Εννέα μήνες μετά την ανακοίνωση της στρατηγικής της Κομισιόν για τη διεύρυνση στα δυτικά Βαλκάνια, οι πολίτες της ΠΓΔΜ καλούνται να κάνουν ένα αποφασιστικό βήμα για την ένταξη στην Ε.Ε. Οι πολίτες των υπόλοιπων χωρών και οντοτήτων που προήλθαν από τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας (πλην της Σλοβενίας και της Κροατίας που είναι ήδη μέλη της Ε.Ε.) έχουν να διανύσουν ακόμα πιο μακρύ δρόμο προκειμένου να ανταποκριθούν «αξιόπιστα» στα κριτήρια του κράτους δικαίου, της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, της ασφάλειας και της μετανάστευσης, της ενεργειακής διασύνδεσης, της συμφιλίωσης και των σχέσεων καλής γειτονίας. Με το ένα μάτι στα κονδύλια της προενταξιακής βοήθειας και το άλλο στο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στην ΠΓΔΜ, οι ηγέτες της Σερβίας, της Βοσνίας, του Κοσόβου αλλά και της Αλβανίας θα πρέπει να υπολογίσουν τα επόμενα βήματά τους στο ναρκοπέδιο των εθνικισμών τη στιγμή που τα Βαλκάνια παραμένουν ένα σημαντικό πεδίο ανταγωνισμών μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας, καθώς και μεταξύ των Ευρωπαίων εταίρων και των υπερατλαντικών συμμάχων.
Ο υπουργός Άμυνας του Τραμπ, η αφρόκρεμα των Βρυξελλών αλλά και η Άνγκελα Μέρκελ, που επισκέφτηκαν τα Σκόπια, «ευλόγησαν» τόσο πολύ το «ναι», που υπήρξε φόβος οι πολίτες της γειτονικής χώρας να... βαρυστομαχιάσουν από τις υποσχέσεις. Με ό,τι σημαίνει αυτό για μια χώρα που πριν από μερικά χρόνια βρέθηκε αντιμέτωπη με το φάσμα της ένοπλης εξέγερσης μιας μειονότητας και της διάλυσης, ενώ βλέπει την ένταξη στους δυτικούς οργανισμούς ως δρόμο όχι μόνο προς την ευημερία, αλλά πρώτα από όλα για την επιβίωσή της σε ένα βαλκανικό περιβάλλον γεμάτο κινδύνους. Ωστόσο, το δημοψήφισμα στην ΠΓΔΜ ανοίγει (ή κλείνει) δρόμους και για άλλους στα Βαλκάνια με την αποδοχή ή την απόρριψη «έντιμων συμβιβασμών» και με την Ευρώπη να «διψά» για επιτυχίες.
Στο παζάρι του Κοσόβου
Για παράδειγμα, σε αυτό το πλαίσιο, θα μπορούσε να ενισχυθεί η προοπτική μιας συμφωνίας ανταλλαγής εδαφών και πληθυσμών το περίγραμμα της οποίας ανήγγειλαν τον προηγούμενο μήνα από την Αυστρία ο Σέρβος Πρόεδρος Αλεξάντερ Βούσιτς και ο Πρόεδρος του αποσχισθέντος από τη Σερβία Κοσσυφοπεδίου Χασίμ Θάτσι, παρά τις αντιδράσεις που συναντούν ο μεν στο Βελιγράδι και ο άλλος στην Πρίστινα. Η ανταλλαγή θα ενίσχυε τις ενταξιακές προοπτικές και των δύο, παρότι πέντε κράτη - μέλη της Ε.Ε. (Ελλάδα, Κύπρος, Σλοβακία, Ρουμανία και Ισπανία) δεν αναγνωρίζουν το Κόσοβο ως ανεξάρτητο κράτος, πόσο μάλλον η Σερβία που το θεωρεί αναπόσπαστο τμήμα της επικράτειάς της. Δεν το αναγνωρίζουν επίσης η Ρωσία και η Κίνα, σε αντίθεση με άλλες 115 χώρες του ΟΗΕ που έχουν παραχωρήσει διπλωματική αναγνώριση στις αρχές της Πρίστινα.
Το σχέδιο προβλέπει την ανταλλαγή του βόρειου Κοσσυφοπεδίου (περίπου 80.000 κάτοικοι, οι 9 στους 10 Σέρβοι) με την Κοιλάδα του Πρέσεβο (περίπου 70.000 κάτοικοι στα σερβικά διαμερίσματα του Πρέσεβο και του Μπουγιάνοβατς, όπου πλειοψηφεί το αλβανικό στοιχείο το οποίο μποϊκόταρε την τελευταία απογραφή του 2011). Στη συζήτηση για έναν πολιτικό συμβιβασμό ώστε να αντιμετωπιστούν τα τετελεσμένα της νατοϊκής επίθεσης του 1999 έχει εμπλακεί η Ε.Ε., ωστόσο η ιδέα συναντά έντονες αντιδράσεις και στις δυο πλευρές. Επίσης, στην Πρίστινα (αλλά και στα Τίρανα) εθνικιστικοί κύκλοι βάζουν στην εξίσωση και το διαμέρισμα Μεντβέτζα (10.000 κάτοικοι, ισχυρή αλβανική παρουσία), κάνοντας λόγο για το «ανατολικό Κόσοβο» και τα ανατολικά όρια της Μεγάλης Αλβανίας. Εκείνο που μάλλον «ξεχνιέται» στη δημόσια συζήτηση είναι το γεγονός ότι από την περιοχή του Πρέσεβο διέρχεται ο μεγάλος ευρωπαϊκός αυτοκινητόδρομος που ξεκινά από τη Θεσσαλονίκη και μέσω Βελιγραδίου φτάνει στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Εξάλλου, όπως ανέφεραν πρόσφατα στο Bloomberg αξιωματούχοι των δύο πλευρών, ελάχιστοι είναι σε θέση να γνωρίζουν τι ακριβώς συζητείται μεταξύ της Πρίστινας και του Βελιγραδίου.
