Επιμέλεια: Βασίλης Παπακριβόπουλος
Δύο δεκαετίες μετά την επιστροφή του στην Κίνα, το Χονγκ Κονγκ βλέπει τα περιθώρια της αυτονομίας του να μειώνονται και την καταστολή να αυξάνεται. Χαρακτηριστική είναι η φυλάκιση τριών ηγετών του κινήματος για την καθιέρωση της ολοκληρωμένης καθολικής ψηφοφορίας που είχε κινητοποιήσει τη νεολαία το φθινόπωρο του 2014. Ωστόσο, στην κοινωνία έχει αρχίσει να ριζώνει ένα πολύμορφο πολιτικό ρεύμα, ο τοπικισμός.
Του Jean-Jacques Gandini *
Η ορκωμοσία της Κάρι Λαμ, της νέας επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας, πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επισημότητα την 1η Ιουλίου 2017 σε ένα Χονγκ Κονγκ γεμάτο οδοφράγματα, όπου είχαν αναπτυχθεί είκοσι λόχοι της φρουράς του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού. Η τελετή συνέπεσε με την εικοστή επέτειο της επιστροφής της βρετανικής αποικίας στην Κίνα και ο Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ μετέβη στο νησί κάτω από αυστηρά μέτρα ασφαλείας. Κλείνοντας τις εορταστικές εκδηλώσεις, επιβεβαίωσε ότι αυτός είναι το αφεντικό στο Χονγκ Κονγκ: "Κάθε δραστηριότητα που θέτει σε κίνδυνο την εθνική κυριαρχία και την ασφάλεια της Κίνας, που αμφισβητεί τον Θεμελιώδη Νόμο [ένα είδος συντάγματος του Χονγκ Κονγκ], που προκαλεί την κεντρική κυβέρνηση ή χρησιμοποιεί το Χονγκ Κονγκ ως βάση για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων διείσδυσης και σαμποτάζ στην ηπειρωτική Κίνα παραβιάζει την 'κόκκινη γραμμή' και είναι απολύτως απαράδεκτη"1. Μόλις έναν μήνα νωρίτερα, στο Πεκίνο, ο Ζανγκ Ντεζιάνγκ -υπ’ αριθμόν τρία ηγετικό στέλεχος του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος και επικεφαλής της Κεντρικής Ομάδας Συντονισμού των Υποθέσεων του Χονγκ Κονγκ και του Μακάο- το είχε πει ξεκάθαρα: "Σε καμία περίπτωση ο υψηλός βαθμός αυτονομίας του Χονγκ Κονγκ δεν θα πρέπει να χρησιμεύει ως πρόσχημα για αντιπαράθεση με την κεντρική κυβέρνηση"2.
Αυτό δεν εμπόδισε την πραγματοποίηση της ετήσιας συγκέντρωσης για την επέτειο της αιματηρής καταστολής στην πλατεία Τιεν Αν Μεν, το 1989, στο Πεκίνο. Στις 4 Ιουνίου 2017, στην τεράστια σκηνή του πάρκου Βικτόρια του Χονγκ Κονγκ, οι ομιλητές τραγούδησαν πατριωτικά τραγούδια και βροντοφώναξαν συνθήματα που ζητούσαν από το Πεκίνο να αναθεωρήσει την ετυμηγορία του για αυτό το κίνημα, χαρακτηρισμένο ως "αντεπαναστατική εξέγερση". Η Τσόου Χανγκ - Τουνγκ, αντιπρόεδρος της Συμμαχίας για την Υποστήριξη των Δημοκρατικών και Πατριωτικών Κινημάτων στην Κίνα, στην οποία έχει συσπειρωθεί το σύνολο των οργανώσεων και των κομμάτων του δημοκρατικού στρατοπέδου, υπενθύμισε ότι οι κάτοικοι του Χονγκ Κονγκ έχουν την τύχη να μπορούν να εκφραστούν για λογαριασμό όσων είναι φιμωμένοι, να τιμήσουν τα θύματα για λογαριασμό όσων εμποδίζονται να το κάνουν και να προσφέρουν παρηγοριά σε όσους από αυτούς βρίσκονται ακόμα στη ζωή.
