Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ δεν φημίζεται για τις παθιασμένες δηλώσεις της. Κι όσο κι αν βράζει εσωτερικά τις τελευταίες μέρες, όπως και οι περισσότεροι ομόλογοί της στην Ευρώπη για τη μονομερή κίνηση του Αμερικανού Προέδρου να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν, ήταν πολύ... χαμηλόφωνη στις δηλώσεις της προχθές από το βήμα της ετήσιας σύναξης των Καθολικών στο Μίνστερ: "Δεν είναι σωστό να αποσύρεται κανείς μονομερώς από μια συμφωνία, έστω κι αυτή απέχει πολύ από το ιδανικό. Αυτό το βήμα τραυματίζει την εμπιστοσύνη στη διεθνή τάξη", είπε. Αλλά και ο συνήθως παθιασμένος Γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν ήταν πολύ προσεκτικός στην αντίδρασή του: "Λυπάμαι για την απόφαση του Αμερικανού Προέδρου, νομίζω ότι ήταν λάθος", είπε. Τόσο η πρώην ισχυρά ηγέτιδα της Ευρώπης όσο και ο επίδοξος νέος ηγέτης της είχαν επενδύσει πολύ κόπο, χρόνο και... ταπεινότητα για να αποτρέψουν τον Τραμπ από αυτή την κίνηση. Ανεπιτυχώς. Και την εκλαμβάνουν αφενός ως εξαιρετικά επικίνδυνη για τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, αφετέρου ως "χαστούκι" στο πρόσωπο της Ευρώπης.
Χαμένος κόπος...
Η Γαλλία και η Γερμανία είχαν πρωταγωνιστήσει στη σύναψη αυτής της συμφωνίας μεταξύ του Ιράν και των πέντε μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (ΗΠΑ, Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία και Κίνα), που χρειάστηκε πάνω από δέκα χρόνια σκληρών διαπραγματεύσεων. Αισθάνονταν δικαιωμένες επειδή από το 2015 μέχρι σήμερα το Ιράν την τήρησε πιστά, όπως ξεκαθαρίζει η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) που έχει αναλάβει να παρακολουθεί τον εμπλουτισμό ουρανίου εκ μέρους της Τεχεράνης, αποκλειστικά για ειρηνική χρήση. Επιπλέον, είχαν εναποθέσει πολλές ελπίδες στις μπίζνες με το Ιράν, μια χώρα που κατέχει την πρωτιά στα κοιτάσματα φυσικού αερίου και που θέλει να εκσυγχρονίσει τις υποδομές της.
...και νέα προσπάθεια
Τώρα δίνουν τη μάχη να τηρηθεί η συμφωνία, χωρίς τη συμμετοχή των Αμερικανών, γι’ αυτό και έχουν ήδη προσεγγίσει τη Μόσχα και το Πεκίνο, για να διασφαλίσουν την -περίπου δεδομένη- συνεργασία τους. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι να πείσουν την Τεχεράνη να τηρήσει το δικό της μέρος της συμφωνίας, κάτι που για την ώρα φαίνεται ότι θέλει η μετριοπαθής κυβέρνηση του Χασάν Ρουχανί, αλλά ευχαρίστως θα της γυρίσει την πλάτη το ιερατείο των σκληροπυρηνικών Αγιατολάχ. Δεν είναι τυχαίο ότι την περασμένη Τετάρτη ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, αμφισβήτησε την ικανότητα των ευρωπαϊκών χωρών που υπέγραψαν τη συμφωνία να εγγυηθούν τα συμφέροντα της Τεχεράνης, προσθέτοντας ότι «δεν εμπιστεύομαι ούτε αυτές τις χώρες». Άλλωστε και ο ΧαμενεΕι, σε ανάλογο μήκος κύματος με τον Τραμπ-, δεν ήταν ποτέ θερμός υποστηρικτής της συμφωνίας.
Πάντως, η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Φεντερίκα Μογκερίνι θα συναντηθεί την ερχόμενη Τρίτη με τους υπουργούς Εξωτερικών της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Βρετανίας, ενώ στη συνέχεια θα προστεθεί στην τετράδα ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Μοχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ. Πριν φτάσει στις Βρυξέλλες ο Ζαρίφ θα έχει περάσει από το Πεκίνο και τη Μόσχα, όπου θα συζητήσει τους τρόπους για τη διάσωση της πυρηνικής συμφωνίας μετά την αμερικανική έξοδο.
