Του Manuel Vázquez Montalbán*
Οι Κουβανοί έχουν μανία με το φαγητό. Ένα από τα λιγότερο κακεντρεχή ανέκδοτα για τη μεγάλη πείνα της «ειδικής περιόδου»1 είναι το ακόλουθο: «Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σ' ένα κουβανικό ψυγείο και σε μια καρύδα;» Απάντηση: «Καμία. Και τα δύο δεν περιέχουν παρά νερό». Ένα από τα πιο σκληρά ανέκδοτα αναφέρεται στον ζωολογικό κήπο και εξιστορεί την αλλαγή που χρειάστηκε να γίνει στις πινακίδες: στην αρχή ήταν «Απαγορεύεται να δίνετε τροφή στα ζώα», στη συνέχεια «Απαγορεύεται να τρώτε την τροφή των ζώων» και στο τέλος «Απαγορεύεται να τρώτε τα ζώα». Ο ανταποκριτής μιας ισπανικής καθημερινής εφημερίδας κλήθηκε να εγκαταλείψει την Κούβα όταν αποκάλυψε ότι όλες οι γάτες είχαν εξαφανιστεί από την Αβάνα...
Η τηλεόραση απευθύνθηκε σε μια παρουσιάστρια της εποχής του Μπατίστα, τη Νίτζα Βιγιαπόλ, για να παρουσιάσει, κατά τη διάρκεια της «ειδικής περιόδου», συνταγές μαγειρικής χωρίς κρέας, με βάση τα μοναδικά προϊόντα που ήταν διαθέσιμα με το δελτίο: πατάτες στο φούρνο, πουρές από πατάτες με κρεμμύδι ή σκόρδο ή λίπος χοιρινού και χυμό πορτοκαλιού, επιδόρπιο από πατάτες με ζάχαρη και φλούδες πορτοκαλιού...
Ο Φιντέλ Κάστρο αφιέρωσε τις αϋπνίες του για να βρει λύσεις ανάγκης, ενώ παράλληλα συνέχισε να επιβλέπει προσωπικά μια γεωργία που προέβαλλε αξιώσεις: ορυζώνες στα προάστια της Αβάνας, καλλιέργειες ευαίσθητων φρούτων, εκτροφή γαλακτοπαραγωγικών αγελάδων από τον Καναδά, παρασκευή εξαιρετικών γαλλικών τυριών με απαγορευτική τιμή, διυλιστήριο του ουίσκι Όλντ Αβάνα, που αποκάλυπτε τις κρυφές προτιμήσεις του Φιντέλ και πωλούνταν αποκλειστικά στα καταστήματα για ξένους, πειραματικό «φουαγκρά» από χήνες που εκτρέφονταν με την άμεση επίβλεψη του κομαντάντε και με το οποίο προμήθευε κάποτε τους ηγέτες των Σαντινίστας με την ευκαιρία των επετείων της νίκης του Ντανιέλ Ορτέγκα.
Στον Φιντέλ αρέσει να μιλάει για μαγειρική. Ο δομινικανός μοναχός Φρέι Μπέτο, στο βιβλίο του με συνεντεύξεις "Fidel y la Religion" (Ο Φιντέλ και η θρησκεία), θυμάται την ακρίβεια με την οποία του περιέγραψε ο κομαντάντε τον τρόπο προετοιμασίας των γαρίδων και των αστακών. «Είναι προτιμότερο να μη γίνονται μαγειρευτά. Το βραστό νερό περιορίζει τη γεύση τους, τη νοστιμάδα και σκληραίνει ελαφρά το κρέας. Προτιμώ να τα ψήνω στον φούρνο ή σε σουβλάκια. Πέντε λεπτά είναι αρκετά για τα σουβλάκια με γαρίδες, ενώ για τον αστακό στον φούρνο αρκούν έντεκα λεπτά και έξι λεπτά στα κάρβουνα όταν είναι σε σουβλάκια. Μοναδικά πρόσθετα υλικά: βούτυρο, σκόρδο και λεμόνι. Το νόστιμο φαγητό είναι πάντοτε απλό. Οι διεθνείς μάγειροι είναι υπερβολικά σπάταλοι».
Ο μαγειρικός παρεμβατισμός του Φιντέλ είναι γνωστός. Μια φορά πρόσφερε σε ένα ζευγάρι Αμερικανών παϊδάκια και αρνίσιο μπούτι και εγκαταστάθηκε στην κουζίνα τους σαν αρχιμάγειρος, συνιστώντας στην κυρία να πανάρει το κρέας και στη συνέχεια να το τηγανίσει. Εκείνη προτιμούσε να το ψήσει στην ψησταριά. Ο Φιντέλ της είπε να κάνει ό,τι θέλει, έκανε στροφή και έφυγε.