Το Βερολίνο, εκκινώντας από «θέσεις αρχής», υποστηρίζει μεν τον πολιτικό διάλογο, αλλά απορρίπτει την ιδέα της ανταλλαγής εδαφών, που ισοδυναμεί με αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη. Η Μόσχα, που άλλαξε de facto τα σύνορα της Ουκρανίας και προσάρτησε την Κριμαία, επικαλείται όποτε και όπως τη βολεύει την περίπτωση του Κοσόβου, ενώ επιχειρεί να αποκρούσει την αμερικανική προέλαση στα Βαλκάνια. Ωστόσο, μια αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια στη βάση των πληθυσμιακών δεδομένων θα νομιμοποιούσε τις ρωσικές διεκδικήσεις και τα τετελεσμένα στην ανατολική Ουκρανία, όπου η πλειονότητα των κατοίκων είναι Ρώσοι. Εν τω μεταξύ, στο νότιο Κόσοβο λειτουργεί ανενόχλητη και αναπτύσσεται επί σχεδόν δύο δεκαετίες μία από τις μεγαλύτερες αμερικανικές βάσεις στον κόσμο (το Camp Bondsteel των 7.000 στρατιωτών, αποκαλούμενο και Γκουαντάναμο των Βαλκανίων).
Βαλκανικές καραμπόλες
Τι μήνυμα θα έστελνε μια «λύση» ανταλλαγής στο Κόσοβο στους λαούς των Βαλκανίων και ειδικά στους λαούς της πρώην Γιουγκοσλαβίας; Οι Σέρβοι της Βοσνίας έχουν ήδη προειδοποιήσει για απόσχιση από την ευάλωτη ομοσπονδία της Βοσνίας που δημιουργήθηκε το 1995 με τη συνθήκη του Ντέιτον, με απώτερο στόχο τους την ένωση με τη μητέρα Σερβία. Με την ίδια λογική, οι Κροάτες θα μπορούσαν να διεκδικήσουν τη δυτική Ερζεγοβίνη, οι μουσουλμάνοι της Βοσνίας να ζητήσουν ένωση με τους αδελφούς τους στο σερβικό Σαντζάκ και όλοι μαζί να διεκδικήσουν, σε ένα ακόμα πιο ακραίο σενάριο, τμήματα του Μαυροβουνίου. Υποτίθεται πως το τελευταίο, με τη βεβιασμένη ένταξή του στο ΝΑΤΟ πέρυσι, ξέφυγε από αυτόν τον κίνδυνο και από τη ρωσική επιρροή.
Η Βοσνία (που αποτελείται από δύο οντότητες, την κροατομουσουλμανική Ομοσπονδία Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και τη Σερβική Δημοκρατία) εν μέσω φτώχειας και πολιτικών αδιεξόδων οδεύει στις 7 Οκτωβρίου στις κάλπες, από τις οποίες ενδέχεται να βγει ακόμα πιο διαιρεμένη. Τα 3,3 εκατομμύρια των ψηφοφόρων θα αναδείξουν νέα τριμελή προεδρία (6 υποψήφιοι για τη θέση του Βόσνιου, 5 για εκείνη του Κροάτη και 4 για τη θέση του Σέρβου συμπροέδρου) και θα επιλέξουν μεταξύ 53 κομμάτων τους αντιπροσώπους τους στα τοπικά κοινοβούλια καθώς και στην Άνω Βουλή. Όμως από τις προηγούμενες εκλογές έχει ανακύψει ζήτημα συνταγματικότητας του εκλογικού νόμου σχετικά με την ισότιμη και αναλογική εκπροσώπηση Βόσνιων και Κροατών από τα δέκα καντόνια της Ομοσπονδίας Βοσνίας - Ερζεγοβίνης. Δεν υπήρξε όμως μια συμβιβαστική λύση πριν από την προκήρυξη των εκλογών. Κατά συνέπεια, νέες προσφυγές στο συνταγματικό δικαστήριο θα μπορούσαν να παραλύσουν (ξανά) τη λειτουργία οποιουδήποτε συλλογικού οργάνου της Βοσνίας αναδειχθεί από τις κάλπες.
Η Μόσχα δήλωσε εμφατικά παρούσα στις εξελίξεις στα Βαλκάνια με το ταξίδι του Ρώσου ΥΠΕΞ στη Βοσνία στις 22 Σεπτεμβρίου και τις επισκέψεις του στο Σαράγεβο και στη σερβοβοσνιακή "πρωτεύουσα" Μπάνια Λούκα, από όπου απέρριψε τις κατηγορίες των Δυτικών για ρωσικές «παρεμβάσεις». "Μαζί με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη συντάξαμε τη συμφωνία του Ντέιτον και δεν βλέπω για ποιο λόγο θα έπρεπε τώρα να κάνουμε πίσω στα Βαλκάνια", είπε ο Ρώσος υπουργός μετά τη θεμελίωση, στην Μπάνια Λούκα, μιας ορθόδοξης εκκλησίας που είναι αφιερωμένη στη μνήμη της οικογένειας του τσάρου Νικόλαου Β', αυτοκράτορα πασών των Ρωσιών.
