Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.1°C20.7°C
2 BF 52%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
16.5°C18.5°C
2 BF 68%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C16.6°C
3 BF 70%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
15.4°C18.0°C
4 BF 52%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C19.9°C
3 BF 40%
Στον μεγαλύτερο ναό του κόσμου, το Άνγκορ Βατ / Χρονοταξίδι στην ιστορική πρωτεύουσα των Χμερ
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Στον μεγαλύτερο ναό του κόσμου, το Άνγκορ Βατ / Χρονοταξίδι στην ιστορική πρωτεύουσα των Χμερ

Κείμενο - φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Μια όχι και τόσο εύκολη trivia ερώτηση για τους λάτρεις της γεωγραφίας είναι "ποια χώρα έχει το κυριότερο τουριστικό αξιοθέατό της στη σημαία της;". Αυτή είναι η Καμπότζη, στη σημαία της οποίας απεικονίζεται το Άνγκορ Βατ, ο μεγαλύτερος ναός στον κόσμο. Περιλαμβανόταν στους 21 φιναλίστ των υποψήφιων Επτά Νέων Θαυμάτων του Κόσμου, ωστόσο έμεινε εκτός της επτάδος που ανακοινώθηκε στις 7.7.2007 στη Λισσαβώνα, μαζί με Ακρόπολη, αγάλματα της Νήσου του Πάσχα και Αγία Σοφία, αντί των οποίων προτιμήθηκαν λόγου χάριν το άγαλμα του Χριστού Λυτρωτή στο Ρίο και το Κολοσσαίο.

Άνγκορ όπως Αγορά

"Άνγκορ" στη Χμερ, την κυριότερη αυστροασιατική γλώσσα στην Νοτιοανατολική Ασία και επίσημη γλώσσα της Καμπότζης, θα πει "πρωτεύουσα" και "πόλη". Προέρχεται από τη σανσκριτική λέξη "ναγκάρα" που θα πει "πόλη". Από την προκύπτουσα "αγκάρα" προέρχονται το ελληνικό "αγείρω" (συναθροίζω) και το "αγορά" (συνέλευση / τόπος εμπορίου). Οι Ινδοί όμως επεκτάθηκαν και προς Ανατολάς. Για την ακρίβεια, ο ινδουισμός επεκτάθηκε προς Ανατολάς, οπότε ατόφιες ή προκύπτουσες λέξεις από τις Βέδες, τις ιερές γραφές των Ινδών, συναντάμε και στη Νοτιοανατολική και Ανατολική Ασία, καθώς κυρίως ο ινδουισμός, αλλά και δευτερευόντως ο βουδισμός, χρησιμοποίησαν λέξεις των Βραχμάνων.

Μια τέτοια λέξη είναι και στη γλώσσα των Χμερ το Άνγκορ. Έχοντας κατά νου τη συγκεκριμένη γλωσσική προέλευσή της, η ιστορική πόλη Άνγκορ, στα νοτιοδυτικά της Καμπότζης, μου φάνηκε λιγότερο ξένη όταν την επισκέφθηκα. Χάρη δε στα πολλά δάνεια της Χμερ, από τη σανσκριτική, βασικές λέξεις και έννοιες που συνάντησα επισκεπτόμενος την πρωτεύουσα του έθνους των Χμερ μου φάνηκαν περισσότερο οικείες.

Πόλη χαμένη επί μισή χιλιετία

Για να επισκεφθώ το Άνγκορ, έπρεπε να μείνω στην κοντινότερη πόλη, το Σιέμ Ρηπ, κάπου 4 χιλιόμετρα νοτιότερα. Παρά την κοντινή απόσταση, μία ώρα περπάτημα ή και λίγο περισσότερο αν ληφθούν υπόψη στάσεις για φωτογραφίες και ο συνδυασμός ζέστης με υγρασία, η καλύτερη επιλογή είναι το τρίκυκλο ταξί. Ο λόγος είναι πως το Άνγκορ δεν είναι ένας τυπικός αρχαιολογικός χώρος. Δεν μπορείς να τον γυρίσεις με τα πόδια. Η έκτασή του είναι 400 τετραγωνικά χιλιόμετρα, δηλαδή όση της Ζακύνθου. Και 400 τετραγωνικά χιλιόμετρα με ζούγκλα, ποτάμια, λίμνες, μνημεία και ερείπια. Αποφάσισα λοιπόν να νοικιάσω τρίκυκλο ποδήλατο με οδηγό για τις 2 -3 ημέρες που θα χρειαζόμουν, αφού λόγω των αποστάσεων είναι αδύνατον να προλάβεις να δεις τα βασικά μνημεία σε μία ημέρα. Μετά βίας ίσως να προλάβεις να δεις τις τρεις "αττραξιόν" της περιοχής, δηλαδή το πασίγνωστο Άνγκορ Βατ, το οχυρωμένο Άνγκορ Τομ, που ήταν η μεγαλύτερη πόλη του ευρύτερου Άνγκορ και τελευταία πρωτεύουσα της Ανγκοριανής αυτοκρατορίας, και τον περίτεχνο ναό Μπαγιόν, o οποίος ήταν κάτι σαν ο "καθεδρικός" ναός των βουδιστών επί Τζαγιαβάρμαν Ζ', δηλαδή τέλος 12ου με αρχή 13ου αιώνα.

