Κείμενο - φωτογραφίες: ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Από τις 50 πιο επικίνδυνες λόγω εγκληματικότητας πόλεις στον κόσμο, οι 43, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Συμβουλίου Πολιτών για Δημόσια Ασφάλεια και Ποινικό Δίκαιο (CCSPJP) του Μεξικού, βρίσκονται σε Λατινική Αμερική και Καραϊβική. Μοναδική χώρα με τέσσερις πόλεις στην πρώτη δεκάδα είναι η Βενεζουέλα, με την πρωτεύουσά της στην πρώτη θέση με 130,35 δολοφονίες ανά 100.000 κατοίκους.
Όλες οι πόλεις της πρώτης δεκάδας (όσες έχουν πληθυσμό από 300.000 κατοίκους και πάνω), όπως Ακαπούλκο και Σιουδάδ Βικτόρια του Μεξικού, Σαν Πέδρο Σούλα και Τεγκουσιγκάλπα της Ονδούρας, Νατάλ της Βραζιλίας ή το Σαν Σαλβαδόρ, έχουν κάτι κοινό: τεράστια κοινωνική και οικονομική ανισότητα, η οποία, σύμφωνα με τον διευθυντή ερευνών του ινστιτούτου Igarapé, τον Robert Muggah, είναι η μεγαλύτερη στον πλανήτη και ευθύνεται για τα μεγάλα ποσοστά εγκληματικότητας που φέρνουν μια περιοχή όπου ζει το 8% του παγκόσμιου πληθυσμού να εμφανίζει το 33% των δολοφονιών.
Οι πλούσιοι στα ανατολικά και οι φτωχοί στους λόφους
Παρότι επί Ούγο Τσάβες το χάσμα πλουσίων και φτωχών σμικρύνθηκε, ήταν από δεκαετίες τόσο μεγάλο, ώστε θα χρειαστούν πολλές ακόμη για να περιοριστεί σε ανεκτές αναλογίες. Στο Καράκας, ο χωροταξικός διαχωρισμός πλουσίων και φτωχών είναι ανάλογος και άλλων λατινοαμερικανικών πόλεων, όπως η Λα Πας ή το Ρίο Ντε Ζανέιρο: στο κέντρο και κυρίως στα ανατολικά ζουν οι πλούσιοι, ενώ στους λόφους, στα δυτικά και στα νότια οι φτωχοί.
Όπως το Ρίο έχει τις φαβέλες στους λόφους του, έτσι και το Καράκας, που είναι χτισμένο σε κοιλάδα, έχει τα «barrios» με τις χιλιάδες παράγκες στους λόφους γύρω από το κέντρο: σπίτια από τούβλα χωρίς παράθυρα, με τσίγκινες στέγες, χωρίς οικοδομικές άδειες, με πιο γνωστή παραγκούπολη τον «Πύργο του Δαβίδ», που είναι η υψηλότερη στον κόσμο.
Οι πλούσιοι Καρακένιοι ζουν στα ανατολικά και στο κέντρο. Αποτελούν μειονότητα κάτω του 20%, κατέχοντας τον μεγαλύτερο πλούτο και συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό πανεπιστημιακής μόρφωσης. Οι γειτονιές τους είναι απροσπέλαστες για τους υπόλοιπους. Η ανώτερη εισοδηματική τάξη ζει σε ιδιωτικούς αστικούς θυλάκους φρουρούμενους από φύλακες και υπερσύγχρονα ηλεκτρονικά συστήματα ασφάλειας και προστασίας. Συναλλάσσεται κυρίως με δολάρια και τα μέλη της συγχρωτίζονται σχεδόν αποκλειστικά με τους ομοίους τους.
Στο αμέσως κατώτερο εισοδηματικό στρώμα βρίσκεται η μεσαία τάξη, η οποία αντιστοιχεί επίσης περίπου στο 20%. Παρότι δεν ζει στη χλιδή του πλουσιότερου 20%, ζει σε ιδιόκτητες κατοικίες, κατά κανόνα ομοιόμορφες σε κάθε γειτονιά, διαθέτει ΙΧ και στέλνει τα παιδιά του σε ιδιωτικά σχολεία. Παρότι μέρος της επλήγη από την οικονομική κρίση, στο μεγαλύτερο ποσοστό της, όπως και σύσσωμη η υψηλότερη, τάσσεται υπέρ της παγκοσμιοποίησης και κατά του Νικολάς Μαδούρο.