Όταν ο Φιντέλ Κάστρο ήταν νεαρός φοιτητής, ο καθηγητής του Μορένο Φραγινάλς τον προσκάλεσε στο σπίτι του. Ο Φιντέλ πήγε κατευθείαν στην κουζίνα, περιεργάστηκε το βραδινό φαγητό που ετοιμαζόταν και είπε στην κυρία Φραγινάλς: «Αφησέ με να ψήσω τις μπανάνες, θα σου δείξω πώς πρέπει να τις φτιάξεις». Εκείνη έκπληκτη τον ρώτησε αν πίστευε ότι γνώριζε τα πάντα. «Σχεδόν» της απάντησε εκείνος.
Όποτε κυνηγά αγριόπαπιες, θέλει να επιβλέπει το ψήσιμό τους. Το πάθος του για το φουαγκρά και τα γαλλικά τυριά τον οδήγησε στην ενθάρρυνση των ερευνών σχετικά με το «μπούκωμα» στην Κούβα, δηλαδή τον υπερσιτισμό των χηνών, καθώς και για την παραγωγή γάλακτος υψηλής ποιότητας, απαραίτητου στην παρασκευή εκλεκτών τυριών. Αρχικά ζητάει να δοκιμάσουν το αποτέλεσμα των μαγειρικών πειραμάτων του τα μέλη της νομενκλατούρας του καθεστώτος: πρώτα οι pinchos, η στρατιωτική ελίτ, και στη συνέχεια οι mayimbes, η πολιτική ελίτ. Ο Κάστρο θέλει να γνωρίζει τα πάντα ακόμη και τους σκωπτικούς όρους που έχουν επινοήσει οι Κουβανοί για να χαρακτηρίσουν τους (σχετικά) προνομιούχους τους οποίους κάθε επανάσταση χρειάζεται.
Ο Φιντέλ συνδέει τη μαγειρική με τις γυναίκες. Τη συσχετίζει με τη μητέρα του, από την οποία διατηρεί μια ανάμνηση πιο θερμή απ' αυτήν του πατέρα του, παρά την έντονη διαμαρτυρία της κατά τη διάρκεια της κατάσχεσης των αγροτικών κτημάτων. Η γερόντισσα Μαρία Μεδιαδόρα είχε δηλώσει τότε ότι κανείς δεν θα άρπαζε τη γη της, ούτε ο γιος της ο Φιντέλ, και είχε πάρει ένα τουφέκι. Χρειάστηκε να σταλεί ο Ραμόν, ο πρωτότοκος γιος, για να την πείσει να παραδώσει το όπλο της. Ο συσχετισμός των γυναικών με τη μαγειρική οφείλεται επίσης στο πάθος του Φιντέλ να μαγειρεύει για όλες τις γυναίκες που τον μεταμόρφωσαν σε άτλαντα της Ιστορίας.
Όποια κι αν είναι η ένταση της στιγμής, ο Φιντέλ ποτέ δεν παραμελεί το φαγητό. Την παραμονή της επίθεσης ενάντια στο στρατόπεδο Μονκάδα, ζήτησε από τη Μέλμπα και τη Χαϊντέ να ετοιμάσουν κοτόπουλο με ρύζι για τους 120 άντρες και να σιδερώσουν τις στολές τους: «Δεν μπορείς να προχωρείς σε μια δυναμική ενέργεια με άδειο στομάχι και ρακένδυτος» είπε κατηγορηματικά. Τον Μάιο του 1958, πριν από τη μεγάλη επίθεση ενάντια στον στρατό του Μπατίστα, απηύθυνε στη Σέλια ένα μελοδραματικό γράμμα: «Δεν έχω καπνό, δεν έχω κρασί, δεν έχω τίποτα. Ένα καλό μπουκάλι ισπανικό κρασί, ροζέ γλυκό, έχει μείνει στο ψυγείο του σπιτιού του Μπίσμαρκ. Τι έχει απογίνει;»
* Ο Manuel Vázquez Montalbán (14 Ιουνίου 1939 - 18 Οκτωβρίου 2003) υπήρξε Ισπανός συγγραφέας, δημοσιογράφος αλλά και γαστρονόμος και θερμός οπαδός της Μπαρτσελόνα
1 Μετά την κατάρρευση του σοβιετικού στρατοπέδου, ανάμεσα στο 1989 και το 1991, ο Φιντέλ Κάστρο ανακοίνωσε την έναρξη μιας «ειδικής περιόδου σε καιρό ειρήνης», με πιο αυστηρή εφαρμογή του δελτίου, προκειμένου να διαχειριστεί καλύτερα τις πολυάριθμες ελλείψεις, ιδιαίτερα σε τρόφιμα.
Ολόκληρο το άρθρο στη διεύθυνση http://monde-diplomatique.gr/?p=1683