Ο ένας στους χίλιους κατοίκους του πλανήτη κατοικούσε εδώ

Η πόλη χτίστηκε στις αρχές του 9ου αιώνα και στο τέλος του έγινε πρωτεύουσα του κράτους και σημαντικότερο κέντρο των Χμερ. Από τις αρχές 11ου έως τις αρχές 13ου αιώνα, ήταν μια "μεγαπόλη" υποδεχόμενη το 0,1% του παγκόσμιου πληθυσμού. Ως μέτρο σύγκρισης με τα σημερινά δεδομένα, "μεγαπόλεις" ή "megacities", με πάνω από 10 εκατομμύρια πληθυσμό η κάθε μία (όπως Τόκιο, Πόλη του Μεξικού, Βομβάη, Λος Άντζελες, Λονδίνο, Παρίσι, Μόσχα, Μπανγκόκ, κ.λπ.), υπάρχουν μόνο 46. Το τέλος της Ανγκοριανής περιόδου ήλθε το 1431, όταν το Άνγκορ ισοπεδώθηκε και λεηλατήθηκε από εισβολείς που εκστράτευσαν από μια σχετικά νέα πόλη, την Αγιούταγια, η οποία χτίστηκε το 1350 και έγινε η δεύτερη πρωτεύουσα του βασιλείου του Σιάμ, για να ισοπεδωθεί και αυτή και να πυρποληθεί τον Απρίλιο του 1767 από τους Βιρμανούς οι οποίοι κατέστρεψαν θησαυρούς, αρχεία, βιβλιοθήκες και θησαυρούς ανυπολόγιστης αξίας. Τον 15ο αιώνα το Άνγκορ ερημώθηκε παντελώς, πλην του ναού Άνγκορ Βατ που εξακολούθησε να παραμένει βουδιστικό ιερό.

Σύμφωνα πάντως με διάφορους ιστορικούς, η πτώση του Άνγκορ ήταν προδιαγεγραμμένη. Η εγκατάλειψη του ινδουισμού με την καθιέρωση του βουδισμού ως κρατικής θρησκείας σήμανε το τέλος μιας αντίληψης περί διοίκησης του κράτους και αποκοπή από τις πολιτιστικές ρίζες. Ο βουδισμός άλλαξε τις αντιλήψεις πολίτη - κράτους. Το πλήθος της τάξης των ιερέων και των απασχολούμενων κρατικών λειτουργών στους ναούς ήταν δυσανάλογα μεγάλο για τις αντοχές των καλλιεργητών που έπρεπε να τους θρέφουν. Ο πληθυσμός αυξήθηκε απότομα και πολύ πιο γρήγορα από όσο μπορούσαν τα αρδευτικά και εγγειοβελτιωτικά έργα να τον συντηρήσουν. Εν γένει δε το Άνγκορ είναι ένα από τα "μαθήματα" οικονομίας, διοίκησης και οικολογίας για το πώς μπορεί μια αυτοκρατορία να καταρρεύσει.

Μια δυσκολία που καλείται να ξεπεράσει ο επισκέπτης είναι η πολλαπλότητα μυθολογικών και θρησκευτικών αναφορών στην τέχνη των Χμερ, δεδομένου ότι αυτή είναι κατά βάση θρησκευτική. Οι ιερείς στην Καμπότζη πήραν τον ινδουισμό κρατώντας μεν τον κορμό της βραχμανικής παράδοσης αλλά αφαιρώντας τις βίαιες και ακραίες όψεις του που δεν είναι και λίγες. Επιπλέον, προσέθεσαν δικές τους θεότητες στα πρότυπα του Ντεβαράτζα (της θεϊκής υπόστασης ενός ανθρώπου, κυρίως ενός βασιλιά), στοιχεία του σαϊβισμού (της λατρείας του Σίβα των Ινδουιστών) και του βισνουισμού (της λατρείας του Βισνού) προσαρμοσμένα στις ντόπιες αντιλήψεις, και με την πάροδο των αιώνων του βουδισμού (τόσο του δόγματος της Θεραβάντα ή Μικρού Οχήματος όσο και της Μαχαγιάνα ή Μεγάλου Οχήματος) που τον 12ο αιώνα ανακηρύχθηκε επίσημη κρατική θρησκεία. Και βέβαια, μέσα στη θεοκρασία που προέκυψε, βρήκαν χώρο και αρχαίες ανιμιστικές δοξασίες, όπως τα Νηκ Τα, τα πνεύματα των προγόνων που προστατεύουν τις κοινότητες ζώντας σε δένδρα και λόφους, καθώς και τοπικοί θεοί βασιλείς, το πάνθεον των οποίων κωδικοποιήθηκε από τον Τζαγιαβάρμαν Ζ' (1125 - 1215), έναν πιστό βουδιστή αυτοκράτορα, τον ισχυρότερο στην ιστορία των Χμερ, ο οποίος έχτισε το Μπαγιόν ως μνημείο βουδιστικό, προτού απογυμνωθεί από τους καλλιτεχνικούς θησαυρούς του επί βασιλείας του διαδόχου του, του Τζαγιαβάρμαν Η', ο οποίος ήταν πιστός του Σίβα.

