Άκρως ανησυχητική, απογοητευτική και συνάμα ενδεικτική των νέων συνθηκών που αντιμετωπίζει ο κόσμος της αμειβόμενης εργασίας είναι η τάση που διαμορφώνεται στο παγκόσμιο “οικοσύστημα” της απασχόλησης, όπως αυτή αποκρυσταλλώνεται στα τελευταία στοιχεία του ΟΟΣΑ: Ενώ η ανεργία βαίνει μειούμενη σε πολλά μέρη του ανεπτυγμένου κόσμου, έχοντας επιστρέψει μάλιστα σε αρκετές των περιπτώσεων στα προ κρίσης επίπεδα, η ελπιδοφόρα ενίσχυση της απασχόλησης επισκιάζεται από μια άνευ προηγουμένου μισθολογική στασιμότητα.
Αν δεν σπάσει ο φαύλος κύκλος της υποβάθμισης της αξίας της εργασίας, ο θετικός αντίκτυπος της οικονομικής ανάπτυξης στις κοινωνίες θα υπονομευθεί και οι ανισότητες στην αγορά της απασχόλησης θα μεγαλώσουν, προειδοποιεί ο Οργανισμός ηχώντας για άλλη μια φορά συναγερμό στους ιθύνοντες χάραξης πολιτικής.
Στην καθιερωμένη ετήσια έκθεσή του για τις προοπτικές της απασχόλησης το 2018, που δόθηκε χθες στη δημοσιότητα, ο ΟΟΣΑ στέκεται ιδιαίτερα σ' ένα σημείο: το ποσοστό των ανθρώπων ηλικίας 15-74 ετών που σήμερα εργάζονται στις 35 χώρες - μέλη του έφτασε το 61,7% (βάσει στοιχείων στα τέλη του 2017). Για πρώτη φορά δηλαδή υπάρχουν σήμερα περισσότεροι άνθρωποι που εργάζονται από ό,τι πριν από την κρίση.
Το ποσοστό της απασχόλησης αναμένεται να αυξηθεί στο 62,1% μέχρι το τέλος του χρόνου και στο 62,5% το τέταρτο τρίμηνο του 2019. Η ενίσχυση της αγοράς εργασίας ευνόησε ιδιαίτερα τις μη προνομιούχες ομάδες, όπως οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας, οι μητέρες με μικρά παιδιά, οι νέοι και οι μετανάστες.
Τα ποσοστά ανεργίας είναι σήμερα χαμηλότερα ή κοντά στα προ κρίσης επίπεδα στις περισσότερες χώρες, ενώ ανάλογη αύξηση παρατηρείται στις προσφερόμενες θέσεις εργασίας που έφθασαν σε υψηλά ποσοστά στην Ιαπωνία, στη ζώνη του ευρώ, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Αυστραλία.
Το μέσο ποσοστό ανεργίας στις χώρες του ΟΟΣΑ προβλέπεται ότι θα συνεχίσει να μειώνεται φθάνοντας το 5,3% στο τέλος του 2018 και το 5,1% το επόμενο έτος. Ωστόσο, η εικόνα παραμένει ανάμεικτη όσον αφορά την ποιότητα και το είδος των προσφερόμενων θέσεων εργασίας ενώ η φτώχεια έχει αυξηθεί μεταξύ του πληθυσμού που βρίσκεται σε ηλικία εργασίας φθάνοντας το 10,6% το 2015, σε σύγκριση με το 9,6% που ήταν πριν από μια δεκαετία.
Παρά τη γενική ενίσχυση της απασχόλησης, η άνοδος των μισθών παραμένει εξαιρετικά αργή συγκριτικά με την περίοδο πριν από την οικονομική κρίση. Στο τέλος του 2017 ο ρυθμός αύξησης των ονομαστικών μισθών στις χώρες του ΟΟΣΑ ήταν μόνο στο μισό από ό,τι πριν από δέκα χρόνια.
