Είναι μια σειρά από λευκά, πανομοιότυπα οικιστικά μπλοκ, κάτι σαν εργατικές πολυκατοικίες, τα λένε "ντάντσι". Στην ευρύτερη περιοχή του Τόκιο υπάρχουν 171 τέτοια συγκροτήματα. Κάποιοι ένοικοί τους μένουν εκεί από την δεκαετία του 1950.
Κατασκευάστηκαν μεταπολεμικά με χρηματοδότηση της ιαπωνικής κυβέρνησης κατά τη φάση της μεγάλης ανοικοδόμησης και της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Ήταν ένα σχέδιο μαζικής αστικοποίησης, υποδηλωτικό της επιλογής της μετα-αυτοκρατορικής και μετα-μιλιταριστικής Ιαπωνίας να προσανατολιστεί στην υλική ευμάρεια, τον δυτικό τρόπο ζωής και την "αποκαθήλωση" της παραδοσιοκρατίας.
Η κρατική Ιαπωνική Εταιρεία Στέγασης, γνωστή σήμερα ως Υπηρεσία Αστικής Αναγέννησης, ιδρύθηκε το 1955. Από τότε μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1970 κατασκεύασε δεκάδες "ντάντσι" στα προάστια των ιαπωνικών μεγαλουπόλεων. Ο στόχος ήταν να στεγαστούν οι νέοι μισθωτοί που είχαν “αναλάβει” την ανασύσταση της οικονομίας μεταπολεμικά και συνέρρεαν κατά χιλιάδες στα αστικά κέντρα. Τα “ντάντσι” εισήγαγαν την Ιαπωνία στον δυτικό τρόπο ζωής με επίκεντρο την “αυτόνομη” οικογένεια, σπάζοντας τη μακραίωνη παράδοση των σπιτιών που περνούσαν από γενιά σε γενιά.
Τα νέα διαμερίσματα, που θεωρούνταν απαραίτητα για την αναγέννηση της χώρας, έθεταν αυστηρές προϋποθέσεις στους υποψήφιους ενοικιαστές. Οι μηνιαίες απολαβές τους έπρεπε να είναι τουλάχιστον 5,5 φορές το μίσθωμα εξασφαλίζοντας ότι θα κατοικούσαν σ' αυτά μόνον οι πιο επιτυχημένοι, η αφρόκρεμα των υπαλλήλων. Ιερείς Σίντο ευλογούσαν τα οικόπεδα όπου θα θεμελιώνονταν τα “ντάντσι” πριν οι εκσκαφείς βάλουν μπροστά τις μηχανές.
Σήμερα, δίχως οικογένειες, συγγενείς ή φίλους να τους επισκεφθούν, οι ηλικιωμένοι και συχνά υπέργηροι κάτοικοι αυτών των πολυκατοικιών, πολλοί από τους οποίους μένουν εκεί τέσσερις και πέντε δεκαετίες, περνούν εβδομάδες, ακόμα και μήνες, κλεισμένοι σε πλήρη απραξία και απομόνωση στα μικρά διαμερίσματά τους αφήνοντας ελάχιστα ίχνη της ύπαρξής τους στον κόσμο έξω από τις κλειστές πόρτες τους.
Οικιστικά συγκροτήματα "ντάντσι". Κατασκευάστηκαν μεταπολεμικά από την ιαπωνική κυβέρνηση για να στεγάσουν την αφρόκρεμα των νέων μισθωτών. Στα διαμερίσματά τους σήμερα, οι υπέργηροι ένοικοι, ξεχασμένοι από όλους, βρίσκουν "μοναχικό θάνατο".
"Μοναχικοί θάνατοι"
Κάθε χρόνο, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες, κάποιοι πεθαίνουν "αθόρυβα". Κανείς δεν παρατηρεί την απουσία τους παρά μόνον αφότου η δυσοσμία των αποσυντιθέμενων πτωμάτων γίνει αντιληπτή από τους περίοικους. Η πρώτη φορά που συνέβη κάτι τέτοιο, ή τουλάχιστον η πρώτη φορά που τράβηξε την προσοχή της κοινής γνώμης, ήταν πριν από δεκαεπτά χρόνια.
Το πτώμα ενός 69χρονου άνδρα ανακαλύφθηκε ύστερα από τρία χρόνια αφότου είχε πεθάνει μέσα στο διαμέρισμα όπου ζούσε, χωρίς κανείς να παρατηρήσει την απουσία του όλο αυτό το διάστημα. Το ενοίκιο και οι λογαριασμοί του ηλεκτρικού και της ύδρευσης πληρώνονταν με πάγια εντολή από τον τραπεζικό λογαριασμό του.