Άνγκορ Βατ

Το κυριότερο αξιοθέατο της Νοτιοανατολικής Ασίας, το Άνγκορ Βατ, το επισκέφθηκα δύο φορές. Μία φορά πρωί, με ξεναγό που να με κατατοπίσει σχετικά με την κατασκευή του τον 12ο αιώνα επί βασιλείας Σουρυαβάρμαν ως σύμβολο της ταύτισης του βασιλιά με το θεό Βισνού (δόγμα το οποίο ξέπεσε με την υιοθέτηση του βουδισμού ως κρατικής θρησκείας επιταχύνοντας τον πολιτιστικό μαρασμό της αυτοκρατορίας) και το νόημα των εκατοντάδων παραστάσεων του Άνγκορ Βατ, προερχόμενων κατά βάση από το μεγάλο ινδουιστικό έπος "Μαχαμπαράτα", εν γένει την ιστορία και την αρχιτεκτονική του ναού, και μία φορά βράδυ για να τον φωτογραφίσω σε όλο του το μεγαλείο, όταν πια είχε αδειάσει από κόσμο. Το να προσπαθείς να φωτογραφίσεις ημέρα το Άνγκορ Βατ είναι μια δύσκολη υπόθεση, δεδομένου ότι καθημερινά υποδέχεται χιλιάδες επισκέπτες. Και βέβαια, επέλεξα και μια άλλη "γωνία" φωτογράφισης το επόμενο πρωί, από αερόστατο, το οποίο προσφέρει εξαιρετικές γωνίες να δεις το ευρύτερο Άνγκορ.

Στην τελευταία πρωτεύουσα

Το αξιοθέατο που με εντυπωσίασε περισσότερο μετά το Άνγκορ Βατ ήταν το Άνγκορ Τομ, που θα πει "μεγάλη Πόλη", η ένδοξη τελευταία πρωτεύουσα των Χμερ, η οποία ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα. Σε έκταση είναι λίγο μεγαλύτερο από το κέντρο της Αθήνας, ωστόσο ο αριθμός των μνημείων που περικλείει απαιτεί σχεδόν μισή ημέρα για να τα παρατηρήσεις και να πληροφορηθείς γι' αυτά, τουλάχιστον για τα βασικότερα.

Πρώτο μνημείο που επισκέφθηκα στην πόλη δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από τον περίφημο "καθεδρικό" της, τον ναό Μπαγιόν. Ταυτόχρονα με τον ναό παρατηρούσα και τις αντιδράσεις των τουριστών. Έμεναν όλοι με ανοιχτό το στόμα. Περισσότεροι από 50 πύργοι των οποίων το σχήμα, το χρώμα, η διάταξη, όλα τα σχεδιαστικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία απέπνεαν μια "γοτθική" ατμόσφαιρα, πάνω από 200 γιγαντιαία αγάλματα με το χαμογελαστό πρόσωπο του Αβατοκιτεσβάρα, του Κυρίου της Συμπόνιας, και κάπου 1.200 ανάγλυφα που περιέχουν 11.000 φιγούρες αντανακλούν αφενός την υψηλή τεχνική των δημιουργών, αφετέρου τη μνημειακή μεγαλομανία του βασιλιά Τζαγιαβαρµάν Ζ’ ο οποίος ήταν η "ψυχή" του έργου και κατοπτρίζεται σε γιγαντιαία γλυπτά πρόσωπα στη θεϊκή του διάσταση.