Η κοινωνία του ενός πέμπτου που συναλλάσσεται με δολάρια
Ένας μικρόκοσμος πλουσίων Βενεζουελάνων περνάει καλά μέσα στον γυάλινο κόσμο του, τον οποίον δεν αγγίζουν κρίση, φτώχεια, ακρίβεια, πληθωρισμός και ελλείψεις αγαθών και απολαμβάνει τα κοκτέιλ και το σούσι του πληρώνοντας συχνά σε δολάρια. Ένας πλούσιος στο Καράκας έχει τη δυνατότητα να παραγγείλει μερίδα σούσι με γαρίδα και σολομό κάνοντας λογαριασμό ενός βδομαδιάτικου κάποιου που εργάζεται με τον βασικό μισθό.
Όχι μόνον κατά τη διάρκεια της κρίσης που ξέσπασε όταν άρχισε να κατρακυλά η τιμή του πετρελαίου αρχές του 2015, αλλά επί δεκαετίες, ακόμη και όταν η κυβέρνηση Τσάβες βελτίωνε εντυπωσιακά τις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού και ο ΟΗΕ κατέτασσε με τους δείκτες του τη Βενεζουέλα στις χώρες με τη θεαματικότερη πρόοδο στην καθημερινότητα των φτωχών, ακόμη και τότε οι πλούσιοι ζούσαν σε ένα χρυσό γκέτο πολυτελείας, αποκομμένοι από τους υπόλοιπους.
Ερχόμενος για δεύτερη φορά στο Καράκας αποφάσισα, αφού είχα δει όλα τα κύρια αξιοθέατα -το δημαρχείο του 17ου αιώνα, το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Σιμόν Μπολίβαρ, το Καπιτώλιο, την Πλατεία Βενεζουέλας και αρκετά ακόμη- να περιπλανηθώ στους δρόμους και των φτωχών και των πιο πλούσιων συνοικιών της πόλης, μαθαίνοντας καλύτερα το Καράκας.
Πρώτη δουλειά που έκανα φθάνοντας από το Κίτο στο διεθνές αεροδρόμιο Σιμόν Μπολίβαρ (το όνομα του Μπολίβαρ το συναντάς εδώ πιο συχνά και από αυτό του Κεμάλ στην Τουρκία) ήταν να βρω έναν καλό χάρτη για να μαρκάρω σημεία και διαδρομές. Το καλό με το Καράκας είναι ότι μπορείς να επισκεφθείς τα κυριότερα αξιοθέατα και συνοικίες με μετρό και ό,τι διαθέτει κάρτες πολλαπλών διαδρομών που σου επιτρέπουν να κατέβεις σε όσο το δυνατόν περισσότερους σταθμούς. Με βάση το πρόγραμμα που κατέστρωσα, θα κατέβαινα στους περισσότερους σταθμούς και, αν βγαίνοντας μου άρεσε η περιοχή, θα την περπατούσα με τον χάρτη ανά χείρας και ρωτώντας.
Με μπούσουλα τον χάρτη και τα τσεκαρισμένα αξιοθέατα, η περιήγησή μου στην πόλη δεν θα μπορούσε να ξεκινήσει παρά από την «Κόκκινη Γραμμή», τη Γραμμή 1 του μετρό. Μετά από αρκετούς σταθμούς, όπου κατέβηκα από τα ξημερώματα (τα πρώτα βαγόνια ξεκινούν 5.30), για να πάρω έστω μια μυρωδιά από κάθε μία συνοικία, έφθασα μεσημέρι στον σταθμό «Αλταμίρα». Παρότι η Αλταμίρα είναι απλώς μια γειτονιά του δημοτικού διαμερίσματος Τσακάο, διαθέτει, όπως και το τελευταίο, δικό της σταθμό μετρό.