Οι αρχές τον “θυμήθηκαν” κι έστειλαν τους ανθρώπους τους να του χτυπήσουν την πόρτα μόνον όταν το υπόλοιπο του λογαριασμού είχε εξαντληθεί... Όταν μπήκαν στο διαμέρισμα, βρήκαν έναν σκελετό να κείτεται στο πάτωμα της κουζίνας, μόλις μερικά μέτρα από τα διπλανά διαμερίσματα.
Αυτό που κάποτε ήταν το σύμβολο μιας ανερχόμενης και εύρωστης κοινωνίας, καθρέφτης της απόφασής της να ενστερνιστεί την αστικοποίηση και τον δυτικό εκσυγχρονισμό, είναι σήμερα το συνώνυμο των "μοναχικών θανάτων", του πιο αντιπροσωπευτικού φαινομένου της πλέον ταχύτατα γηράσκουσας χώρας του κόσμου. Μαζί με το γεγονός ότι για πρώτη φορά εφέτος οι πωλήσεις πανών ακράτειας για ενηλίκους ξεπέρασαν σε πωλήσεις αυτές των μωρών.
Τέσσερις χιλιάδες μοναχικοί θάνατοι σε μία μόνον εβδομάδα κατεγράφησαν το φετινό καλοκαίρι. Για πολλούς ηλικιωμένους ενοίκους των “ντάντσι” οι "μοναχικοί θάνατοι" αποτελούν τη φυσιολογική πλην τρομακτική κατάληξη της πορείας της Ιαπωνίας από τη δεκαετία του 1960 μέχρι σήμερα.
Μια μονόπλευρη εστίαση στην οικονομική ανάπτυξη, που ακολουθήθηκε από μια οδυνηρή οικονομική στασιμότητα στη διάρκεια της προηγούμενης γενιάς, είχαν αποτέλεσμα οι θεσμοί της οικογένειας και της κοινότητας να ξεθωριάσουν, να απαξιωθούν, παγιδεύοντας τη χώρα στη δημογραφική συρρίκνωση με ταχεία γήρανση του πληθυσμού και αντίστοιχη μείωση των γεννήσεων.
Το φαινόμενο της ακραίας κοινωνικής απομόνωσης των ηλικιωμένων στην Ιαπωνία είναι πια τόσο διαδεδομένο ώστε μια ολόκληρη βιομηχανία αναδύθηκε και κινείται γύρω από αυτό. Ειδικές εταιρείες αναλαμβάνουν τον καθαρισμό και την απολύμανση διαμερισμάτων όπου βρέθηκαν αποσυντιθέμενες σοροί...
Ένας από τους ανθρώπους των "ντάντσι" είναι και η 91χρονη κ. Ίτο, που αφηγήθηκε την ιστορία της στον ανταποκριτή των “New York Times” Νοριμούτσου Ονίσι. Ζει εντελώς μόνη της τα τελευταία 25 χρόνια αφότου η κόρη και ο σύζυγός της πέθαναν από καρκίνο με διαφορά τριών μηνών.
Εγκαταστάθηκαν στο διαμέρισμα “3Κ” μια ηλιόλουστη ημέρα του Δεκεμβρίου του 1960. Ήταν τρισευτυχισμένη τότε. Το διαμέρισμα των τριών μικρών δωματίων με κουζίνα και μπάνιο είχε όλες τις ανέσεις, το κτήριο από ενισχυμένο μπετόν μπορούσε να αντέξει τους ισχυρότερους σεισμούς και από το μπαλκόνι της είχε μια καταπληκτική θέα, τη χιονισμένη βουνοκορφή του Φούτζι.
Ο σύζυγος της, Έιζο, εργαζόταν σε μια μεγάλη διαφημιστική εταιρεία. Ο ανταγωνισμός για να πάρουν διαμέρισμα σε “ντάντσι” ήταν τόσο έντονος, ώστε τα παράτησαν ύστερα από 13 αποτυχημένες προσπάθειες και ισάριθμες αιτήσεις. Τελικά έβαλαν “μέσον” έναν συγγενή τους και τα κατάφεραν...