Για μία ακόμη φορά, αποδείχτηκε ότι ένας καλός ξεναγός δεν αρκείται στο να σου εξηγήσει αυτά που βλέπεις, αλλά και λεπτομέρειες που κάνουν ακόμη πιο συναρπαστική την ξενάγηση και που θα ήταν αδύνατον να γνωρίζει κάποιος που επισκέπτεται πρώτη φορά την περιοχή. Μου πρότεινε την πρώτη ημέρα να αφήσω για το επόμενο πρωί, όσο πιο νωρίς γινόταν, αμέσως με το άνοιγμα του αρχαιολογικού χώρου, το Άνγκορ Τομ, καθώς ο προσανατολισμός των μνημείων στην Ανατολή και ειδικά του Μπαγιόν, σε συνδυασμό και με τις σκιάσεις, θα προσέφεραν ένα πολύ καλύτερο θέαμα και ευκαιρίες για φωτογραφίες αντί λ.χ. για το μεσημέρι.

Το μαγευτικό ηλιοβασίλεμα στο Πνομ Μπαχένγκ

Αν το Μπαγιόν είναι ναός που αξίζει να επισκεφθείς το πρωί, το απόγευμα προσφέρεται για το Πνομ Μπαχένγκ. Οι αρχαίοι Ινδοί και γενικότερα οι Ινδοευρωπαίοι είχαν καθιερώσει ως θρησκευτικό και μυθολογικό θέμα της θεογονίας τους το "Όρος Ναό". Αυτό ήταν ναός ως αναπαράσταση του κοσμικού όρους, της κατοικίας των θεών, κάτι δηλαδή σαν τον Όλυμπο, το οποίο στον ινδουισμό ονομαζόταν Μερού. Από τους Ινδουιστές πήραν οι Χμερ το "concept" του Όρους Ναού δανειζόμενοι ταυτόχρονα και την ίδια την αρχιτεκτονική των Ινδών, όπως π.χ. διατηρώντας τη δεξαμενή του νερού γύρω από τον -συνήθως σε πυραμιδωτό σχήμα- ναό, εν είδει "κοσμικών υδάτων" που περιβάλλουν την κατοικία των θεών.

Γύρω από αυτόν τον λόφο έχτισε την πρωτεύουσά του ο βασιλιάς Γιασοβαρµάν και από νωρίς το απόγευμα εκατοντάδες τουρίστες άρχισαν να παίρνουν θέση για να απολαύσουν ένα από τα πιο δημοφιλή ηλιοβασιλέματα παγκοσμίως.

Η πάλη της άγριας φύσης με τον υλικό πολιτισμό

Το πιο φωτογενές "κινηματογραφικό" θέαμα στο Άνγκορ το προσφέρει ο ναός Τα Προμ. Το ατμοσφαιρικό σκηνικό συνίσταται στις τεράστιες ρίζες των δέντρων που ξεπροβάλλουν μέσα από τον ναό και συνθλίβουν σαν βόες τις πέτρες τους. Μέσα από τα κτήρια, έβλεπα από τις ανοιχτές οροφές κλαδιά δέντρων, φυλλώματα και ουρανός,ενώ ταυτόχρονα ακούγονταν θροΐσματα μαζί με ήχους παραδείσιων πτηνών. Εδώ πραγματοποιήθηκαν και κάποια από τα γυρίσματα της ταινίας του 2001 "Lara Croft: Tomb Raider" με την Αντζελίνα Τζολί, με τα πλάνα να δείχνουν τις ρίζες των δένδρων σαν "πλοκάμια" κάποιου καταχθόνιου τέρατος να κατασπαράζουν τους πέτρινους ναούς.

Αναχωρώντας την τρίτη ημέρα από το Σιεμ Ρηπ και το Άνγκορ, κρατούσα περισσότερο από όλα το χρονοτάξιδο σε μια πόλη θαμμένη επί αιώνες στη ζούγκλα, με ένδοξο και πολύ ιδιαίτερο παρελθόν και πολιτισμό.

1. Το Άνγκορ Βατ και η αντανάκλασή του

2. Αρχαίο άγαλμα στην είσοδο του Άνγκορ Τομ με θέα το ηλιοβασίλεμα

3. Αποκεφαλισμένα από τους Ερυθρούς Χμερ αγάλματα Ασούρα (δαιμόνων) κατά μήκος της γέφυρας σε διελκυστίνδα με αγάλματα θεών, έχοντας ένα φίδι αντί για σχοινί. Ο νικητής θα αποκτήσει το νέκταρ της αθανασίας

4. Η βιβλιοθήκη του Άνγκορ Βατ με 4 θύρες σε καθένα από τα ισάριθμα κύρια σημεία του ορίζοντα

5. Αγάλματα του χαμογελαστού Αβαλοκιτεσβάρα στο Μπαγιόν

6. Στο Τα Προμ όπου η φύση (τα δένδρα) νικά τον υλικό πολιτισμό (πέτρινα κτήρια)

7. Ο ναός Νηκ Πην αναπαριστά την Αναβατάπτα, τη μυθική λίμνη των Ιμαλαΐων που θεραπεύει κάθε ασθένεια

8. Το Άνγκορ από αερόστατο

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL