Των Ντέιβιντ Γκάρνερ και Χάνα Ρόμπερτς
Ορισμένοι μιλούν για εμφύλιο, άλλοι για πολιτισμικό πόλεμο. Σε κάθε περίπτωση όμως πρόκειται για πόλεμο. Ο Πάπας Φραγκίσκος, ο Αργεντινόςς κληρικός του οποίου η άνοδος στον θρόνο του Αγίου Πέτρου πριν από πέντε χρόνια έδωσε νέα πνοή στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, βρίσκεται αντιμέτωπος με μια σφοδρή επίθεση κατά της προοδευτικής διοίκησής του εν μέσω μιας ταπεινωτικής κρίσης για τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών από ιερείς την οποία προσπάθησε να επιλύσει.
Οι συντηρητικοί έχουν ανασυνταχθεί προκειμένου να πολεμήσουν τη χαλάρωση από τον Φραγκίσκο παλαιών δογματικών ζητημάτων, μια προσπάθεια την οποία ο ίδιος κρίνει ζωτική για την πνευματική ανανέωση ενός θεσμού με ιστορία δύο χιλιετιών, που θεωρητικά υπηρετεί 1,2 δισεκατομμύρια καθολικούς σε όλο τον κόσμο. Λίγο αφότου διαδέχτηκε τον Πάπα Βενέδικτο τον 16ο -ο οποίος έκανε το σχεδόν ανήκουστο βήμα να παραιτηθεί υπό συνθήκες που το Βατικανό ποτέ δεν διευκρίνισε- δήλωσε ότι η Εκκλησία θα έπρεπε να βρει μια “νέα ισορροπία”, αλλιώς θα κατέρρεε “σαν χάρτινος πύργος”.
Τώρα όμως οι οπαδοί της παράδοσης προσπαθούν να παρεμποδίσουν τις μεταρρυθμίσεις του Φραγκίσκου. Και επιχειρούν να εκμεταλλευτούν την αγανάκτηση για τις συγκαλύψεις βιασμού παιδιών στην προσπάθειά τους να τον ανατρέψουν. Και την ώρα που οι υποστηρικτές του Φραγκίσκου συσπειρώνονται για τον τον υπερασπιστούν, η εκκλησία εξακολουθεί να στιγματίζεται από τα σκάνδαλα.
Το νέο κατρακύλισμα στη λάσπη ξεκίνησε την προηγούμενη Κυριακή. Ο Φραγκίσκος είχε μόλις ολοκληρώσει την 36ωρη επίσκεψή του στην Ιρλανδία, η οποία επισκιάστηκε από αποκαλύψεις για σεξουαλικές κακοποιήσεις από ιερείς που το Βατικανό είχε συγκαλύψει και αποτύχει να σταματήσει.
Ο Πάπας συναντήθηκε με θύματα κακοποίησης και εξέφρασε επανειλημμένα ντροπή και μετάνοια στη μειωμένη σύναξη των πιστών, μια συγκέντρωση που αποτελούσε σκιά των μαζών που είχαν υποδεχτεί τον Πάπα Ιωάννη Παύλο τον δεύτερο το 1979. Η “βόμβα” υποδέχτηκε τον Φραγκίσκο κατά την επιστροφή του.
Ο αρχιεπίσκοπος Κάρλο Μαρία Βιγκάνιο, ένας πρώην νούντσιος ή πρεσβευτής στις ΗΠΑ, έδωσε στη δημοσιότητα μια επιστολή στην οποία κατήγγειλλε ότι ο Πάπας ήταν συνένοχος στη συγκάλυψη σεξουαλικών επιθέσεων του Τίοντορ Μακάρικ, πρώην αρχιεπισκόπου της Ουάσιγκτον. Ο Φραγκίσκος υποχρέωσε τον καρδινάλιο Μακάρικ να παραιτηθεί και να συμμετάσχει σε έρευνα για την υποτιθέμενη κακοποίηση ενός 16χρονου αγοριού. Ωστόσο ο αρχιεπίσκοπος Βιγκάνο ζήτησε από τον Πάπα να παραιτηθεί.
Δηλητηριώδης και πικάντικη, γεμάτη υπονοούμενα, αλλά χωρίς αποδείξεις, η εντεκασέλιδη επιστολή στοχοποιούσε άλλους 32 κληρικούς της Καθολικής Εκκλησίας, στην πλειονότητά τους φιλελεύθερους συμμάχους του Πάπα, καταγγέλλοντας “ένα ρεύμα ομοφυλοφιλίας με στόχο την ανατροπή του καθολικού δόγματος για την ομοφυλοφιλία”.