Το Τσακάο, 8 χιλιόμετρα ανατολικά από το κέντρο, έχει πληθυσμό 8.000 κατοίκων. Έχει ένα από τα χαμηλότερα -αν όχι το χαμηλότερο- ποσοστά φτώχειας, κάτω του 5%. Εδώ βρίσκονται εμπορικά κεντρα, χρηματιστήριο, πολυτελή ξενοδοχεία, βίλες πολιτικών και επιχειρηματιών, τράπεζες και εστιατόρια σε Καστεγιάνα, Αλταμίρα και Λος Πάλος Γκράντες, το οποίο μοιράζεται με την περιοχή του Σούκρε το Πάρκε Ντελ Έστε. Κυριότερος δρόμος του Τσακάο είναι η λεωφόρος Φρανσίσκο Ντε Μιράντα με πολλές ξένες εταιρείες. Η γειτονιά Κάμπο Αλέγκρε είναι η ακριβότερη στη χώρα και η αντιπολίτευση παίρνει εδώ μεταξύ 85% και 95%. Ο πρώην δήμαρχος του Τσακάο, Λεοπόλντο Λόπες, ήταν αυτός που συνελήφθη την 1η Αυγούστου 2017 μαζί με τον δήμαρχο του Καράκας Αντόνιο Λεντέσμα στις οικίες τους όπου τελούσαν σε κατ’ οίκον περιορισμό.
Μετά τον Λόπες, δήμαρχος εξελέγη ο Εμίλιο Γκρατερόν το 2008 του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος -και μέλους της Σοσιαλιστικής Διεθνούς- Λαϊκή Βούληση, ενώ το 2013 εξελέγη με 84,63% ο κεντρώος αντιτσαβίστας Ραμόν Μουτσάτσο του κόμματος Πρώτα η Δικαιοσύνη. Είναι κατανοητό ότι πρόκειται για τη γειτονιά από όπου προέρχεται η πλειονότητα των αντικυβερνητικών διαδηλωτών.
Πολλά σπίτια έχουν αρχιτεκτονική ευρωπαϊκή των δεκαετιών 1930 και 1940, όχι πολύ ψηλά, με μπαλκόνια και κομψά κάγκελα στα παράθυρα. Συνταξιούχοι συζητούν, παιδιά με στολές σχολάνε από το σχολείο, γάτες περιφέρονται αδέσποτες, καλοντυμένες γυναίκες ψωνίζουν, καφετέριες, εστιατόρια, σχολές χορού, παγωτατζίδικα ("ελαδερίας"), ντελικατέσεν, γκαλερί, αθλητικοί σύλλογοι, ουρές από παρκαρισμένα αυτοκίνητα και μποτιλιάρισμα είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά της περιοχής.
Αποφάσισα να αφιερώσω εδώ περισσότερο χρόνο σε σχέση με τους προηγούμενους σταθμούς όπου κατέβηκα. Το μέρος μού είχε κινήσει την περιέργεια, καθώς θυμόμουν από εφημερίδες και δελτία ειδήσεων να γίνεται επανειλημμένα λόγος σε αυτήν, σε σχέση πάντα με ταραχές, διαδηλώσεις, επεισόδια, ακόμη και δολοφονίες διαδηλωτών.
Η Αλταμίρα, στα βορειοανατολικά, όπως και άλλα ανατολικά προάστια του Καράκας, θεωρείται προπύργιο της αντιπολίτευσης, η οποία σταθερά ζητούσε την πτώση Τσάβες και Μαδούρο. Εδώ σκοτώθηκαν την Παρασκευή 6 Δεκεμβρίου 2002, από πυροβολισμούς 4 ενόπλων, 3 διαδηλωτές και τραυματίστηκαν άλλοι 19, στη διάρκεια τετραήμερης γενικής απεργίας, γνωστής ως «Paro Petrolero», την οποία είχαν οργανώσει Ομοσπονδία Εργαζομένων Βενεζουέλας και αντιπολίτευση.
Στην ίδια πλατεία όπου σκοτώθηκαν διαδηλωτές το 2002, την Plaza Francia, σημειώθηκαν και στις 16 Αυγούστου 2004 ανάλογα γεγονότα, με έναν νεκρό και 9 τραυματίες. Οι δράστες ταυτοποιήθηκαν από φωτογράφους του ΑΡ και του Reuters. Έτσι συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν 4 άτομα. Βγαίνοντας από το βαγόνι διαπίστωσα ότι ο σταθμός της Αλταμίρα είναι σχετικά μοντέρνος αισθητικά, καθαρός και περιποιημένος, όπως και ότι έχει 11 εξόδους. Δύο από αυτές έχουν τις ονομασίες των κυριότερων αξιοθέατων: η Salida (έξοδο) Plaza Francia από την πλευρά της Avenida Francisco de Miranda, η οποία είναι μία από τις κυριότερες της πόλης, και η Obelisco.
