Κάποτε υπήρχαν οι περιηγητές. Οι λίγοι ρομαντικοί και παράτολμοι συνήθως των ανώτερων τάξεων στην εκβιομηχανισμένη Δύση που είχαν τον χρόνο και το χρήμα για ταξίδια αναψυχής. Φόρτωναν τα ογκώδη μπαούλα των αποσκευών τους σε υπερωκεάνια, τραίνα, καμήλες ή ελέφαντες -αργότερα σε ελικοφόρα υδροπλάνα- και ξεκινούσαν για τα μεγάλα, περιπετειώδη ταξίδια τους που διαρκούσαν μήνες, σε μακρινά, απρόσιτα και εξωτικά μέρη του κόσμου.
Σήμερα, χάρη στην τεχνολογική και οικονομική εξέλιξη -το αεροπλάνο που εκμηδένισε τις διηπειρωτικές αποστάσεις και την καπιταλιστική ανάπτυξη που δημιούργησε αγορές και καταναλωτικό κοινό- τα ταξίδια αναψυχής, ή διαφορετικά ο οργανωμένος τουρισμός, είναι μια παγκόσμια βιομηχανία με κύκλο εργασιών τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Αντιπροσωπεύει περίπου το 7% της παγκόσμιας εξαγωγικής δραστηριότητας και συμβάλλει με σημαντικό μερίδιο στο παγκόσμιο ΑΕΠ. Οι τουριστικές αφίξεις και οι εισπράξεις από τον τουρισμό αυξάνονται με ετήσιο ρυθμό 3-5% υπερβαίνοντας τον ρυθμό αύξησης του παγκόσμιου εμπορίου. Με βάση στοιχεία του 2016, ξεπέρασαν αντίστοιχα το 1 δισεκατομμύριο και τα 1,2 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Προφανώς μια οικονομική δραστηριότητα αυτής της κλίμακας δεν μπορεί να μην έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον. Ειδικότερα, οι μεταφορές ως συστατικός κλάδος της τουριστικής βιομηχανίας είναι δραστηριότητα που συνεπάγεται κατανάλωση ενέργειας και μεγάλο αποτύπωμα άνθρακα. Εκ των πραγμάτων, ο τουρισμός αποτελεί έναν δυνητικά ισχυρό παράγοντα επιβάρυνσης της κλιματικής αλλαγής. Τα ευαίσθητα και ευπαθή οικοσυστήματα σε περιοχές φυσικού κάλλους που προσελκύουν χειμώνα ή καλοκαίρι πλήθη τουριστών επιβαρύνονται επίσης ανάλογα. Λαμβάνοντας υπόψη τις μελλοντικές προοπτικές σταθερής αύξησης της τουριστικής κίνησης κατά 4% την επόμενη δεκαετία, είναι φανερό πως η συνεχής παρακολούθηση και ανάλυση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που σχετίζονται με τις τουριστικές δραστηριότητες γίνεται όλο και πιο επιτακτική.
Τουρισμός και εκπομπές
Μια νέα μελέτη την οποία υπογράφουν ερευνητές από πανεπιστήμια του Σίδνεϊ και της Ταϊπέι (δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην επιθεώρηση “Nature Climate Change”) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο τουρισμός είναι υπεύθυνος για το 8% των παγκόσμιων εκπομπών άνθρακα, δηλαδή περίπου το τριπλάσιο των προηγούμενων εκτιμήσεων. Ο νέος υπολογισμός οδηγεί σε αναθεώρηση προς τα πάνω όλες τις παλαιότερες εκτιμήσεις καθώς περιλαμβάνει τις εκπομπές από τα ταξίδια όπως και τον πλήρη κύκλο των εκπομπών άνθρακα από τον τομέα της εστίασης, των εγκαταστάσεων διαμονής και των αγορών των τουριστών. Ο παράγοντας που συντελεί στην αυξητική τάση είναι κυρίως οι τουρίστες από εύπορες χώρες οι οποίοι επιλέγουν προορισμούς σε άλλες, επίσης εύπορες χώρες. Υπ’ όψιν ότι προηγούμενες εκτιμήσεις για τις επιπτώσεις των μετακινήσεων για λόγους αναψυχής στις παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου υπολογίζονταν μόλις στο 2,5%-3% των συνολικών εκπομπών.