Από μια άποψη πρόκειται για ξεκάθαρο παιχνίδι εξουσίας. “Οι εχθροί του Φραγκίσκου και των μεταρρυθμίσεών του χρησιμοποιούν τη ‘μαρτυρία’ του Βιγκάνο για να ζητήσουν την παραίτηση του Φραγκίσκου” σημειώνει ο Μπρένταν Γουόλς, συντάκτης της βρετανικής εβδομαδιαίας καθολικής εφημερίδας "The Tablet". “Χειρίζονται το σκάνδαλο της παιδικής κακοποίησης, που κατέστρεψε τόσες ζωές, για τους δικούς τους πολιτικούς σκοπούς”.
Οι συντηρητικοί κύκλοι της Εκκλησίας, που ήλεγχαν την κατάσταση το μεγαλύτερο μέρος του τελευταίου μισού αιώνα ιδίως στη διάρκεια της θητείας του Ιωάννη Παύλου και του Βενέδικτου, καταβάλλουν εναγώνιες προσπάθειες να απαξιώσουν τον Φραγκίσκο. Για τους παρατηρητές των εξελίξεων στο Βατικανό οι τοποθετήσεις ατόμων όπως ο αρχιεπίσκοπος Βιγκάνο ή ο καρδινάλιος Ρέιμοντ Μπερκ, ο Αμερικανός ηγέτης της αντίστασης στον Φραγκίσκο, συνδέονται άμεσα με το γεγονός ότι ο Πάπας τους παραμέρισε στο πλαίσιο της προσπάθειάς του να αναζωογονήσει την Εκκλησία.
Οι αχαλίνωτες επιθέσεις κατά του Φραγκίσκου προδίδουν αγωνία. Την προσπάθεια η θητεία του Φραγκίσκου να υπονομευθεί προτού προλάβει να δημιουργηθεί μια φιλελεύθερη πλειοψηφία στο κογκλάβιο των καρδιναλίων, που θα εκλέξουν έναν διάδοχο ο οποίος θα εγγυηθεί και θα αναπτύξει τις παρακαταθήκες του. Όλα αυτά αφορούν την εξουσία ενός μελλοντικού Πάπα όσο και του σημερινού.
Θεωρείται ότι σήμερα οι καρδινάλιοι που όρισε ο Φραγκίσκος, ο οποίος θα γίνει 82 ετών τον Δεκέμβριο, βρίσκονται κοντά στον σχηματισμό πλειοψηφίας για το κογκλάβιο που θα εκλέξει τον επόμενο Πάπα. Ο πρώτος Ιησουίτης Πάπας προσπαθεί να μεταβιβάσει την εξουσία με τρόπο ανάλογο με εκείνον που επικρατεί στο τάγμα της Κοινωνίας του Ιησού. Επιχειρεί τη ριζική αποκέντρωση της εκκλησιαστικής διακυβέρνησης ώστε να είναι ο τελευταίας επίσκοπος της Ρώμης που διαθέτει απόλυτη εκκλησιαστική εξουσία.
Σε συνέντευξή του σε ιησουίτικο περιοδικό το 2013, ο Φραγκίσκος συνέκρινε την Εκκλησία με “νοσοκομείο σε καιρό πολέμου”, του οποίου οι γιατροί έχουν έμμονη ιδέα με τα επίπεδα της χολιστερόλης. “Δεν μπορεί να επιμένουμε μόνο σε θέματα που σχετίζονται με τις αμβλώσεις, τους γάμους ομοφυλοφίλων και τη χρήση αντισυλληπτικών” είπε.
Εκτός από ευσέβεια, ο Φραγκίσκος διαθέτει και ατσάλινο πραγματισμό. Είναι δύσκολο να κατανοήσει κάποιος, παραδείγματος χάριν, πώς μια Εκκλησία τόσο ρημαγμένη από αποκαλύψεις για βιασμούς παιδιών θα μπορούσε να διατηρήσει τα σεξουαλικά ήθη και την προσωπική ηθική ως βασικό προβληματισμό της.