Βγαίνοντας από την πρώτη και ανεβαίνοντας τις σκάλες εμφανίστηκε ολόγυρα μία σειρά από πανύψηλα κτήρια, με πιο επιβλητικό το Four Seasons με τους 21 ορόφους και τον συνδυασμό καμπυλών και παραλληλόγραμμων σχημάτων. Είναι μοντέρνας αρχιτεκτονικής και με πρώτη ματιά, με τις ανισοϋψείς πτέρυγες, δίνει την εντύπωση πως πρόκειται για τρία διαφορετικά κτήρια. Την προσοχή όλων όμως αποσπά ένας οβελίσκος που τον καταβρέχουν στη βάση του πολλά μικρά σιντριβάνια ενώ σε ένα μεγαλύτερο σιντριβάνι σαν καταρράκτης πέφτουν τα νερά μιας μικρής τεχνητής λίμνης.
Οικογένειες με παιδιά, ζευγάρια και παρέες περπατούν αργά απολαμβάνοντας τη δροσιά από τα νερά, το πράσινο και τα λουλούδια που είναι φυτεμένα γύρω από την πλατεία, ενώ παγωτατζήδες τριγυρνούν με το ποδήλατό τους ψάχνοντας για πελάτες. Ένα ελαφρό αεράκι κάνει τις τέσσερις τρικολόρ, σε κίτρινο, μπλε και κόκκινο, σημαίες της χώρας δεξιά και αριστερά του οβελίσκου να κυματίζουν με φόντο θάμνους, φοίνικες, διάφορα άλλα δέντρα και στο βάθος γκριζωπές πολυκατοικίες.
Το Τσακάο των ελίτ
Οι Τσακαοένσες πήραν το όνομά τους από τον Ινδιάνο Κακίκε Τσακάο (τσακάου στην γλώσσα Κουμαναγκότο θα πει «άμμος»), ο οποίος σκοτώθηκε το 1567 πολεμώντας τους Ισπανούς κονκισταδόρες. Όταν ιδρύθηκε το Καράκας την ίδια χρονιά από τον κονκισταδόρο Ντιέγο Ντε Λοσάντα, το Τσακάο έγινε η περιοχή με τις χασιέντες των ιδιοκτητών καλλιεργήσιμης γης, κυρίως φυτειών καφέ.
Αποτέλεσε ξεχωριστό δήμο όταν το Καράκας καταστράφηκε στις 11 Ιουνίου 1641 από σεισμό και εκεί μεταφέρθηκαν πολλοί σεισμοπαθείς, ενώ κάτι ανάλογο συνέβη και το 1764, όταν κάτοικοι του Καράκας μεταφέρθηκαν στο ασφαλές Τσακάο για να γλιτώσουν από επιδημίες και θεομηνίες που είχαν πλήξει την πόλη. Τότε ο κυβερνήτης Χοσέ Σολάνο Ντε Μπότε σκέφτηκε να μεταφέρει όλη την πόλη στο Τσακάο, αλλά η πρόταση απορρίφθηκε από τον επίσκοπο του Καράκας Μάουρο Τοβάρ.
Ο δήμαρχος (alcalde) του Τσακάο, Λεοπόλδο Λόπες, εξελέγη την περίοδο 2000 - 2004 με 51% και την περίοδο 2004 - 2008 με 81%. Στις εκλογές του 2008 τού στερήθηκε το δικαίωμα του εκλέγεσθαι κατηγορούμενου για διαφθορά. Τετράκις εγγονός του πρώτου προέδρου της χώρας Κριστόμπαλ Μεντόσα, ενώ είναι ένας από τους ελάχιστους απογόνους του Σιμόν Μπολίβαρ, του οποίου η αδελφή ήταν η προ-προ-προ-προγιαγιά του, ενώ ο εξάδελφός του Θορ Χάλβορσεν, του οποίου ο πατέρας βασανίστηκε στις φυλακές το 1993 κατηγορούμενος για τρομοκρατία ενώ ερευνούσε υποθέσεις ξεπλύματος χρήματος από ναρκωτικά και συναλλαγές με το καρτέλ κοκαΐνης του Μεντεγίν, είναι ο πρόεδρος του Human Rights Foundation.
