Του Steve Johnson
Δυο από τις πιο εντυπωσιακές εκλογικές νίκες σημειώθηκαν πέρυσι στη Μαλαισία, όπου επανήλθε στην εξουσία ο βετεράνος πολιτικός Μαχατίρ Μοχάμεντ, και στην Αυστρία, όπου εξελέγη καγκελάριος ο Σεμπάστιαν Κουρτς, ο άνδρας με το παιδικό πρόσωπο, ο οποίος δεν είχε καν γεννηθεί όταν ο Μαχατίρ ανέβηκε για πρώτη φορά στην εξουσία.
Το γεγονός ότι η Μαλαισία, μια χώρα με μέσο όρο ηλικίας τα 28,5 έτη, επέλεξε έναν 92χρονο για ηγέτη, ενώ στην Αυστρία, με μέσο όρο ηλικίας τα 44 (η δωδέκατη πιο γηρασμένη χώρα στον κόσμο), αναδείχθηκε ένας 31χρονος, δεν ήταν το πρώτο που πέρασε από τα μυαλά των αναλυτών. Και οι δύο εκλογές είχαν πολλά άλλα εντυπωσιακά χαρακτηριστικά. (Στμ: νίκη του Μαχατίρ στη σκιά σκανδάλων διαφθοράς, νίκη του Κουρτς στη σκιά της προσφυγικής κρίσης και είσοδος της Ακροδεξιάς στην κυβέρνηση).
Αλλά πιο προσεκτικές αναλύσεις δείχνουν ότι και τα δυο αποτελέσματα, παρά τις μεγάλες διαφορές, ίσως να αποτελούν συμπτώματα μιας βαθύτερης τάσης που θα μπορούσε να συμβάλει στην κατανόηση της τρέχουσας και μελλοντικής διεθνούς πολιτικής κατάστασης. «Κάτι σημαντικό συμβαίνει σε όλο τον κόσμο και αυτό δεν είναι ένα απλό άθροισμα μεμονωμένων γεγονότων», λέει ο Στίβεν Τζεν, εκτελεστικός διευθυντής και συνιδρυτής της επενδυτικής εταιρείας Eurizon SLJ Capital. «Η γήρανση του πληθυσμού δεν σημαίνει εφησυχασμό ούτε ικανοποίηση».
Εκτός από τον Σεμπάστιαν Κουρτς, ο αναπτυγμένος κόσμος γνώρισε ένα κύμα από εκλογικές νίκες ασυνήθιστα νεαρών ηγετών, από τον 40χρονο Εμανουέλ Μακρόν στη Γαλλία και την 37χρονη Τζασίντα Άρντερν στη Νέα Ζηλανδία μέχρι τον Λίο Βαράντκαρ (39 ετών) στην Ιρλανδία, την Κατρίν Γιακομπσντότιρ (42 ετών) στην Ισλανδία, τον Αλέξη Τσίπρα (43 ετών) στην Ελλάδα και τον Τζάστιν Τριντό (46 ετών) στον Καναδά. Τόσο νεαροί ηγέτες σπανίζουν στις αναδυόμενες αγορές, όπου, εκτός από τον Μαχατίρ Μοχάμεντ της Μαλαισίας, κυβερνούν βετεράνοι πολιτικοί όπως ο 77χρονος πρόεδρος της Βραζιλίας Μισέλ Τέμερ, ο 75χρονος ηγέτης της Νιγηρίας Μουχαμάντου Μπουχάρι, ο 73χρονος πρόεδρος των Φιλιππίνων Ροντρίγκο Ντουτέρτε και ο 67χρονος πρωθυπουργός της Ινδίας Ναρέντα Μόντι.
Παρ' ότι υπάρχουν ορισμένες εξαιρέσεις, είναι ξεκάθαρο σήμερα ότι οι χώρες με υψηλό ποσοστό συνταξιούχων έχουν την τάση να εκλέγουν νεότερους ηγέτες, και το αντίστροφο.