Είναι διάσημος -ή διαβόητος κατά τους παραδοσιακούς- για την ανεκτική προσέγγισή του έναντι της ομοφυλοφιλίας. “Αν κάποιος είναι ομοφυλόφιλος και αναζητεί τον Κύριο, ποιος είμαι εγώ να τον κρίνω;” διερωτήθηκε κατά τις πρώτες ημέρες της θητείας του.
Είναι ενδεικτικό ότι μέχρι την επιστολή Βιγκάνο οι παραδοσιακοί συγκέντρωναν τα πυρά τους σε μια αποστολική εγκύκλιο με το όνομα "Amoris Laetitia" (Η χαρά της Αγάπης), στην οποία ο Φραγκίσκος ενθάρρυνε ιερείς και επισκόπους να υιοθετήσουν μια “ελεήμονα” προσέγγιση έναντι των διαζευγμένων ή όσων έχουν ξαναπαντρευτεί και επιθυμούν να μεταλάβουν. Από μία άποψη αυτό ευθυγράμμιζε απλώς το Βατικανό με τη σημερινή πραγματικότητα. Για τους συντηρητικούς όμως αποκέντρωνε τη δογματική κρίση.
Ο καρδινάλιος Μπερκ, παραδείγματος χάριν, ο οποίος κάνει παρέα με προσωπικότητες όπως ο Στιβ Μπάνον, ο πρώην υπεύθυνος στρατηγικής του Ντόναλντ Τραμπ, και ο Ματέο Σαλβίνι, ο ακροδεξιός υπουργός Εσωτερικών της Ιταλίας, τα θεωρεί όλα αυτά κίνητρο για εξέγερση. Σε σύνοδο που πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη την προηγούμενη άνοιξη “για τα όρια της παπικής εξουσίας” δήλωσε ότι ένας Πάπας που “αποκλίνει από την πίστη (...) πρέπει, ως καθήκον, να αντιμετωπίσει την ανυπακοή”.
Ο Φραγκίσκος δεν έχει αλλάξει κεντρικά δόγματα. Ρίχνει όμως στην ορθοδοξία ένα νέο φως. Ανασύνταξε τις προτεραιότητες -απευθύνοντας έκκληση για μια αποστολική εκκλησία των φτωχών και ζητώντας από τους επισκόπους να γίνουν ποιμένες που "μυρίζουν περισσότερο όπως τα πρόβατα"- και επιστράτευσε μια θεολογική προσέγγιση που ερμηνεύει την καθολική διδασκαλία με περισσότερο δυναμισμό και ανοιχτό πνεύμα.
Με το εμβληματικό λαμπερό χαμόγελό του -και τους περισσότερους από 40 εκατομμύρια ακολούθους στο Twitter- έχει αιχμαλωτίσει τη φαντασία όχι μόνο των απογοητευμένων πιστών της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά και των ανθρώπων άλλων θρησκειών ή ακόμη και τους άθεους.
Ο Ποντίφηκας ανέκτησε επίσης το πνεύμα του Δεύτερου Συμβουλίου του Βατικανού, που συγκλήθηκε το 1962 από τον Πάπα Ιωάννη τον 23ο. Αυτό εντάσσεται στην προσπάθεια μιας ομαλότερης ευθυγράμμισης με το σύγχρονο ποίμνιο, μια προσπάθεια που είχε γίνει και τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 όταν τα αντικείμενα συζήτησης περιλάμβαναν από την αγαμία των κληρικών μέχρι τη θεολογία της απελευθέρωσης. Ήταν μια προσπάθεια που σταμάτησε από το αυστηρό και αμυντικό δόγμα του Πάπα Ιωάννη Παύλου του δεύτερου και του Βενέδικτου του 16ου -οι δύο Πάπες που οι σημερινοί συντηρητικοί προσπαθούν να μιμηθούν.
"Δεν άλλαξε τη διδασκαλία της Εκκλησίας για τις αμβλώσεις ή την αντισύλληψη, αλλά προσπάθησε πραγματικά να καθοδηγήσει μετατοπίζοντας την έμφαση στους επισκόπους και τους ιερείς των ενοριών" τονίζει ο Κρις Πάτεν, αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και σύμβουλος του Φραγκίσκου σε θέματα ΜΜΕ. "Αυτό αποτελεί θεμέλιο λίθο για τους αντιπάλους του".
Διόρισε "έναν αρκετά μεγάλο αριθμό καρδιναλίων ώστε να διασφαλίσει ότι κανείς δεν θα μπορέσει να αντιστρέψει ό,τι πέτυχε" προσθέτει ο Πάτεν. "Γι' αυτό άνθρωποι όπως ο καρδινάλιος Μπερκ κάνουν τόσο σαματά".
Παρ' ότι η ανησυχία πολλών υποστηρικτών της παράδοσης είναι ειλικρινής, με την επιστολή Βιγκάνο προσπαθούν να χρεώσουν στον Φραγκίσκο κατηγορίες με ποινικές ευθύνες. Και οι κατηγορίες αυτές θα φανούν αναπόφευκτα βάσιμες σε πολλούς εντός και εκτός Εκκλησίας με δεδομένο το ιστορικό του Βατικανού στη συγκάλυψη υποθέσεων σεξουαλικής κακοποίησης και τη συνενοχή με τους υπευθύνους.
Ο ίδιος ο αρχιεπίσκοπος Βιγκάνο κατηγορείται ότι έθαψε αποδείξεις εις βάρος ενός άλλου Αμερικανού επισκόπου όταν ήταν νούντσιος το 2014. Ωστόσο η φράξια του προσπαθεί τώρα να εξισώσει την ομοφυλοφιλία με τον βιασμό και την παιδοφιλία για να υπονομεύσει τον Φραγκίσκο.
"Τα εξισώνουν επειδή αρνείται να επικρίνει τους ομοφυλόφιλους" σημειώνει ο Πάτεν. "Ο συσχετισμός ομοφυλόφιλων - παιδόφιλων είναι ένα αισχρό και λανθασμένο άλμα από ορισμένους της εκκλησιαστικής Δεξιάς". Κι ενώ αυτή η διαμάχη ενδέχεται να εντείνει τις ζημιές στην Εκκλησία, μπορεί επίσης να παρατείνει την αγωνία των θυμάτων, που έχουν ήδη εξοργιστεί από τις διστακτικές προσπάθειες του Φραγκίσκου να αποδώσει δικαιοσύνη.
Ο Πίτερ Σόντερς, ένα από τα θύματα, ο οποίος συμμετέχει σήμερα σε καμπάνιες για την τιμωρία των υπευθύνων και διώχτηκε πρόσφατα από επιτροπή του Βατικανού για την προστασία των παιδιών, είναι πολύ απογοητευμένος από τον Πάπα. "Ο Φραγκίσκος είναι πολύ δημοφιλής και μιλάει σωστά για τη φτώχεια και το περιβάλλον. Στο θέμα όμως των κακοποιήσεων παραμένει περίεργα απαθής, αν εξαιρέσει κανείς τις περιστασιακές εκφράσεις πόνου" τονίζει.
"Τα θύματα ζητούν δράση" σημειώνει και εξηγεί ότι διεκδικούν "τη δημοσιοποίηση των ονομάτων των κληρικών που έχουν εμπλακεί σε κακοποιήσεις, την αποκατάσταση και ενίσχυση των θυμάτων τους". "Αντί για όλα αυτά, η Εκκλησία συνεχίζει να δυσφημεί τα θύματα και να τους αρνείται την ευκαιρία να προχωρήσουν" καταλήγει.
Ο Πάπας Φραγκίσκος δήλωσε σε δημοσιογράφους στο αεροπλάνο της επιστροφής του από το Δουβλίνο ότι δεν θα πει "ούτε λέξη" για τις κατηγορίες του Βιγκάνο. Αργά ή γρήγορα θα πρέπει όμως να απαντήσει.
Αν ένας θυμωμένος πρώην υπάλληλος καταγγέλλει ότι "συγκάλυψες σκοπίμως έναν διεστραμμένο και κατά συρροή βιαστή" και ότι "οι στενοί σου συνεργάτες υπέκυψαν σε μια μαφιόζικη πλεκτάνη οργανωμένη από ένα δίκτυο ομοφυλόφιλων ιερέων", το να αρνείσαι να απαντήσεις στην κατηγορία "θυμίζει την αυτοσυγκράτηση αγίου" τονίζει ο Γουόλς.
"Αν όμως υπάρχει ένα πράγμα που η Εκκλησία θα πρέπει να έμαθε τα τελευταία χρόνια είναι ότι, όταν προκύπτουν σοβαρές κατηγορίες ή συγκάλυψη κακοποιήσεων, τότε θα πρέπει να διεξάγεται μια ανεξάρτητη έρευνα υπό συνθήκες πλήρους διαφάνειας. Και θα πρέπει σύντομα να την αρχίσουν".
