Στην ελληνική μυθολογία ο Τάλως, ανθρωπόμορφος χάλκινος φύλακας της Κρήτης, έργο του θεού Ήφαιστου, έχει ευάλωτο σημείο και υποκύπτει στην πολυπραγμοσύνη του Ιάσονα με τη βοήθεια της Μήδειας, στην κατά Απολλώνειο εκδοχή της Αργοναυτικής εκστρατείας. Το πρώτο ρομπότ που περπάτησε πάνω στη Γη βρήκε άδοξο τέλος. Ήταν η εποχή των θεών και των ηρώων.
Σήμερα, στην εποχή των πραγμάτων, η διάδοση των ρομπότ φέρνει τα πάνω - κάτω στη βιομηχανική παραγωγή και στην καθημερινότητα ολοένα περισσότερων ανθρώπων. Μήπως βρισκόμαστε όμως στον προθάλαμο ενός «θαυμαστού καινούργιου κόσμου», όπου οι μηχανές θα αναλάβουν τον ρόλο του «Θεού» ή έστω των εκπροσώπων του επί της Γης; Θα μπορούσαν τα ρομπότ, ως κατεξοχήν σύμβολα του κόσμου της ύλης, να εισβάλουν και στον πνευματικό, να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη θρησκεία, να επηρεάσουν τους μεταφυσικούς προβληματισμούς;
Μια μάλλον ερασιτεχνική απάντηση δόθηκε στη Βυτεμβέργη την περασμένη εβδομάδα με την παρουσίαση μιας απλής μηχανής, του BlessU-2, με αφορμή τη συμπλήρωση πέντε αιώνων από τότε που ο Λούθηρος θυροκόλλησε στον Μητροπολιτικό Ναό της πόλης τις 95 θέσεις του κατά του παπισμού, βάζοντας παράλληλα τα θεμέλια του προτεσταντισμού. Οι δημιουργοί του είπαν ότι θέλουν να προκαλέσουν δημόσιο διάλογο, για ένα θέμα ταμπού, δηλαδή κατά πόσο είναι διατεθειμένος ο άνθρωπος να αποδεχτεί μια μηχανή ως εκφραστή θρησκευτικών μηνυμάτων, και τις επιπτώσεις που θα είχε αυτή η εξέλιξη στο ποιμαντικό έργο.
Ευλόγησον
Το ρομπότ -ιερέας BlessU-2 (Ευλόγησον-2), διαθέτει μια οθόνη αφής και απαγγέλλει μια σύντομη ευλογία σε πέντε γλώσσες: γερμανικά, αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά και πολωνικά. Οι πιστοί μπορούν επίσης να επιλέξουν ανάμεσα σε ανδρική και γυναικεία φωνή για την απαγγελία της προσευχής. Μοιάζει με ένα απλό παιδικό παιχνίδι, με ομιλούσα κούκλα, που υψώνει τα μεταλλικά χέρια και βγάζει λάμψεις, αλλά το ζητούμενο δεν είναι η ψυχαγωγία. Ο Στέφαν Κρεμπς, εκπρόσωπος της προτεσταντικής εκκλησίας της Έσσης, που βρίσκεται πίσω από την πρωτοβουλία, δήλωσε ότι παράλληλα καταγράφονται οι αντιδράσεις του κοινού που θα αποτελέσουν αντικείμενο ανάλυσης. «Θέλαμε να δούμε κατά πόσο οι άνθρωποι θεωρούν πιθανό να δέχονται ευλογίες από μια μηχανή» πρόσθεσε. Όπως ήταν αναμενόμενο, θρησκευόμενα άτομα αντιμετώπισαν αρνητικά το ρομπότ - ιερέα, ορισμένοι το θεώρησαν βλασφημία. Άλλοι το είδαν ως παιχνίδι. Κίνησε όμως την περιέργεια πολλών. «Εκείνοι που δηλώνουν ότι δεν έχουν καμιά σχέση με την πνευματικότητα και με την Προτεσταντική Εκκλησία έδειξαν ενδιαφέρον και προβληματίστηκαν για όσα μπορεί να τους προσφέρει η εκκλησία» είπε ο Κρεμπς.
Άραγε τα ρομπότ είναι η απάντηση στην έλλειψη ιερέων στην προτεσταντική εκκλησία; Μήπως θα μπορούσαν να «κλέψουν» δουλειές σε άλλα δόγματα και θρησκείες; Ο Στέφαν Κρεμπς διαβεβαίωσε πάντως ότι δεν σχεδιάζεται αντικατάσταση των αληθινών ιερέων με σάρκα και οστά από μεταλλικούς ιεροκήρυκες με τσιπάκια. Δεν θέλουμε να βάλουμε ρομπότ στις εκκλησίες, ούτε να αλλάξουμε το έργο της εκκλησίας, αλλά να δούμε αν θα μπορούσαμε να δώσουμε θεολογική διάσταση σε μια μηχανή, εξήγησε.