Η δε μητέρα του πυροβολήθηκε και τραυματίστηκε το 2004 από οπαδούς της κυβέρνησης οι οποίοι αθωώθηκαν, ξαναδικάστηκαν, βρέθηκαν ένοχοι και αποφυλακίστηκαν μετά από 6 μήνες. Ο ίδιος ήταν συμπαραγωγός με τον Ταραντίνο και τη Λούσι Λιού της ταινίας “Freedom's Fury” με θέμα την ουγγρική εξέγερση του 1956, ενώ βραβεύτηκε στο κινηματογραφικό φεστιβάλ της Ζυρίχης για το ντοκυμανταίρ «Σφυρί και Δρεπάνι» με θέμα το χιούμορ ως μέσο αντίστασης στη Σοβιετική Ένωση.
Τον Φεβρουάριο 2014 φυλακίστηκε καθώς κάλεσε τον κόσμο σε διαμαρτυρία. Μετά από τρία χρόνια φυλάκιση ετέθη σε κατ' οίκον περιορισμό στις 8 Ιουλίου 2017 για να οδηγηθεί ξανά στις φυλακές του Ράμο Βέρντε λίγες ημέρες μετά, την 1η Αυγούστου.
Λος Πάλες Γκράντες και Λα Καστεγιάνα στον δήμο Τσακάο είναι επιχειρηματικό, εμπορικό και οικονομικό κέντρο με πρεσβείες, ουρανοξύστες, το Πάρκε Ντελ Έστε με τεχνητές λίμνες, πλανητάριο, γλυπτά, βιβλιοθήκη, κέντρο δωρεάν χρήσης Ίντερνετ, κήπους, σιντριβάνια, ζωολογικό κήπο με σκίουρους, κροκόδειλους, ιγκουάνα, κουκουβάγιες, παπαγάλους, γήπεδα, το μουσείο Μεταφορών και παλαιότερα με ένα αντίγραφο της καραβέλας του Χριστόφορου Κολόμβου «Σάντα Μαρία».
Το 2013 γυναικείες αντικαπιταλιστικές οργανώσεις της περιοχής διαδήλωσαν κατά της άρνησης των κατοίκων να χτιστεί συγκρότημα στέγασης 600 "λαϊκών" οικογενειών που θα χρηματοδοτούνταν με 9 εκατομμύρια ευρώ από τον προϋπολογισμό.
Τα μπάριος
Στον αντίποδα τα "μπάριος" (κατά βάση τενεκεδουπόλεις) είναι θορυβώδη, χαοτικά και θα ήταν εύκολο να χαθείς αν δεν ήταν τέτοια η αυτοσχέδια ρυμοτομία τους ώστε σχεδόν από κάθε γωνιά των "φυτεμένων" στις πλαγιές λόφων γειτονιών να έχεις ορατή επαφή με τους πρόποδες, που συνήθως αποτελούν και τα όριά τους. Ειδικά τα μπάριος των περιοχών Κατία, Πετάρε και Σαν Αγκουστίν Ντελ Σουρ είναι πυκνοκατοικημένα σε βαθμό που να προκαλούν φοβία, επικίνδυνα, με τα βλέμματα κάμποσων να νιώθεις να σε διαπερνούν καθώς αναγνωρίζουν πως είσαι ξένος.
Εμφανής είναι η έκταση της πορνείας και αυτός είναι ένας λόγους που τα μπάριος δέχονται επισκέψεις από ξένους, ενώ ο κανόνας για μεγάλα ποσοστά μαθητών είναι να ανήκουν και σε κάποια συμμορία. Υπάρχουν βεβαίως κοντραμπάντο, ναρκωτικά, συμμορίες, δολοφόνοι και μαύρη αγορά, όμως η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού των μπάριος είναι τίμιοι και σκληρά εργαζόμενοι άνθρωποι και αρκετοί με μια ζωή κατά τα άλλα μικροαστική.
Ειδικά οι τελευταίοι εδικαιούντο τον χαρακτηρισμό των μπάριος ως μέρος της αστικής επέκτασης της πόλης προ ολίγων δεκαετιών, με όσα δικαιώματα συνεπάγεται αυτό, από την κοινή ωφέλεια μέχρι την εκπαίδευση. Πάντως, υπάρχει και η φωτεινή όψη των μπάριος, τα βαμμένα σε χαρούμενα ζωηρά χρώματα σπίτια, τα πολυάριθμα γκράφιτι, οι μουσικοί που παίζουν σχεδόν ασταμάτητα και τα ουκ ολίγα κοινωνικά κινήματα, τα οποία στήριξαν με ενθουσιασμό τις τελευταίες κυβερνήσεις.