"Οφείλουμε να αγωνιστούμε έτσι ώστε από τις οικουμενικές αξίες μας να επωφεληθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι", μας δήλωνε λίγο νωρίτερα ο πρόεδρος της Συμμαχίας Άλμπερτ Χο. Ο πρώην βουλευτής του Νομοθετικού Συμβουλίου (1997-2016) αποτελεί σήμερα ένα από τα σημαντικότερα ηγετικά στελέχη του Δημοκρατικού Κόμματος. "Η σημερινή κατάσταση είναι γεμάτη παγίδες. Ωστόσο, υποστηρίζω τη φόρμουλα 'Μία χώρα, δύο συστήματα'3, διότι είναι προς το συμφέρον και των δύο πλευρών. Αισθάνομαι βαθύτατα Κινέζος, ενώ παράλληλα είμαι ιδιαίτερα προσκολλημένος στο κράτος δικαίου, που αποτελεί την ιδιαιτερότητα του Χονγκ Κονγκ". Ο Λάου Σαν-Τσινγκ γνώρισε στα νιάτα του (1981-1991) τις κινεζικές φυλακές ως ενεργό μέλος τροτσκιστικής οργάνωσης4 και τώρα ανήκει στο δεύτερο μεγαλύτερο πανδημοκρατικό κόμμα, το Κόμμα Πολιτών: "Η ιδιαιτερότητα του Χονγκ Κονγκ σε σχέση με την υπόλοιπη Κίνα συνίσταται στην αποτελεσματική άσκηση των δημοκρατικών ελευθεριών. Ωστόσο, ο αγώνας συνεχίζεται, για να κερδίσουμε την άμεση καθολική ψηφοφορία, χωρίς κανένα προαπαιτούμενο φίλτρο". Αν και υπήρξε προσωπικά θύμα του, αισθάνεται κάποιο θαυμασμό για το καθεστώς που αποκατέστησε "το μεγαλείο της Κίνας" και προωθεί την ανάπτυξη, κυρίως μέσω κοινών επενδυτικών προγραμμάτων του Χονγκ Κονγκ και της γειτονικής επαρχίας Γκουανγκντόνγκ.
Η Κιτ Τσαν, δικηγόρος και αγωνίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα, είναι λιγότερο αισιόδοξη: "Η σημερινή συγκυρία είναι κακή. Επιπλέον, η οικονομία μας εξαρτάται ολοένα περισσότερο από τις κινεζικές επενδύσεις, με το μερίδιο των ξένων επενδύσεων να μειώνεται αντίστοιχα. Με την εντατικοποίηση της καταστολής του 'κινήματος των ομπρελών', ο φόβος άρχισε να ριζώνει στο μυαλό των ανθρώπων". Το κίνημα κινητοποίησε πολλούς νέους5: μεταξύ 25 Σεπτεμβρίου και 15 Δεκεμβρίου 2014, κατέλαβαν το κέντρο του Χονγκ Κονγκ προκειμένου να διαμαρτυρηθούν ενάντια στις προθέσεις του Πεκίνου να προβεί στην προεπιλογή των υποψηφίων για το αξίωμα του επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας και για να διεκδικήσουν την απόλυτη καθολική ψηφοφορία. Ωστόσο, τα αιτήματά τους δεν ικανοποιήθηκαν. Στις 17 Αυγούστου 2017, οι τρεις σημαντικότεροι ηγέτες του κινήματος -Νέιθαν Λόου, Άλεξ Τσόου και Τζόσουα Γουόνγκ- καταδικάστηκαν από το Εφετείο σε ποινές οκταετούς, επταετούς και εξαετούς φυλάκισης αντίστοιχα. Η Εισαγγελία είχε κρίνει υπερβολικά επιεική την πρωτόδικη καταδίκη τους σε κοινωφελή εργασία και τρίμηνη φυλάκιση με αναστολή. Καταδικάστηκαν επίσης σε πενταετή στέρηση του δικαιώματος του εκλέγεσθαι. Αυτή η απόφαση μαρτυρά μια ολοένα και πιο έντονη σκλήρυνση της κατάστασης.
Στην πρώτη μας συνάντηση, ο Λόου -πρόεδρος του νέου κόμματος Demosisto, που ίδρυσε το 2014 μαζί με τον Γουόνγκ, και νεότερος βουλευτής του Νομοθετικού Συμβουλίου μετά τις εκλογές της 4ης Σεπτεμβρίου 2016- μας εξήγησε: "Το 'κίνημα των ομπρελών' υπήρξε μια καμπή στη ζωή μου. Όντας οπαδοί της μη βίας, εμπνευστήκαμε από το κοινωνικό κίνημα του Απριλίου-Μαΐου 1989 στην Κίνα και στρέψαμε τους προβολείς της παγκόσμιας ενημέρωσης στο Χονγκ Κονγκ. Δεν φανταζόμουν ότι τα πράγματα θα εξελίσσονταν με παρόμοιο ρυθμό. Το Demosisto επιθυμεί να στραφεί περισσότερο προς τις λαϊκές τάξεις από τα παραδοσιακά δημοκρατικά κόμματα, που προασπίζουν τη μεσαία τάξη. Να στραφούμε προς τις 'μπλε φόρμες', όπως τον πατέρα μου, γιατί ο οικονομικός ορίζοντας δεν δημιουργεί πλέον μεγάλη αισιοδοξία".