Η νέα μελέτη, που θεωρείται ως η πιο ολοκληρωμένη μέχρι σήμερα αξιολόγηση της σχέσης τουρισμού - εκπομπών άνθρακα, εξέτασε τις εκπομπές σε 160 χώρες στο διάστημα μεταξύ 2009 και 2013. Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι οι δραστηριότητες που συνδέονται με τον τουρισμό ευθύνονται συνολικά για το 8% των παγκόσμιων εκπομπών άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Εκτός από τα αεροπορικά ταξίδια, μια από τις σημαντικότερες πηγές έκλυσης αερίων του θερμοκηπίου, οι επιστήμονες συνυπολόγισαν την ποσότητα της ενέργειας που απαιτείται για την υποστήριξη όλου του τουριστικού συστήματος, περιλαμβανομένης της αλυσίδας της εστίασης, της κατασκευής και συντήρησης τουριστικών υποδομών αλλά και των υπηρεσιών λιανικών πωλήσεων προς τους τουρίστες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μεγάλο μέρος των ταξιδιών στις χώρες που φιγουράρουν πρώτες στη λίστα με τις υψηλότερες εκπομπές άνθρακα από τουριστικές δραστηριότητες -ΗΠΑ, Κίνα, Γερμανία, Ινδία- αφορούν σε εσωτερικό τουρισμό. Αντίθετα, οι τουρίστες από τον Καναδά, την Ελβετία, την Ολλανδία και τη Δανία είναι εκείνοι που αφήνουν πολύ μεγαλύτερο αποτύπωμα άνθρακα στις άλλες χώρες που επισκέπτονται από ό,τι στις δικές τους. Η γενική διαπίστωση είναι ότι οι τουρίστες που προέρχονται από πλούσιες χώρες και ταξιδεύουν σε άλλες επίσης πλούσιες είναι εκείνοι που συμβάλλουν με μεγαλύτερο μερίδιο στην ατμοσφαιρική επιβάρυνση με άνθρακα.
Στην κατάταξη με βάση τις κατά κεφαλή εκπομπές, μικρές νησιωτικές χώρες με μεγάλο τουριστικό ρεύμα, των οποίων η οικονομία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις συναφείς υπηρεσίες, όπως η Κύπρος, οι Μαλβίδες και οι Σεϋχέλλες, αναδεικνύονται σε “πρωταθλητές” των εκπομπών άνθρακα από τουριστικές δραστηριότητες. Στις χώρες αυτές, ο τουρισμός είναι υπεύθυνος για το 80% των ετήσιων εκπομπών! Ζήτηση για τουριστικά ταξίδια στο εξωτερικό παρατηρείται επίσης στις αναδυόμενες οικονομίες όπως η Βραζιλία, η Ινδία, η Κίνα και το Μεξικό, κάτι που αν μη τι άλλο υπογραμμίζει τη θεμελιώδη σχέση μεταξύ πλούτου και ταξιδιών αναψυχής.
Στην κορυφή της λίστας των τουριστών με το μεγαλύτερο κατά κεφαλή αποτύπωμα άνθρακα κατατάσσονται οι Αμερικανοί ακολουθούμενοι από τους Κινέζους, τους Γερμανούς και τους Ινδούς. Κατά κανόνα, τουρίστες που προέρχονται από πλούσιες χώρες τείνουν να ξοδεύουν περισσότερα για μετακινήσεις που αφήνουν μεγάλο αποτύπωμα άνθρακα. Το φαγητό τους και οι δραστηριότητες αναψυχής που επιλέγουν ακολουθούν κι αυτά την ίδια τάση. Οι επιστήμονες επισημαίνουν πως αν μια χώρα προσελκύει επισκέπτες από χώρες υψηλού εισοδήματος, συνήθως αυτοί τείνουν να ξοδεύουν μεγάλα ποσά για αεροπορικά ταξίδια, αγορές και διαμονή. Αν οι επισκέπτες της προέρχονται από χώρες χαμηλών εισοδημάτων, τείνουν να ξοδεύουν περισσότερα για μετακινήσεις με τα μέσα μαζικής μεταφοράς και για μη μεταποιημένα τρόφιμα. Προφανώς, τα καταναλωτικά πρότυπα είναι διαφορετικά και αντανακλούν τις οικονομίες των χωρών από τις οποίες προέρχεται το τουριστικό ρεύμα. Ενδεικτικά, η έκθεση διαπιστώνει ότι για τουρίστες με εισοδήματα πάνω από 40.000 δολάρια τον χρόνο, το αποτύπωμα άνθρακα που αφήνουν στα ταξίδια τους αυξάνεται κατά 13% για κάθε 10% αύξηση του ετήσιου εισοδήματος. Όπως επισημαίνουν χαρακτηριστικά οι επιστήμονες, η κατανάλωση που σχετίζεται με τον τουρισμό “δεν φαίνεται να χορταίνει όσο κι αν αυξάνονται τα εισοδήματα”.
“Τα ευρήματα αυτά έρχονται πραγματικά να μας ανοίξουν τα μάτια”, είπε στο BBC η δρ. Αρουμίνα Μαλίκ του Πανεπιστημίου του Σίδνεϊ, η επικεφαλής της ομάδας των ερευνητών που συνέταξε τη μελέτη. Όπως εξήγησε, εξετάστηκαν λεπτομερώς στοιχεία για τις τουριστικές δαπάνες που αντλήθηκαν από τα μενού των εστιατορίων ώς τα καταστήματα που πουλούν σουβενίρ αλλά και δεδομένα για τις εμπορικές ανταλλαγές μεταξύ των χωρών ώστε να σχηματιστεί μια ολοκληρωμένη εικόνα για το παγκόσμιο αποτύπωμα άνθρακα από τον τουρισμό. Σύμφωνα με την ίδια, οι μικρές νησιωτικές χώρες βρίσκονται σε χειρότερη θέση επειδή τα ταξίδια σε αυτές είναι ιδιαίτερα δημοφιλή. Παράλληλα όμως, αυτά τα μικρά νησιωτικά κράτη που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα τουριστικά έσοδα είναι και τα πιο ευάλωτα στις συνέπειες της αύξησης της στάθμης της θάλασσας και της κλιματικής αλλαγής.
