Του Χρίστου Κανελλόπουλου*
Στις 24 Ιουνίου η Τουρκία θα έχει εκλογές για έκτη φορά σε τέσσερα χρόνια. Εκλογές για την ανάδειξη Προέδρου με τις ιδιαίτερα ενισχυμένες εξουσίες που προβλέπει η πρόσφατη συνταγματική αλλαγή, αλλά και εκλογές για το κοινοβούλιο. Αν και είναι προφανές ότι οι αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις συνιστούν ένδειξη πολιτικής αστάθειας, το ενδιαφέρον στρέφεται στο αν θα σηματοδοτήσουν και κλονισμό της πολιτικής κυριαρχίας του Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος κερδίζει αδιάλειπτα εκλογές επί δεκαέξι χρόνια. Παρά τις επιφυλάξεις που εκφράστηκαν στις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις για το αδιάβλητο των εκλογών, κανείς δεν αμφισβητεί την κυριαρχία του AKP στην τουρκική κοινωνία και την επιρροή του πολιτικού ισλάμ σε ένα 40% - 45% του εκλογικού σώματος. Ο Ερντογάν δεν είναι παρά ο λαμπρότερος ηγέτης ενός πολιτικού ρεύματος με βαθιές ρίζες, αλλά και μακρά ιστορία καταπίεσης από το κεμαλικό κράτος.
Οι εκλογές αυτές έχουν μια ιδιαιτερότητα. Το AKP προχώρησε σε μια ίσως απροσδόκητη συμμαχία με το εθνικιστικό ΜΗΡ, κόμμα της κεμαλικής Ακροδεξιάς και κάποτε φανατικό αντίπαλο κάθε έκφρασης του πολιτικού ισλάμ. Της συμμαχίας αυτής είχε προηγηθεί η διάσπαση του ΜΗΡ από τη Μεράλ Ακσενέρ και η ίδρυση ενός νέου κόμματος (ΙΥΙ) που συγκρότησε αντιερντογανικό μέτωπο για τις βουλευτικές εκλογές με το παραδοσιακό κεμαλικό κόμμα CHP και το μικρότερο Κόμμα Ισλαμικής Ευτυχίας υπό τον Τεμέλ Καραμολάογλου. Στο πρόσωπο του Mουχαρέμ Ιντσέ η κεμαλική αντιπολίτευση βρήκε έναν ιδιαίτερα δυναμικό υποψήφιο Πρόεδρο, ενώ η Μεράλ Ακσενέρ και ο Τεμέλ Καραμολάογλου καταφέρνουν με επιτυχία να διεισδύουν στο συντηρητικό και ισλαμικό ακροατήριο του Ερντογάν. Η εκλογική κυριαρχία του Τούρκου Προέδρου φαίνεται λίγο πιο αβέβαιη αυτή τη φορά.
Πράγματι, η τυχόν υπονόμευση της εκλογικής του βάσης, η συσπείρωση της αντιπολίτευσης εναντίον του και ασφαλώς η αποτύπωση σε εκλογικά αποτελέσματα των αποτυχιών της διακυβέρνησης του ΑΚΡ θα μπορούσαν να κλονίσουν τη δεκαεξαετή κυριαρχία του Ταγίπ Ερντογάν. Κι αν η ήττα του Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές φαντάζει απίθανη, πολλοί ποντάρουν σε μια ισχυρή και πλουραλιστική παρουσία της αντιπολίτευσης στο νέο κοινοβούλιο, ώστε να ανασχεθεί η μονοκρατορία του Προέδρου. Το αριστερό και φιλοκουρδικό HDP φαίνεται να μπορεί να επιτύχει και αυτό την είσοδό του στο κοινοβούλιο (όριο εισόδου το 10%), εάν η εκλογική διαδικασία στη νοτιοανατολική Τουρκία αφεθεί να εξελιχτεί ομαλά.
Η ενίσχυση των κομμάτων της αντιπολίτευσης δεν θα αιφνιδιάσει κανέναν - κάποια στιγμή το σύνθημα «Αρκετά» κυριάρχησε στα τουρκικά σόσιαλ μίντια. Οι συνθήκες στις οποίες διεξάγονται οι εκλογές είναι πρωτοφανείς για τη μακρά διακυβέρνηση του AKP. Η Τουρκία αντιμετωπίζει μια σοβαρή νομισματική κρίση που απειλεί να ανακόψει βίαια τη ραγδαία και αδιάκοπη ανάπτυξη της οικονομίας και να πλήξει βάναυσα τις επιχειρήσεις και τις τράπεζες που έχουν δανειστεί σε ξένο νόμισμα. Έπειτα από χρόνια διεύρυνσης της βιομηχανικής βάσης και του εξωτερικού της εμπορίου, η Τουρκία φαίνεται να έχει φτάσει σε ένα επίπεδο όπου η οικονομική μεγέθυνση έχει αποκτήσει
τα χαρακτηριστικά «φούσκας», βασισμένη στην υπερκατανάλωση, στον δανεισμό και στην αύξηση των τιμών των ακινήτων. Για μερικούς σχολιαστές, η οικονομική κρίση είναι η πραγματική αιτία των πρόωρων εκλογών, καθώς κάποιοι φτάνουν μέχρι και να προβλέπουν προσφυγή της Τουρκίας στο ΔΝΤ. Να θυμίσουμε εδώ ότι η άνοδος στην εξουσία του Ταγίπ Ερντογάν και του AKP πριν από δεκαέξι χρόνια ήρθαν ακριβώς την επαύριο της προσφυγής της Τουρκίας στο ΔΝΤ και της κατάρρευσης του κομματικού συστήματος που αυτή προκάλεσε...
Από την άλλη, η εμπλοκή της Τουρκίας σε περιφερειακές διενέξεις είναι πιο ανησυχητική από ποτέ. Αυτή τη στιγμή, ο τουρκικός στρατός βρίσκεται στην επικράτεια και της Συρίας και του Ιράκ (του Ιρακινού Κουρδιστάν) για να διεξάγει επιχειρήσεις εναντίον των Κούρδων, ενώ οι σχέσεις με τον παραδοσιακό σύμμαχο ΗΠΑ έχουν περάσει από σαράντα κύματα. Ταυτόχρονα, η εκκαθάριση του κράτους και κάθε δημόσιου θεσμού από πραγματικούς ή υποτιθέμενους οπαδούς του κινήματος του Φετουλάχ Γκιουλέν έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις, ενώ το καθεστώς έκτακτης ανάγκης που επιβλήθηκε μετά το πραξικόπημα έχει μονιμοποιήσει την αστυνομοκρατία.
Ίσως όμως το ουσιαστικότερο διακύβευμα αυτών των εκλογών να είναι η υπεράσπιση και η ενίσχυση της πλουραλιστικής δημοκρατίας και η αποτροπή διολίσθησης της Τουρκίας προς μια ουσιαστικά μονοκομματική και μονοπρόσωπη δημοκρατία. Η μακρά διακυβέρνηση Ερντογάν άλλαξε τελείως τα δεδομένα για το κάποτε υπό διωγμόν πολιτικό ισλάμ. Όλα τα μίντια
ελέγχονται από φιλικούς επιχειρηματίες και ο έλεγχος του κύκλου του Τούρκου Προέδρου επί της ίδιας της οικονομίας είναι ισχυρότατος. Ακόμα περισσότερο αυτά ισχύουν για τον τουρκικό κρατικό μηχανισμό, που κάποτε βρισκόταν υπό τον άκαμπτο έλεγχο των κεμαλικών. Το ΑΚΡ είναι κόμμα με εκπληκτική διείσδυση στην τουρκική κοινωνία. Αριθμεί 10 εκατομμύρια μέλη, δηλαδή ένα τουλάχιστον 25% του εκλογικού σώματος είναι μέλη του κυβερνώντος κόμματος. Αρκεί κάθε μέλος να κινητοποιεί ακόμα έναν ψηφοφόρο για να πραγματοποιεί ο Ερντογάν εκλογικό περίπατο!
Κι όμως, παρά μια τέτοια καθολική κυριαρχία ενός κόμματος και ενός ανθρώπου, παρά τη διόγκωση ενός πανίσχυρου κατασταλτικού μηχανισμού -ο οποίος αγκαλιάζει και τα στελέχη του εθνικιστικού MHP- και παρά τις σχετικές μιντιακές υπερβολές, ο Ερντογάν δεν αφέθηκε ποτέ να γίνει σουλτάνος. Η Τουρκία δεν έγινε Ρωσία του Πούτιν (ενός μόνιμου Προέδρου χωρίς αντιπάλους), ούτε η ηγεμονία του Ερντογάν είναι τόσο απόλυτη όσο του Όρμπαν στην Ουγγαρία, ούτε βεβαίως η Τουρκία θυμίζει σε τίποτα τα καθεστώτα της Μέσης Ανατολής, παρότι αυτός ήταν ο φόβος τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά την απόπειρα πραξικοπήματος. Αν κάτι μας ξάφνιασε
ευχάριστα και μας έδωσε ελπίδα σε αυτές τις εκλογές, είναι ακριβώς το θάρρος, η ακαταπόνητη ενεργητικότητα και η πολιτική δραστηριοποίηση της τουρκικής κοινωνίας, της νεολαίας, των κινημάτων της, είναι, τελικά, οι βαθιές ρίζες της τουρκικής δημοκρατίας.
* Ο Χρίστος Κανελλόπουλος είναι μέλος της Γραμματείας του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων και Εξωτερικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ
