολέσει πάνω από δέκα εκατομμύρια ψήφους. Σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις που ακολούθησαν την «Ατζέντα 2010» οι υποψήφιοι του κόμματος φέρουν το στίγμα των καταστροφικών συνεπειών της.
Μέχρι σήμερα όλες οι προσπάθειες να αποτραπεί ο πολιτικός αφανισμός του κόμματος απέτυχαν, καθώς η ηγεσία του αρνείται πεισματικά να προχωρήσει σε οριστική ρήξη με το παρελθόν και να πραγματοποιήσει την αναγκαία για την επιβίωση του κόμματος αλλά και για την ανακοπή της ανόδου της Ακροδεξιάς αριστερή στροφή.
Μολονότι όσα διαδραματίζονται στη Γερμανία μοιάζουν με φάρσα και κακόγουστο αστείο, η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται και τα περιθώρια άρθρωσης ενός αριστερού πολιτικού σχεδίου μέσω της συμπόρευσης Σοσιαλδημοκρατών, Αριστεράς και Πρασίνων δεν έχουν εξαντληθεί ακόμα.
Η φωνή της Νεολαίας του SPD, που ζητά την άμεση αποχώρηση του κόμματος από την κυβέρνηση, αλλά και τη ριζική ανανέωσή του, έχει αρχίσει να βρίσκει ευήκοα ώτα στη βάση του. Την ίδια στιγμή η απροσδόκητα μεγάλη συμμετοχή 242.000 ανθρώπων στην πορεία κατά του εκφασισμού της κοινωνίας και για την κοινωνική δικαιοσύνη στο Βερολίνο αναδεικνύει ότι η τελευταία λέξη δεν έχει ειπωθεί ακόμα. Ερωτώμενοι για τα σημαντικότερα πολιτικά προβλήματα της χώρας, οι συμμετέχοντες σε δημοσκόπηση της εφημερίδας "Bild" αναφέρθηκαν στην ανάγκη δημιουργίας ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση, την καταπολέμηση της φτώχειας, τη βελτίωση του συστήματος υγείας και την αναδιανομή του πλούτου, ενώ το προσφυγικό βρέθηκε μόλις στη 13η θέση της ατζέντας τους.4
Η επιστροφή του φασισμού δεν είναι προδιαγεγραμμένη. Η Ιστορία δεν εξελίσσεται τελεολογικά, αλλά δημιουργείται μέσα στις υπάρχουσες συνθήκες, οι οποίες δείχνουν ότι το κεντρικό πολιτικό επίδικο είναι η επίλυση του κοινωνικού ζητήματος. Μία άλλη Γερμανία είναι εφικτή -καιρός να το καταλάβουν και οι Σοσιαλδημοκράτες της χώρας.
1 Hans Böckler Stiftung. Arm trotz Arbeit. In Deutschland hat sich die Erwerbsarmut seit 2004 verdoppelt. Pressemitteilung. 06.07.2017. Βλ. https://www.boeckler.de/14_109897.htm
2 Parallelbericht der Nationalen Armutskonferenz zum sechsten Staatenbericht der Bundesrepublik Deutschland zum Internationalen Pakt über wirtschaftliche, soziale und kulturelle Rechte, 2018.
3 Marcel Fratscher: Wohlstand für Wenige. Frankfurter Allgemeine Zeitung, 19.03.2016. Βλ. http://www.faz.net/aktuell/wirtschaft/arm-und-reich/fratzscher-mehr-steuern-sind-nicht-die-loesung-gegen-ungleichheit-14121273.html
4 Umfrage zeigt, worauf es den Wählern wirklich ankommt. BILD, 19.08.2017. https://www.bild.de/politik/inland/bundestagswahl2017/hallo-wahlkampf-diese-themen-sind-deutschland-wirklich-wichtig-52925104.bild.html
Η σημερινή άνοδος της Ακροδεξιάς δεν οφείλεται στη «φύση» των Γερμανών. Είναι αντιθέτως αποτέλεσμα της κατάρρευσης της ηγεμονίας του νεοφιλελεύθερου αφηγήματος, όπως διαμορφώθηκε κατά την περίοδο διακυβέρνησης της χώρας από τον Σοσιαλδημοκράτη Γκ. Σρέντερ, στην πορεία του οποίου η χώρα απέκτησε το προφίλ του αυστηρού επιτηρητή της διαδικασίας συμμόρφωσης με τους κανόνες του νεοφιλελευθερισμού
