Του Wolfgang Munchau
Οι εμπορικοί πόλεμοι κερδίζονται εύκολα, όπως εκτιμά ο Αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, αλλά αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ποιος είναι ο αντίπαλος. Εάν ο στόχος είναι η Γερμανία -μια χώρα με πλεόνασμα στο τρέχον εμπορικό ισοζύγιο κατά 8% του ΑΕΠ-, τότε ναι, ένας εμπορικός πόλεμος είναι εύκολο να κερδηθεί.
Η αναφορά σε στοχοποίηση της Γερμανίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες αποτελεί λάθος υπό μια έννοια. Γιατί, ως μέλος της Ε.Ε., η Γερμανία δεν έχει ανεξάρτητη εμπορική πολιτική. Ως μέλος της Ευρωζώνης, η Γερμανία δεν έχει εθνικό νόμισμα. Η σωστή αναφορά σε γεωγραφικό επίπεδο έναντι των ΗΠΑ θα ήταν η Ε.Ε. ή η Ευρωζώνη, η πρώτη εάν το πρόβλημα είναι η εμπορική πολιτική και η δεύτερη εάν το πρόβλημα αφορά το νόμισμα. Αλλά, σε τελική ανάλυση, αυτή η διάκριση δεν έχει σημασία. Η Ευρωζώνη είχε εμπορικό πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ το 2017 - το οποίο είναι τεράστιο με βάση το μέγεθος της οικονομίας.
Η στρατηγική της Ευρωζώνης απέναντι στην κρίση από το 2012 ήταν κοντόφθαλμη, καθώς επιδίωκε ισχυρό πλεόνασμα στο τρέχον ισοζύγιο με την προσδοκία απορρόφησή του από τον κόσμο. Ήταν μια στρατηγική ζητιανιάς, που θα άρμοζε περισσότερο σε μικρές χώρες παρά στη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Τώρα φαίνεται καθαρά γιατί αυτή η στρατηγική δεν είναι βιώσιμη. Σε καθιστά ευάλωτο σε μέτρα προστατευτισμού, όπως οι δασμοί στον χάλυβα κατά 25% και οι δασμοί της τάξεως του 10% στο αλουμίνιο που αποφάσισαν οι ΗΠΑ. Οι δασμοί αυτοί θα γίνουν πράξη αν δεν υπάρξει αλλαγή την τελευταία στιγμή.
Η Γερμανία είναι μεγάλος εξαγωγέας χάλυβα στις ΗΠΑ, αλλά αυτό αποτελεί μόνο μία από τις διαστάσεις του προβλήματος. Το μεγάλο ζήτημα είναι κατά πόσον ο Ντόναλντ Τραμπ θα υλοποιήσει τις επανειλημμένες απειλές του για την επιβολή δασμών στα εισαγόμενα αυτοκίνητα. Η δεξαμενή σκέψης Bruegel, που έχει την έδρα της στις Βρυξέλλες, υπολόγισε τις επιπτώσεις από μια υποτιθέμενη επιβολή δασμών της τάξεως του 355 στην ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι κάτι τέτοιο θα σήμαινε απώλεια εσόδων 17 δισεκατομμυρίων ευρώ σε ετήσια βάση. Η συνολική οικονομική επιβάρυνση θα ήταν μεγαλύτερη εάν λαμβάνονταν υπόψη και οι απώλειες στα δίκτυα υποστήριξης και τροφοδοσίας. Η Ε.Ε. δεν εξαρτάται μόνο από τις εξαγωγές, αλλά και από την παραγωγή αυτοκινήτων που πωλούνται σε όλο τον κόσμο.
Η επιβολή αμερικανικών δασμών είναι μόνο ένας από τους τρεις παράγοντες που θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν τη βιομηχανία αυτοκινήτου. Ένας άλλος παράγοντας θα ήταν ένα σκληρό Brexit. Εκτιμώ πως δεν θα συμβεί, αλλά θεωρώ ότι αυτό το σενάριο είναι πιθανότερο από εκείνο μιας ανάκλησης του Brexit. Στην περίπτωση που συμβεί ένα σκληρό Brexit, το Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσε στο τέλος να επιβάλει δασμούς σε εισαγόμενα αυτοκίνητα από την Ε.Ε. Σύμφωνα με τα τελευταία στατιστικά στοιχεία της Γερμανίας, οι ΗΠΑ και το Η.Β. αποτελούν τη μεγαλύτερη και τη δεύτερη μεγαλύτερη αντίστοιχα πηγή του γερμανικού εμπορικού πλεονάσματος. Ο συνδυασμός αμερικανικών δασμών και ενός σκληρού Brexit θα προκαλούσε ένα ισχυρό, εξουθενωτικό σοκ.