Ψηφιακός Βούδας;
Ένα παρόμοιο πείραμα βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και τουλάχιστον δύο χρόνια στην Κίνα. Στον βουδιστικό ναό Λονγκουάν στα προάστια του Πεκίνου, ένα ρομπότ - μοναχός απαγγέλλει μάντρα και «διδάσκει» τις βασικές αρχές του βουδισμού, απαντώντας σε είκοσι βασικές ερωτήσεις. Έχει ύψος εβδομήντα εκατοστά, φορά κίτρινη ρόμπα και είναι -όπως ο Γερμανός «αδελφός»- εξοπλισμένος με οθόνη αφής. Δημιουργός του ρομπότ Xian’er είναι ο δάσκαλος Σιανφάν, ο οποίος υλοποίησε το σχέδιο σε συνεργασία με Κινέζους πανεπιστημιακούς και μια εταιρεία προηγμένης τεχνολογίας.
Η επιστήμη και ο βουδισμός δεν αντιτίθενται, ούτε συγκρούονται, αλλά μπορούν να συνδυαστούν, υποστήριξε ο δάσκαλος Σιανφιάν. «Το ρομπότ αποτελεί μια αντανάκλαση του καινοτόμου βουδιστικού πνεύματος και θα μπορούσε να βοηθήσει τον παραδοσιακό βουδισμό να αποκτήσει μεγαλύτερη απήχηση» είπε ο δάσκαλος. Σε μια εποχή που πολύς κόσμος αφιερώνει περισσότερο χρόνο στην οθόνη επαφής του κινητού παρά στην πνευματική αναζήτηση, ίσως οι μηχανές σαν το Xian’er συμβάλουν στην περαιτέρω διάδοση του βουδισμού.
Ο προϊστάμενος του Σιανφιάν και επικεφαλής του ναού, ο μεγάλος διδάσκαλος Σουέτσενγκ, τόνισε ότι οι βουδιστές πρέπει να αναζητούν τη φώτιση όχι μόνο με τη γνώση και τον διαλογισμό, αλλά και με τη μεγαλύτερη προσφορά προς την κοινωνία. «Θα πρέπει να μεταδίδουν τα επιτεύγματά τους, την καλοσύνη, τη συμπάθεια και τη γνώση μέσω του Διαδικτύου και των νέων μέσων» είπε ο μεγάλος δάσκαλος, που δεν κρύβει τον ενθουσιασμό του για τα κοινωνικά δίκτυα.
Τεχνητή νοημοσύνη και... Άγιο Πνεύμα
Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί ότι το BlessU-2 και το Xian’er δεν είναι εξοπλισμένα με τεχνητή νοημοσύνη. Δεν παίρνουν κάποιες βασικές αποφάσεις, αντίθετα είναι ο χρήστης που αποφασίζει με το πάτημα κουμπιών ποιο αρχείο θα «κατεβάσει» και θα παίξει, όπως σε ένα μεγάλο ipod. Τι θα συνέβαινε όμως αν φορτώνονταν σε ένα ρομπότ προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης, ώστε να διαβάζει και να αναλύει την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, να δίνει συμβουλές με βάση τις Γραφές;
Πόσο μακριά βρισκόμαστε από ρομπότ - ιεροκήρυκες, ρομπότ - ιεραπόστολους και ρομπότ - εξομολογητές; Μήπως όλα αυτά είναι ανοησίες και δεν αφορούν την ουσία του ποιμαντικού έργου ή μήπως θα πρέπει να εξετάσουμε κάθε πιθανό σενάριο για την επόμενη «πίστα» στα μύχια της συνείδησης;
Θα μπορούσαν τα δημιουργήματα του ανθρώπου να θεωρηθούν ότι έχουν κάτι από τη λάμψη του «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν», να αποκτήσουν δηλαδή μια άλλη υπόσταση; Ο Κρίστοφερ Μπένεκ, πάστορας της πρεσβυτεριανής εκκλησίας στη Φλόριντα των ΗΠΑ, κάνει ένα βήμα παραπάνω και θεωρεί ότι τα ρομπότ με τεχνητή νοημοσύνη -εφόσον καταστούν αυτόνομα- θα σώσουν την ανθρωπότητα από τον εαυτό της και θα είναι επίσης άξια να τύχουν της... θείας χάριτος. Αν γίνουν εξυπνότερα από τον άνθρωπο, τότε θα έχουν καλύτερη αντίληψη της ηθικής και της δεοντολογίας από εμάς, υποστηρίζει ο πάστορας. Εναποθέτει μάλιστα στις μηχανές την εξάλειψη της φτώχειας και των ασθενειών και φτάνει στο σημείο να υποστηρίξει ότι η τεχνητή νοημοσύνη «θα μπορούσε ίσως να οδηγήσει τον άνθρωπο σε νέα επίπεδα του Θείου».
Η συζήτηση για την αυτονομία των ρομπότ και την ενδεχόμενη απειλή που κρύβουν για τον άνθρωπο αφορά ουσιαστικά το ζήτημα του ελέγχου, δηλαδή τις σχέσεις εξουσίας. Ο δρ Μπέρι Μπιλινξλεϊ, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Reading, τονίζει ότι δεν υπάρχει ρομπότ με ελεύθερη βούληση και ούτε καν μπορούμε να φανταστούμε σήμερα αν θα υπάρξει στο μέλλον, ή τι θα ήταν αυτό. Ας υποθέσουμε ότι μια «αυτόνομη» τεχνητή νοημοσύνη κατέληγε στο συμπέρασμα πως «ο Θεός δημιούργησε το σύμπαν». Για ποιον Θεό θα πρόκειται; Των χριστιανών, των μουσουλμάνων, των Εβραίων ή κάποιων άλλων; Η απάντηση βρίσκεται στον προγραμματιστή του.