Ο Λόου, πρώην γενικός γραμματέας της Φοιτητικής Ομοσπονδίας, κατανοεί την απογοήτευση των υπέρμαχων της ανεξαρτησίας, ορισμένοι από τους οποίους είναι φίλοι του. Ωστόσο, στο Νομοθετικό Συμβούλιο ψήφιζε μαζί με το πανδημοκρατικό στρατόπεδο, προτείνοντας παράλληλα τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την αυτοδιάθεση το 2047, χρονιά της λήξης του πεντηκονταετούς ειδικού καθεστώτος. "Οφείλουμε να βγούμε από την απομόνωση, να ανοιχτούμε διεθνώς. Γι’ αυτό τον λόγο το Demosisto ενισχύει τις διασυνδέσεις του με ολόκληρη τη νοτιοανατολική Ασία: Ταϊβάν, Ιαπωνία, Βιετνάμ".
Φέτος, στις 4 Ιουνίου 2017, στο Πάρκο Βικτώρια συγκεντρώθηκαν 110.000 άτομα. Αν και υπολογίσιμος ο αριθμός για έναν πληθυσμό 7,3 εκατομμυρίων, είναι ωστόσο ο χαμηλότερος από το 2008. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, για δεύτερη συνεχή χρονιά, το φοιτητικό κίνημα δεν συμμετέχει στις κινητοποιήσεις. Πράγματι, μετά το "κίνημα των ομπρελών", άλλαξε η πλειοψηφία στη Φοιτητική Ομοσπονδία και υιοθετήθηκε η γραμμή της "ιδιαίτερης ταυτότητας του Χονγκ Κονγκ". Τα μέλη της θεωρούν πως η Ιστορία της ηπειρωτικής Κίνας, στην οποία εντάσσεται και η Τιεν Αν Μεν, δεν είναι πλέον η δική τους Ιστορία.
O Λίανγκ Τσουνγκ Γινγκ, ο προηγούμενος επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας, είχε θελήσει να επιβάλει ένα πρόγραμμα "πατριωτικής αγωγής", με σχολικά εγχειρίδια που υμνούσαν "την αρμονία, την εθνική ταυτότητα και την εθνική ενότητα", ενίσχυαν τη χρήση της μανδαρινικής γλώσσας και πρόβαλαν το ΚΚΚ ως "προοδευτική, αλτρουιστική και ενωτική" οργάνωση, αγνοώντας τα λάθη του μαοϊσμού και το κοινωνικό κίνημα του 1989. Ως αντίδραση προέκυψε το Scholarism, ένα κίνημα της νέας γενιάς. Δημιουργήθηκε τον Μάιο του 2011 με ηγέτη τον Τζόσουα Γουόνγκ, έναν δεκατετράχρονο μαθητή, ο οποίος δεν έφυγε ποτέ από το προσκήνιο. Δεν είναι αντίθετος με το να διδάσκεται περισσότερο η κινεζική Ιστορία (η διδασκαλία της είχε περιοριστεί στο ελάχιστο κατά τη διάρκεια της βρετανικής αποικιοκρατίας) και να τονίζονται οι θετικές όψεις της. Ωστόσο, αρνείται την προκατασκευασμένη από το κινεζικό κράτος εκδοχή της, που κατ’ αυτόν ισοδυναμεί με "πλύση εγκεφάλου". Έπειτα από μια εκστρατεία συλλογής υπογραφών που προσέλκυσε 100.000 άτομα, μια θηριώδη διαδήλωση και οκταήμερη καθιστική διαμαρτυρία μπροστά στην έδρα της κεντρικής κυβέρνησης, ο Λίανγκ Τσουνγκ Γινγκ απέσυρε το 2012 το σχέδιό του. Έτσι άρχισε να δηλώνεται και μια ιδιαίτερη ταυτότητα του πολίτη του Χονγκ Κονγκ.