Οι κίνδυνοι της αποτυχίας
Εάν η Ευρώπη σε συνεργασία με τη Ρωσία και την Κίνα καταφέρει να σώσει τη συμφωνία, τότε μπορεί τα χειρότερα να αποφευχθούν. Εάν, ωστόσο, το Ιράν εκτιμήσει ότι δεν θα αποφύγει τον "στραγγαλισμό", τότε δεν αποκλείεται μια γενικευμένη ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή, που θα κάνει τον σημερινό πόλεμο της Συρίας να μοιάζει με υποσημείωση της ιστορίας. Παραδόξως, το λιγότερο πιθανό είναι μια σύγκρουση Ιράν- Ισραήλ, καθώς η Τεχεράνη γνωρίζει ότι κάθε σοβαρή κίνηση ενάντια στο Ισραήλ θα έχει σαν αποτέλεσμα να στρέψει εναντίον της τους Ευρωπαίους, που τώρα είναι ενάντια στη γραμμή Τραμπ.
Ο παράγοντας Σαουδική Αραβία
Πολύ πιο πιθανό είναι το σενάριο μιας σύγκρουσης Ιράν- Σαουδικής Αραβίας, που θα πάρει χαρακτήρα θρησκευτικού πολέμου μεταξύ Σιιτών και Ουαχαβιτών (Σουνιτών). Οι Σαουδάραβες δεν κρύβουν το μίσος τους για το Ιράν, βρίσκονται εμμέσως εδώ και χρόνια σε σύγκρουση μαζί του πάνω στα ερείπια της Υεμένης, ενώ η σιιτική τους μειονότητα αποτελεί την πλειοψηφία στις ανατολικές επαρχίες της χώρας -εκεί που είναι τα πετρέλαια- και νιώθει καταπιεσμένη. Να σημειωθεί ότι πυρηνικές φιλοδοξίες στην περιοχή δεν έχει μόνο το Ιράν -τις οποίες έβαλε στον "πάγο" μόνο χάρη στη συμφωνία που τίναξε στον αέρα ο Τραμπ- αλλά και η Σαουδική Αραβία.
Το Ιράκ
Σημαντικός παίκτης -και πιο επικίνδυνος εάν στριμωχθεί- είναι το Ιράν και στο Ιράκ, όπου τα τελευταία χρόνια συνέβαινε το παράδοξο να συνεργάζονται τα αμερικανικά στρατεύματα με τις φιλοϊρανικές σιιτικές στρατιωτικές ομάδες ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος. Αυτό έχει μεν ηττηθεί, αλλά δεν έχει διαλυθεί, και μια διάλυση της παράδοξης συμμαχίας θα ενισχύσει τους ισλαμοφασίστες. Επιπλέον, τόσο το Ιράν όσο και η Σαουδική Αραβία μπορούν να ξεκινήσουν έναν νέο πόλεμο δια αντιπροσώπων στο έδαφος του Ιράκ, ρίχνοντας λάδι στη φωτιά των θρησκευτικών διενέξεων στην κατεστραμμένη χώρα.
Ο Λίβανος
Τέλος, υπάρχει και ο Λίβανος. Εκεί η Χεζμπολάχ, που έχει τη στήριξη του Ιράν, τα τελευταία χρόνια συμμετείχε στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Σαάντ Χαρίρι, η οποία είχε βρει ένα μόντους βιβέντι με το γειτονικό Ισραήλ. Μόλις πριν από μία εβδομάδα η Χεζμπολάχ κέρδισε μαζί με τους συμμάχους της την πλειοψηφία στη νέα Βουλή. Κι αν η Τεχεράνη θελήσει να κάνει δύσκολη τη ζωή του Ισραήλ, θα μπορούσε να την κάνει μέσω Βηρυττού.
Και στο βάθος... πετρέλαιο
Η κίνηση Τραμπ έχει ανάψει όλα τα παραπάνω φιτίλια, τα οποία μόνο μια διάσωση της συμφωνίας με τους υπόλοιπους μπορεί να τα σβήσει. Κι έχει ανάψει κι ένα ακόμη φιτίλι, όχι στη Μέση Ανατολή, αλλά σε όλο τον κόσμο. Αυτό της ανόδου της τιμής του πετρελαίου, η οποία κάθε φορά απειλεί την παγκόσμια ανάπτυξη.