Το τρίτο και περισσότερο ορατό πρόβλημα είναι η συνεχιζόμενη κατάρρευση στις πωλήσεις πετρελαιοκίνητων αυτοκινήτων. Το ανώτατο δικαστήριο της Γερμανίας με πρόσφατη απόφασή του άναψε το πράσινο φως για την απαγόρευση των αυτοκινήτων ντίζελ στις πόλεις της Γερμανίας, πολλές από τις οποίες δεν έχουν άλλο τρόπο για να πετύχουν τους στόχους για μείωση της εκπομπής ρύπων. Η γερμανική βιομηχανία αυτοκινήτου πόνταρε πολύ στη μεγάλη βιωσιμότητα της τεχνολογίας ντίζελ και τώρα θα πρέπει να βρει ένα σχέδιο Β. Έχοντας επενδύσει σε λάθος τεχνολογίες για μακρό διάστημα, αυτές οι αυτοκινητοβιομηχανίες μάλλον δεν θα βρίσκονται στις πρώτες θέσεις όταν επεκταθούν σε όλο τον κόσμο τα αυτόνομα ηλεκτρικά αυτοκίνητα.
Από στρατηγικής πλευράς φαίνεται εντελώς τρελό που η Ε.Ε. επέτρεψε στον εαυτό της να είναι τόσο εξαρτημένη από προϊόντα με τόσο μικρό κύκλο ζωής. Φαίνεται ότι ολόκληρο το επιχειρηματικό της μοντέλο βασίστηκε στην υπόθεση ότι ο Ντόναλντ Τραμπ δεν θα γινόταν Πρόεδρος των ΗΠΑ, ότι δεν θα υπάρξει το Brexit και ότι θα συνέχιζε για πάντα την εξαπάτηση παραβιάζοντας τα όρια στην εκπομπή ρύπων.
Από αμερικανική σκοπιά, οι δασμοί θα μπορούσαν να είναι οικονομικά αντιπαραγωγικοί. Αλλά εδώ πρόκειται για ένα παιχνίδι γεωπολιτικής ισχύος: αρχίζεις με την επιβολή δασμών σε χάλυβα και αλουμίνιο, περιμένεις τις αντιδράσεις της Ε.Ε. (ίσως δασμούς σε φυστικοβούτυρο και πορτοκάλια) και μετά απαντά με δασμούς στα αυτοκίνητα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει φτιάξει έναν κατάλογο με αμερικανικά αγαθά στα οποία θα μπορούσε να επιβάλει αντίμετρα. Η Γερμανία θέλει από την Κομισιόν να κινηθεί ήπια. Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν τελικά να εξαιρέσουν την Ε.Ε. από την επιβολή δασμών στο ατσάλι και στο αλουμίνιο, αλλά με σκληρούς όρους: την επιβολή ανώτατου ορίου στις εξαγωγές χάλυβα και την αύξηση των αμυντικών δαπανών. Υπάρχει μεγάλη διπλωματική κινητικότητα.
Αλλά οι Ευρωπαίοι ηγέτες βρίσκονται σε αδύναμη θέση, ενώ εξαρτώνται εδώ και πολύ καιρό από τις ΗΠΑ για την εξωτερική ασφάλειά τους και -πιο πρόσφατα- για την απορρόφηση των δομικών πλεονασμάτων τους. Με τους δασμούς ο Ντόναλντ Τραμπ διαθέτει ένα εργαλείο με το οποίο μπορεί να επηρεάσει τόσο την εμπορική πολιτική της Ε.Ε. όσο και τις αμυντικές δαπάνες των χωρών - μελών και τη συμβολή τους στο ΝΑΤΟ.
Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι είναι ανήθικο να χρησιμοποιείς την εμπορική πολιτική με αυτόν τον τρόπο. Αλλά το επιχείρημα εξασθενεί όταν τίθεται το ερώτημα πόσο ηθική είναι η πολιτική της Ε.Ε. για μεγάλα, επίμονα πλεονάσματα απέναντι στον υπόλοιπο κόσμο ή πόσο ηθικό είναι να δίνουν οι Ευρωπαίοι υποσχέσεις για αύξηση των αμυντικών δαπανών, υποσχέσεις που δεν έχουν καμιά πρόθεση να τηρήσουν.
Αυτός ο εμπορικός πόλεμος μπορεί πράγματι να κερδηθεί εύκολα. Θα αντιστοιχεί με το ματ του τρελού στο σκάκι: το παιχνίδι μπορεί να τελειώσει σε δύο κινήσεις.