Μια ολόκληρη γενιά αφυπνίζεται στην πολιτική, απογοητευμένη από τα παραδοσιακά κόμματα, που θεωρούνται γερασμένα και υπερβολικά πατριωτικά. Ολοένα περισσότεροι κάτοικοι -κυρίως νέοι- αυτοπροσδιορίζονται στο εξής ως "τοπικιστές", δίνοντας έμφαση στη διαφύλαξη της ταυτότητας και της αυτονομίας του Χονγκ Κονγκ. Ορισμένοι δεν διστάζουν να διεκδικούν ανοιχτά την ανεξαρτησία. Υιοθετούν μια ριζοσπαστικότερη στρατηγική ενάντια στο Πεκίνο, εστιάζοντας στον τρόπο ζωής και στην Ιστορία του Χονγκ Κονγκ. Επιθυμούν να διαφυλάξουν τα κεκτημένα των ελευθεριών και του κράτους δικαίου, ζητώντας ταυτόχρονα μεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη. Σύμφωνα με μια έρευνα του 20156, το 40% των κατοίκων αυτοπροσδιορίζονται πρώτα ως Χονγκονγκέζοι (έναντι 21,8% το 2008), 18% ως Κινέζοι (έναντι 34,4%) και 40% ως έχοντες μεικτή ταυτότητα. Μονάχα το 4% των ατόμων ηλικίας 18-35 ετών αισθάνονται Κινέζοι.
Κατά τα άλλα, η προσέλευση μεταναστών (500.000 σε μια δεκαετία) και επισκεπτών από την ηπειρωτική Κίνα (τα τρία τέταρτα τουριστών που καταγράφηκαν το 2016) προκαλεί ολοένα μεγαλύτερες αντιδράσεις, παρά τη συνεισφορά τους στην οικονομία: πράγματι, ο τουρισμός αντιστοιχεί στο 5% του ΑΕΠ. Προσάπτουν συνήθως στους Κινέζους από τις ηπειρωτικές περιοχές ότι επωφελούνται από τις δημόσιες και τις κοινωνικές υπηρεσίες (κυρίως από τα νοσοκομεία), ότι υπερφορτώνουν το εκπαιδευτικό σύστημα (τα μισά από τα 95.000 παιδιά που εγγράφηκαν φέτος στην Α' Δημοτικού έχουν μητέρα που κατάγεται από την ηπειρωτική Κίνα), ότι δημιουργούν ελλείψεις σε είδη πρώτης ανάγκης, όπως το γάλα σε σκόνη, αλλά και το γεγονός ότι είναι αγενείς και δεν φέρονται ως υπεύθυνοι πολίτες.
Επιπλέον, οι πλούσιοι από τις ηπειρωτικές περιοχές αγοράζουν πανάκριβα κατοικίες και διαμερίσματα, ανεβάζοντας ακόμα περισσότερο τις τιμές στην κτηματαγορά, που είναι ήδη οι υψηλότερες παγκοσμίως, και εμποδίζοντας ολοένα περισσότερο τους ντόπιους να αποκτήσουν πρόσβαση σε ατομική κατοικία. Τέλος, εντείνεται ολοένα περισσότερο η επιθυμία να προστατευτεί η καντονέζικη γλώσσα από τη διαρκώς μεγαλύτερη επιρροή της μανδαρινικής, που κυριαρχεί στον κόσμο των επιχειρήσεων και είναι συχνά η πρώτη ξένη γλώσσα που διδάσκεται στα σχολεία, μπροστά από την αγγλική (ομιλείται από το 5% του πληθυσμού).
Ωστόσο, το στρατόπεδο των "τοπικιστών" δεν είναι ομοιογενές. Ορισμένοι δίνουν έμφαση στον αγώνα ενάντια στον έλεγχο από την κυβέρνηση του Πεκίνου, την οποία θεωρούν "ιμπεριαλιστική", ενώ παράλληλα είναι ανοιχτοί σε μια συμμαχία με το πανδημοκρατικό στρατόπεδο: χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις του Demosisto και του ανεξάρτητου Έντι Τσου Χόι - Ντικ. Άλλοι τάσσονται υπέρ του "έθνους του Χονγκ Κονγκ" και της δημιουργίας μιας Δημοκρατίας του Χονγκ Κονγκ, ακόμα κι αν απαιτηθεί προσφυγή στη βία, όπως λόγου χάρη η ομάδα Youngspiration του Μπάτζιο Λίανγκ, οι Indigenous του Έντουαρντ Λίανγκ Τιν - Κέι και το Εθνικό Κόμμα του Τσαν Χο - Τιν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ρητορική τους καλεί στη θέσπιση διακρίσεων, υιοθετώντας ακόμα και ξενοφοβικές απόψεις.