Το τέλος του ονείρου
Η κ. Ίτο έχει ακόμη μια θετή κόρη, αλλά ζουν μακριά εδώ και δεκαετίες. Ανταλλάσσουν μόνον κάρτες την Πρωτοχρονιά και περιστασιακά ευχές τις γιορτές. Με τον φόβο ότι μπορεί να γίνει και η ίδια μια ακόμα περίπτωση "μοναχικού θανάτου" ζήτησε από τη γειτόνισσά της στην απέναντι πολυκατοικία, την 83χρονη Τογιόκο Σακάι, μια "χάρη": να κοιτάζει μια φορά την ημέρα προς το διαμέρισμά της.
Κάθε απόγευμα περίπου στις έξι, που αποτραβιέται για να ξεκουραστεί, η 91χρονη γυναίκα κατεβάζει το χάρτινο στόρι του παραθύρου της κι έπειτα το πρωί, λίγο μετά τις 5.40 που χτυπάει το ξυπνητήρι της, το ξανασηκώνει. "Αν ποτέ το δεις κατεβασμένο, θα σημαίνει ότι έχω πεθάνει" είπε στη γειτόνισσά της.
Η Ιαπωνία είναι η χώρα με τους περισσότερους ηλικιωμένους στον κόσμο. Το δημογραφικό πρόβλημα απειλεί την ύπαρξη των αγροτικών κοινοτήτων με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη γεωργική παραγωγή και τη διατροφική ασφάλεια, φουσκώνει το μπαλόνι του δημόσιου χρέους και οδηγεί την οικονομία σε μια τρομακτική έλλειψη εργατικών χεριών, μια πολύ επικίνδυνη και απρόβλεπτη κατάσταση που συνδέεται βεβαίως και με την παραδοσιακή αποστροφή των Ιαπώνων για τη μετανάστευση, στάση που προσπαθεί τώρα να αλλάξει η συντηρητική κυβέρνηση του πρωθυπουργού Σίνζο Άμπε.
Στο Τόκιο υπάρχουν σήμερα διαθέσιμες περισσότερες από δύο θέσεις εργασίας για κάθε εργαζόμενο. Οι μικρές επιχειρήσεις πλήττονται περισσότερο από την έλλειψη εργατικών χεριών, αλλά ακόμη και κάποιες από τις πιο μεγάλες και γνωστές εταιρείες τροποποιούν σταδιακά τις άκαμπτες πρακτικές τους στο θέμα των προσλήψεων και ορισμένες αρχίζουν να εξετάζουν την προοπτική απασχόλησης αλλοδαπών.
Ο πληθυσμός της Ιαπωνίας, που σήμερα ανέρχεται σε 127 εκατομμύρια, προβλέπεται να συρρικνωθεί κατά περίπου ένα τρίτο τις επόμενες πέντε δεκαετίες. Με προσδόκιμο ζωής τα 87 χρόνια, οι Ιάπωνες είναι από τους μακροβιότερους του πλανήτη. Μετά τη μεταπολεμική έκρηξη των γεννήσεων, που όμως διήρκεσε μόλις τρία χρόνια, το ποσοστό των γεννήσεων μειώθηκε και οι νέοι άρχισαν να συρρέουν στο Τόκιο διεκδικώντας ένα ολοένα και μεγαλύτερο μερίδιο ατομικού πλούτου.
Λόγω εν μέρει των μικρών κατοικιών, των μεγάλων μετακινήσεων και της έλλειψης άμεσης οικογενειακής υποστήριξης, η πρωτεύουσα της Ιαπωνίας έχει σήμερα το χαμηλότερο ποσοστό γεννήσεων σε όλη τη χώρα.
Το ποσοστό των ατόμων ηλικίας άνω των 64 ετών -που σήμερα ανέρχεται περίπου στο ένα τέταρτο- αναμένεται να φτάσει στο 38% του πληθυσμού τα επόμενα πενήντα χρόνια εντείνοντας την οικονομική και επαγγελματική επιβάρυνση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας. Σε μια χώρα όπου οι εργαζόμενοι άνω των 50 ετών αποτελούν συνηθισμένη εικόνα στα εργοτάξια, το 86% των εργοδοτών αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα στο να καλύψουν τις κενές θέσεις εργασίας.
Ο πρωθυπουργός Άμπε, που έχει δεσμευτεί να διατηρήσει τον πληθυσμό της χώρας πάνω από τα 100 εκατομμύρια, εισήγαγε μέτρα για την καταπολέμηση του φαινομένου των εξοντωτικών υπερωριών και την παροχή περισσότερων μέσων φροντίδας για τα παιδιά και τους ηλικιωμένους.