Συγκεκριμένα, το δεύτερο τρίμηνο του 2007 -όταν ο μέσος όρος των ποσοστών ανεργίας ήταν περίπου ο ίδιος με τον σημερινό- η μέση αύξηση των ονομαστικών μισθών ήταν 5,8% έναντι 3,2% που κατεγράφη το τέταρτο τρίμηνο του 2017. Σύμφωνα με την έκθεση, ο χαμηλός πληθωρισμός και η επιβράδυνση της παραγωγικότητας συνέβαλαν επίσης στη μισθολογική στασιμότητα καθώς βεβαίως και στην εμφάνιση του “φαινομένου” των χαμηλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας.
Ακόμα χειρότερα, η μισθολογική στασιμότητα πλήττει κατά κύριο λόγο τους χαμηλόμισθους. Τα πραγματικά εισοδήματα από την εργασία του 1% των μισθωτών που βρίσκονται στην κορυφή της μισθολογικής κλίμακας αυξήθηκαν πολύ ταχύτερα από ό,τι εκείνα στο μέσον της, και μάλιστα εργαζομένων πλήρους απασχόλησης, ενισχύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τη μακρόχρονη τάση του διαρκούς ανοίγματος της ψαλίδας μεταξύ υψηλόμισθων και χαμιλόμισθων.
Τεχνολογία εναντίον απασχόλησης
Όμως, η φετινή έκθεση του ΟΟΣΑ αναδεικνύει και ένα άλλο παράπλευρο στοιχείο που υπεισέρχεται στη γενικότερη εικόνα. Οι ταχέως αναπτυσσόμενες τεχνολογικές εταιρείες καταλαμβάνουν σήμερα ένα αυξανόμενο ποσοστό του ΑΕΠ σε πολλές χώρες αφήνοντας έτσι υποτονική τη συνολική αύξηση των μισθών καθώς απασχολούν λιγότερους εργαζόμενους.
Πρόκειται για έναν ακόμη παράγοντα εξαιτίας του οποίου η συνολική αύξηση της παραγωγικότητας στις περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες δεν μεταφράζεται κατ' ανάγκην σε υψηλότερους μισθούς για όλους τους εργαζομένους, όπως συνέβαινε στο παρελθόν.
Κατά την ανάλυση αυτή, οι ταχέως αναπτυσσόμενες τεχνολογικές εταιρίες ίσως εν μέρει μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνες για την ασθενική αύξηση των πραγματικών μισθών, που επιβραδύνθηκε κατά μέσον όρο (στις χώρες του ΟΟΣΑ) στο 1,2%, από 2,2% πριν από την κρίση. Ο Οργανισμός υποστηρίζει ότι μεγάλο μέρος της αύξησης της παραγωγικότητας προέρχεται από έναν μικρό αριθμό καινοτόμων εταιρειών που επενδύουν μαζικά στην τεχνολογία αλλά απασχολούν λιγότερους εργαζομένους συγκριτικά με άλλες πιο παραδοσιακές εταιρείες.
Δεν θεωρείται πάντως ότι η ανάδειξη εταιριών "σούπερ σταρ" δημιουργεί κινδύνους κατά του ανταγωνισμού, όμως δεν αποκλείεται ένα τέτοιο ενδεχόμενο μελλοντικά. "Μια σημαντική πρόκληση για τη ρύθμιση της αγοράς προϊόντων και την πολιτική ανταγωνισμού στο μέλλον θα είναι να αποτραπούν οι αναδυόμενοι κυρίαρχοι παίκτες από πρακτικές κατά του ανταγωνισμού" επισημαίνεται στην έκθεση.
Πέρα από τα επιμέρους και τις εκτιμήσεις για το μέλλον, την πιο περιεκτική διατύπωση για τα συμπεράσματα της έκθεσης την έκανε ο ίδιος ο γενικός γραμματέας του ΟΟΣΑ Χοσέ Ανχέλ Γκουρία υιοθετώντας τον όρο "απλήρωτη ανάπτυξη".
"Αυτή η τάση της απλήρωτης ανάπτυξης, ενώ αυξάνεται η απασχόληση, αναδεικνύει τις δομικές αλλαγές στις οικονομίες μας που έχει επιφέρει η παγκόσμια κρίση και υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη για τις κυβερνήσεις να βοηθήσουν τους εργαζόμενους, ιδιαίτερα εκείνους της χαμηλής ειδίκευσης" τόνισε ο ίδιος παρουσιάζοντας την έκθεση στην έδρα του οργανισμού στο Παρίσι.