Ο Τσου Χόι - Ντικ έγινε γνωστός το 2006, όταν ξεκίνησε την εκστρατεία για τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς του Χονγκ Κονγκ και στη συνέχεια πρωτοστάτησε το 2011 στη δημιουργία της Land Justice League, που αγωνίζεται ενάντια στην κερδοσκοπία στην κτηματαγορά. Οπαδός του ποδηλάτου και της αποανάπτυξης, μας δηλώνει ότι δεν εμπιστεύεται πλέον το πανδημοκρατικό στρατόπεδο, χωρίς όμως και να είναι αυτονομιστής. Οι πολιτικές θέσεις του βρίσκονται στο ενδιάμεσο των δύο στρατοπέδων: "Οφείλουμε να επανακαθορίσουμε μια νέα συνταγματική τάξη μέσω δημοψηφίσματος που θα αφήνει ανοιχτές τις διάφορες επιλογές. Η ταυτότητα του Χονγκ Κονγκ είναι πολλαπλή, γιατί όλοι προερχόμαστε από διάφορα στρώματα μετανάστευσης, η οποία ποτέ δεν σταμάτησε". Είναι οπαδός της μη βίας και θεωρεί αναγκαία την υποστήριξη των λαϊκών τάξεων: "Δημοκρατία δεν είναι μονάχα η ψήφος. Αυτό που θέλει ο κόσμος είναι να έχει τον έλεγχο της ζωής του". Συμμερίζεται την άποψη του Λόου ότι "το πεδίο της μάχης θα πρέπει να διευρυνθεί σε ολόκληρη τη νοτιοανατολική Ασία". Στις 4 Σεπτεμβρίου 2016 εξελέγη στο Νομοθετικό Συμβούλιο, στην εκλογική περιφέρεια των Νέων Δυτικών Εδαφών, με περισσότερες ψήφους από οποιονδήποτε άλλο υποψήφιο (84.000), κερδίζοντας τον τίτλο του "βασιλιά των ψήφων".
Σε αυτή την εκλογική αναμέτρηση εξελέγησαν ακόμη τρεις "ανεξάρτητοι" τοπικιστές: ο Νέιθαν Λόου, ο Έντουαρντ Γιου Τσουνγκ-Γιμ και η Λάου Σίου-Λάι, πανεπιστημιακός στρατευμένη στον αγώνα για την υπεράσπιση των πλανόδιων πωλητών και των υπαίθριων αγορών της λαϊκής συνοικίας Μονγκόκ. Και οι τέσσερις "ανεξάρτητοι" συνδέονται με την πανδημοκρατική κοινοβουλευτική ομάδα η οποία -αν και μειωμένη- αριθμεί 20 έδρες (σε σύνολο 70). Μάλιστα, έτσι επιτυγχάνεται ο αριθμός των 24 βουλευτών που απαιτείται για το μπλοκάρισμα των νομοσχεδίων που προωθούν οι προσκείμενοι στο Πεκίνο βουλευτές.
Στους αυτονομιστές, και αυτοί με τέσσερις έδρες, περιλαμβάνονται οι Μπάτζιο Λίανγκ και Γιάο Γουάι - Τσινγκ, μέλη του Youngspiration, που προσέλκυσαν τους προβολείς της δημοσιότητας κατά τη διάρκεια της ορκωμοσίας τους, στις 11 Οκτωβρίου 2016, όταν ύψωσαν το πανό "Το Χονγκ Κονγκ δεν είναι Κίνα", ενώ πρόφεραν την λέξη "Κίνα" με περιφρονητικό ύφος και αντικατέστησαν τον όρο "Republic of China" με το "Refucking of China". Αμέσως, ο όρκος τους απορρίφθηκε. Στο Πεκίνο, η μόνιμη επιτροπή της Λαϊκής Εθνοσυνέλευσης έδωσε μια δική της ερμηνεία του Θεμελιώδους Νόμου: "Όποιος εκ προθέσεως προφέρει λέξεις που δεν ανταποκρίνονται στο προβλεπόμενο από τον νόμο κείμενο του όρκου ή ορκιστεί κατά τρόπο που δεν είναι ειλικρινής ή πανηγυρικός, θεωρείται πως αρνείται να ορκιστεί. Παρόμοιος όρκος δεν θεωρείται έγκυρος και το συγκεκριμένο άτομο δεν μπορεί να αναλάβει τα καθήκοντά του". Στο Χονγκ Κονγκ, το δικαστήριο επικύρωσε την ερμηνεία και οι δύο βουλευτές δεν μπόρεσαν να αναλάβουν τις έδρες τους.
Εξάλλου, δεν είναι οι μόνοι που δεν αρκέστηκαν στο κείμενο του όρκου: ο Λίανγκ Κουόκ-Χουνγκ, αποκαλούμενος και "Long Hair" (Μακρυμάλλης), εξέχουσα μορφή του πανδημοκρατικού στρατοπέδου, κρατούσε μια κίτρινη ομπρέλα και ζήτησε από την κεντρική κυβέρνηση να λογοδοτήσει για τη σφαγή στην πλατεία Τιεν Αν Μεν. Αλλά και η Λάου Σίου-Λάι διάβαζε μία-μία τις συλλαβές του κειμένου καθιστώντας το ακατανόητο, ο Λόου πρόφερε τη λέξη "Δημοκρατία" με ερωτηματική χροιά, ενώ ο Γιου Τσουνγκ-Γιμ ζήτησε πραγματική καθολική ψηφοφορία. Τους ασκήθηκε δίωξη και ούτε και αυτοί μπορούν να συμμετέχουν στο Κοινοβούλιο με βάση την απόφαση του δικαστηρίου της 14ης Ιουλίου, η οποία επικαλείται τον Θεμελιώδη Νόμο αλλά και τις νομολογιακές αρχές του common law (βρετανικής προέλευσης Κοινό Δίκαιο), με αποτέλεσμα να καθίσταται δυσκολότερη η άσκηση έφεσης. Νέες εκλογές μπορούν να πραγματοποιηθούν μονάχα μετά την παρέλευση 21 ημερών από την εξάντληση όλων των ένδικων μέσων. Στο μεταξύ, το δημοκρατικό στρατόπεδο περιορίστηκε και πάλι στις 20 έδρες, αδυνατώντας να προβάλει βέτο.
Ο δρόμος είναι ανοιχτός για την Κάρι Λαμ, που έχει εκλεγεί με το παλιό σύστημα ψηφοφορίας. Αυτή η επί 19 χρόνια υψηλόβαθμη υπάλληλος της βρετανικής αποικίας πέρασε αμέσως στην υπηρεσία του Πεκίνου. Ο οδικός χάρτης της φαίνεται προδιαγεγραμμένος: υιοθέτηση αντιαποσχιστικού νόμου που προβλέπεται από το άρθρο 23 του Θεμελιώδους Νόμου και θα χρησιμοποιηθεί εναντίον των αντιφρονούντων. Ωστόσο, δεν είναι σίγουρο ότι θα το ρισκάρει. Ο τοπικισμός έχει όντως αρχίσει να ριζώνει. Έχει ήδη εξασφαλίσει τη στήριξη της μεσαίας τάξης. Θα κατορθώσει, άραγε, να κερδίσει και τις λαϊκές τάξεις;
1. François Bougon και Florence Changy, "Xi Jinping met en garde les démocrates de Hongkong", "Le Monde", 3 Ιουλίου 2017.
2. Stuart Lau, "Chinese state leader Zhang Dejiang announces Beijing’s plans to tighten grip on Hongkong", "South China Morning Post", Χονγκ Κονγκ, 27 Μαΐου 2017.
3. Διατύπωση που σημαίνει ότι είναι δυνατό να συνυπάρξουν δύο συστήματα (καπιταλιστικό στο Χονγκ Κονγκ και στην Ταϊβάν, σοσιαλιστικό στην Κίνα), υπό τον όρο να αναγνωρίζονται ως μία χώρα: Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας.
4. Lau San-ching, "Dix ans dans les camps chinois, Témoignage, 1981-1991", πρόλογος του Jean-Jacques Gandini, Dagorno-L’Esprit frappeur, Παρίσι, 2002.
5. Βλ. Nahan Siby, "L’été de la révolte se prolonge à Hongkong", "Le Monde diplomatique", Οκτώβριος 2014.
6. Kwong Ying-ho, "L’essor du localisme à Hongkong: une nouvelle voie pour le mouvement démocratique?", "Perspectives chinoises", Χονγκ Κονγκ, Σεπτέμβριος 2016.
*Ο Jean-Jacques Gandini είναι ανεξάρτητος ερευνητής