Η εικόνα των αναδυόμενων αγορών σκιάζεται κάπως από την Κίνα, το Βιετνάμ και τη Βόρεια Κορέα, που δεν είναι δημοκρατίες και όπου ο πληθυσμός δεν επιλέγει με το κριτήριο αν θα τον κυβερνήσει κάποιος νεαρός ή μεγαλύτερης ηλικίας ηγέτης. Αλλά, δεδομένου ότι ο Βορειοκορεάτης Κιμ Γιονγκ Ουν είναι μόλις 34 ετών, αν αποκλείσουμε αυτές τις χώρες, θα αυξηθεί και άλλο ο μέσος όρος ηλικίας των ηγετών στις αναδυόμενες αγορές.
Σύμφωνα με τη θεωρία του Στίβεν Τζεν, οι αποκλίσεις στις ηλικίες είναι αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης. «Με την παγκοσμιοποίηση και τις εξωτερικές αναθέσεις, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις εκμεταλλεύονται το χαμηλό κόστος εργασίας που υπάρχει αλλού. Αυτό έχει προκαλέσει μεγάλη ένταση σε περιοχές με υψηλά μεροκάματα, καθώς και με υψηλά κόστη υπηρεσιών και αγαθών», είπε. «Υπάρχουν εντάσεις μεταξύ των εργαζομένων και του κεφαλαίου στον αναπτυγμένο κόσμο. Στις αναδυόμενες αγορές οι περισσότεροι άνθρωποι είναι ευχαριστημένοι με το κατεστημένο, αλλά στις αναπτυγμένες αγορές οι εργαζόμενοι ξεζουμίζονται. Αυτό ίσως εξηγεί το μεγάλο άγχος στις αναπτυγμένες χώρες. Ακόμα και οι μεγαλύτερης ηλικίας πληθυσμοί δεν είναι ευχαριστημένοι και θέλουν αλλαγή».
Ο Στίβεν Τζεν υποστηρίζει ότι αυτή η επιθυμία για αλλαγή μεταφράζεται σε υποστήριξη για αντισυστημικούς αντάρτες, οι οποίοι είναι συνήθως νεότεροι σε ηλικία πολιτικοί και δεν έχουν αιχμαλωτιστεί από το σύστημα, όπως οι κύριοι Κουρτς, Τσίπρας και Μακρόν, καθώς και ο Λουίτζι Ντι Μάγιο, ο 31 ετών ηγέτης του Κινήματος Πέντε Αστέρων, ο οποίος κέρδισε το μεγαλύτερο ποσοστό των ψήφων στις εκλογές του Μαρτίου στην Ιταλία και σχημάτισε κυβέρνηση συνεργασίας. «Πολλοί από τους νεαρούς ηγέτες είναι υπέρμαχοι της αλλαγής και δεν ταιριάζουν με το καλούπι του συστήματος», είπε ο Τζεν και πρόσθεσε ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, ηλικιας 71 ετών, αποτελεί σπάνιο παράδειγμα ηλικιωμένου «αντάρτη».
Αντίθετα, οι περισσότεροι πληθυσμοί του αναπτυσσόμενου κόσμου τα καταφέρνουν καλά κατά την τελευταία εικοσαετία, παρά τις ειδικές περιπτώσεις, όπως η Βενεζουέλα, και τις περιοδικές κρίσεις σε πολλές άλλες χώρες. «Τους αρέσει αυτό που έχουν τα τελευταία χρόνια. Έχουν επωφεληθεί από την παγκοσμιοποίηση. Στο παρελθόν οι εργαζόμενοι δεν έπαιρναν δίκαιο μερίδιο, τώρα όλες οι βάρκες έχουν ανεβεί ψηλότερα», εκτιμά ο Στίβεν Τζεν. «Η παγκοσμιοποίηση δημιούργησε περισσότερες δουλειές, άρα είναι λιγότεροι αυτοί που θέλουν να ρίξουν τη βάρκα στα βράχια. Στην πραγματικότητα, η εργασία στις αναδυόμενες αγορές παίρνει θέσεις εργασίας από τις αναπτυγμένες χώρες, οπότε εκείνοι δεν πιέζονται από αυτή την κατάσταση», λέει. Παραδέχεται ωστόσο ότι η σχετική έλλειψη νέων πολιτικών στις αναδυόμενες αγορές ίσως να είναι αποτέλεσμα και θεσμικών παραμέτρων, καθώς οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις συχνά ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό την εκλογική διαδικασία.
Η Σίλβια Νταλ΄ Άντζελο, επικεφαλής οικονομολόγος της Hermes Investment Management, συμφωνεί με την παραπάνω διάγνωση, υποστηρίζοντας ότι οι αναδυόμενες αγορές «έχουν την τάση να διαθέτουν πιο αδύναμους ή αντιδημοκρατικούς θεσμούς, επιτρέποντας στους κρατούντες να παραμένουν στην εξουσία μέχρι τα γεράματα. Η Αφρική αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα: η ήπειρος έχει τον νεότερο πληθυσμό και τη γηραιότερη ηγεσία», πρόσθεσε.
Το ίδιο επισημαίνει ο Μο Ιμπραχίμ, Σουδανός δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας των τηλεπικοινωνιών και υποστηρικτής της χρηστής διακυβέρνησης στην Αφρική, ο οποίος είπε πως, παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι Αφρικανοί είναι κάτω των 25 ετών, «γερασμένοι ηγέτες σε αναπηρικά καροτσάκια, που δεν μπορούν να σηκώσουν ούτε τα χέρια τους, προσπαθούν να κρατηθούν στην εξουσία».
Ο Θάνος Παπασάββας, ιδρυτής και επικεφαλής επενδύσεων του οίκου συμβούλων και ερευνών ABP Invest, συμφωνεί λέγοντας ότι οι αναδυόμενες αγορές χαρακτηρίζονται από «περισσότερη διαφθορά, περισσότερο νεποτισμό και ριζωμένη οικογενειοκρατία», σε σχέση με τον αναπτυγμένο κόσμο, και ότι είναι δυσκολότερο για τους νέους, εκτός συστήματος, να διεκδικήσουν την εξουσία. Ο Θ. Παπασάββας πιστεύει ότι στις αναπτυγμένες χώρες οι ψηφοφόροι ανοίγονται πλέον περισσότερο στους νεαρούς ηγέτες. «Στη Δύση γνωρίζουμε καλά ότι εξαιρετικά επιτυχημένοι επιχειρηματίες ξεκίνησαν σε πολύ νεαρή ηλικία. Υπάρχουν εικοσάρηδες και τριαντάρηδες που διαχειρίζονται μεγάλες εταιρείες με χιλιάδες υπαλλήλους», είπε υπενθυμίζοντας παραδείγματα όπως τον Τζάκ Ντόρσεϊ, που ίδρυσε το Twitter σε ηλικία 29 ετών, τον Τράβις Καλάνικ, που ξεκίνησε την Uber στα 32, και στον Στιβ Τζομπς, που δημιούργησε την Apple όταν ήταν μόλις 21 ετών.
«Η κοινωνία ίσως βλέπει ότι η νεαρή ηλικία δεν αποτελεί αποτρεπτικό λόγο για μια πολιτική καριέρα», είπε ο Θ. Παπασάββας, ο οποίος σημείωσε ότι ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας ίσως να είναι η ικανότητα στα κοινωνικά δίκτυα, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εκλογή του Μπάρακ Ομπάμα το 2004, όταν ήταν 43 ετών.
Ο σεβασμός προς τη μεγάλη ηλικία είναι μεγάλος στην Ασία αλλά σχεδόν απουσιάζει στη Δύση, ενώ στον αναπτυγμένο κόσμο υπάρχει μεγάλη αντίδραση εναντίον των «ειδικών» μετά από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Άρα η εμπειρία ίσως να μετρά τώρα λιγότερο σε σχέση με το νεανικό σθένος.
Οι συνέπειες όλων αυτών είναι ακόμα ασαφείς αλλά ο Στίβεν Τζεν πιστεύει ότι η ζήτηση για πολιτική αλλαγή στη Δύση «ίσως οδηγήσει τελικά στην επανεξέταση των παραδειγμάτων οικονομικής πολιτικής». Υπάρχει μεγάλη απόκλιση ανάμεσα στο αφήγημα των περισσότερων οικονομολόγων, από τη μια μεριά, και, από την άλλη, στις «κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις που βράζουν σε πολλά μέρη του κόσμου», πρόσθεσε.
