Του Μιχάλη ΤΡΙΚΚΑ
Κάποτε, οι κυβερνήσεις προσπαθούσαν να προσελκύσουν επενδύσεις παρέχοντας κίνητρα στις επιχειρήσεις. Η κατάσταση φαίνεται σήμερα να έχει αντιστραφεί πλήρως, με τις μεγάλες επιχειρήσεις κυριολεκτικά να υπαγορεύουν τους όρους τους προκειμένου να ρίξουν χρήματα στη διψασμένη πραγματική οικονομία.
Πριν από λίγες μέρες το παράδειγμα της νέας εποχής έδωσε καλύτερα από όλους ο κολοσσός του ηλεκτρονικού εμπορίου Amazon όταν ζήτησε από τις πολιτείες των ΗΠΑ να υποβάλουν... τις προσφορές τους για να διεκδικήσουν τη μετακόμιση των "δεύτερων αρχηγείων" της σε μια από αυτές. Μπορεί, αλήθεια, μια εταιρεία να δείχνει τόσο θράσος;
Μπορεί άνετα, αν η χρηματιστηριακή της αξία να εκτιμάται σε 474 δισεκατομμύρια δολάρια και οι ετήσιες πωλήσεις της ξεπερνούν τα 136 δισεκατομμύρια δολάρια. Επομένως η Amazon δεν είχε την παραμικρή αναστολή να παραθέσει μια λίστα απαιτήσεων προς τις ενδιαφερόμενες πόλεις ζητώντας, μεταξύ άλλων, φοροαπαλλαγές, εκπτώσεις και τη δυνατότητα χρησιμοποίησης δημόσιων υποδομών.
Αυτό που ζητούσε ήταν άλλωστε εξαιρετικά απλό: "Ένα σταθερό και φιλικό προς τις επιχειρήσεις περιβάλλον και φορολογικές δομές με ιδιαίτερη ευαισθησία για το Σχέδιο" έγραφε το σχετικό έντυπο της. "Τα κίνητρα που θα παρέχουν η πολιτεία και οι τοπικές κοινότητες για τις αρχικές κεφαλαιακές δαπάνες και τα λειτουργικά κόστη θα είναι σημαντικοί παράγοντες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων" αναφερόταν επίσης.
Μήπως τελικά δεν ήταν εκβιασμός, αλλά μια πρόταση για αμοιβαία επωφελή συνεργασία; "Οι αμερικανικές πόλεις και πολιτείες πρόσφεραν για χρόνια φοροαπαλλαγές στις εταιρείες για να τις προσελκύσουν" σημειώνει η Μάργκαρετ Ο' Μάρα, καθηγητής Μητροπολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον. "Ωστόσο, σε μια περίοδο που οι δημοτικές αρχές διψούν για εισοδήματα, το κόστος των φοροαπαλλαγών υπερβαίνει κατά πολύ τα οποιαδήποτε οφέλη από τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας".
Η Amazon δεν είναι σήμερα η μοναδική εταιρεία που σπρώχνει τις αμερικανικές πολιτείες και ολόκληρα κράτη σε αυτή την κούρσα προς τον πάτο. Όπως σημειώνει η μη κυβερνητική οργάνωση Πολίτες για τη Φορολογική Δικαιοσύνη (CTJ), τα έσοδα που εξασφάλιζαν, πριν από τρία χρόνια, 55 από τις 500 αμερικανικές εταιρείες της λίστας Fortune με το να διαθέτουν την έδρα τους σε φορολογικούς παραδείσους αντί για τις ΗΠΑ αγγίζουν τα 150 δισεκατομμύρια δολάρια. Ένα ποσό που υπερβαίνει τους προϋπολογισμούς των πολιτειών της Καλιφόρνια, της Βιρτζίνια και της Ιντιάνα, αν αθροίζονταν.
Τα έσοδα των περισσότερων μεγάλων επιχειρήσεων καταλήγουν στις μέρες μας σε φορολογικούς παραδείσους όπως οι Βερμούδες και τα νησιά Κέιμαν. Με βάση τις εκτιμήσεις της CTJ, οι θυγατρικές των αμερικανικών εταιρειών δήλωσαν το 2014 έσοδα 94 δισεκατομμυρίων δολαρίων στις Βερμούδες, τη στιγμή που το ΑΕΠ της χώρας δεν ξεπερνούσε τα 6 δισεκατομμύρια, και 51 δισεκατομμύρια δολάρια στα νησιά Κέιμαν, που έχουν το μισό ΑΕΠ τους. Τα νούμερα δεν βγαίνουν. Και ο παραλογισμός φτάνει στο ύψος του Ugland House, του πολυώροφου κτιρίου που φιλοξενεί τις έδρες 18.757 εταιρειών στα νησιά Κέιμαν.
Πώς είναι δυνατή μια φοροδιαφυγή τέτοιας έκτασης; Κατά βάση οι εταιρείες εκμεταλλεύονται τον κατακερματισμό του φορολογικού δικαίου. Ο πλανήτης διαθέτει εκατοντάδες κράτη που το καθένα έχει τη δική του φορολογική πολιτική απέναντι στις μεγάλες επιχειρήσεις. Ένας ιδιαίτερα διαδεδομένος τρόπος φοροδιαφυγής είναι οι επιχειρήσεις αυτές να ιδρύουν θυγατρικές με έδρες σε φορολογικούς παραδείσους και να μεταφέρουν εκεί τα κέρδη τους με το πρόσχημα ότι πρόκειται για πληρωμές πνευματικών δικαιωμάτων ή εικονικές υπηρεσίες.
Πολλοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι το αμερικανικό φορολογικό δίκαιο αποτελεί παραδοσιακά τον οδηγό για τις δαιδαλώδεις κινήσεις της μεγάλης φοροαποφυγής. Ο Αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ επανέλαβε πρόσφατα την κεντρική πρότασή του για τη φορολογική μεταρρύθμιση, τη μείωση δηλαδή του συντελεστή φορολογίας των επιχειρήσεων στο 15% από το ισχύον 35%.
Αν κατορθώσει να επιβάλει την πρότασή του, η κούρσα προς τον πάτο θα επιταχυνθεί. Και πολλοί θα αναρωτηθούν πάλι πού μπορεί να βρίσκεται ο πάτος ή αν τελικά υπάρχει. Μια έκθεση του Κογκρέσου κατέληγε άλλωστε πριν από έξι χρόνια στο συμπέρασμα ότι η ψαλίδα ανάμεσα στη φορολογία επιχειρήσεων και φυσικών προσώπων διαρκώς αυξάνεται στα μεταπολεμικά χρόνια.
Ειδικότερα το 1952 τα φορολογικά έσοδα του αμερικανικού κράτους καλύπτονταν κατά 32,1% από τις επιχειρήσεις και κατά 42,2% από τον φόρο εισοδήματος για φυσικά πρόσωπα. Σήμερα οι εισφορές των επιχειρήσεων στον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό των ΗΠΑ έχει υποχωρήσει στο επίπεδο του 8,9%, ενώ ο δεύτερος έχει διπλασιαστεί.
Κάθε διεθνής διάσκεψη κλείνει τα τελευταία χρόνια με ένα κοινό ανακοινωθέν που δεν παραλείπει μια αναφορά στην ανάγκη εντατικοποίησης των προσπαθειών για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Η διεθνής πρακτική παραμένει, ωστόσο, εντελώς διαφορετική. Ποιος ξεχνά άλλωστε την Ιρλανδία;
Όταν η χώρα αναγκάστηκε πριν από λίγα χρόνια να υπογράψει το δικό της Μνημόνιο, οργίαζαν οι φήμες ότι ένας από τους όρους για τη χορήγηση του δανείου θα ήταν και η αύξηση του πραγματικά σκανδαλώδους, συντελεστή για τη φορολόγηση των επιχειρήσεών της. Τελικά οι μισθοί, οι συντάξεις και οι θέσεις εργασίας μπορεί να σφαγιάστηκαν, αλλά ο συγκεκριμένος συντελεστής παρέμεινε αμετάβλητος στο 12,5%.
Ήταν αυτό το εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό που κίνησε το ενδιαφέρον της Google. Σήμερα ο μεγιστάνας του Ίντερνετ, που ξεπερνά την Amazon σε κεφάλαιο και ετήσιο τζίρο, διαθέτει δύο από τα κέντρα του στην Ιρλανδία. Οι 3.000 υπάλληλοι της Google συντονίζουν από εκεί τις πωλήσεις και τις διαφημίσεις σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή αγορά.
Αλλά η Ιρλανδία δεν αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα. Πριν από λίγα χρόνια έγινε γνωστό ότι η ολλανδική κυβέρνηση είχε προτείνει μια μυστική συμφωνία για εξαιρετικά χαμηλούς φόρους προκειμένου να πείσει την πολυεθνική Starbucks να μεταφέρει την έδρα της εκεί.
Κάθε πρωτοβουλία για μια ενιαία φορολογική πολιτική στην ενωμένη Ευρώπη εξακολουθεί να πέφτει στο κενό. Και κινήσεις όπως οι πρόσφατες προτάσεις της Κομισιόν για "καλύτερη φορολόγηση" των διαδικτυακών κολοσσών μοιάζουν με ασπιρίνη για την καταπολέμηση μιας βαριάς ασθένειας. Και κούρσα προς τον πάτο συνεχίζεται με εκείνους που την οδηγούν να γίνονται όλο και πιο φιλόδοξοι.
"Ο φόρος επιχειρήσεων είναι ένας νεκρός φόρος με τη σημερινή του μορφή" τονίζει στο BBC ο Τζον Γουίτινγκ, αρμόδιος της βρετανικής υπηρεσίας για την απλοποίηση του φορολογικού συστήματος. Τι απλούστερο άλλωστε από το να καταργήσει κανείς οριστικά έναν "νεκρό" φόρο;
Τα έσοδα που εξασφάλιζαν, πριν από τρία χρόνια, 55 από τις 500 αμερικανικές εταιρείες της λίστας Fortune με το να διαθέτουν την έδρα τους σε φορολογικούς παραδείσους αντί για τις ΗΠΑ αγγίζουν τα 150 δισεκατομμύρια δολάρια. Ένα ποσό που υπερβαίνει τους προϋπολογισμούς των πολιτειών της Καλιφόρνια, της Βιρτζίνια και της Ιντιάνα, αν αθροίζονταν
