Μια υπερβολή των ΜΜΕ και των “υπερευαίσθητων” οικολόγων; Όχι, σε καμία περίπτωση. Η κλιματική αλλαγή είναι γεγονός, αποδεδειγμένο και επιβεβαιωμένο από την επιστήμη. Μέσα στον κυκεώνα της σκόπιμης σύγχυσης και της πολιτικής απροθυμίας, οι επιστημονικές αποδείξεις στέκουν ακλόνητες. Οι επιπτώσεις σε κάθε οικοσύστημα του πλανήτη είναι ήδη πολύ πιο σοβαρές από ό,τι εκτιμούσαν μέχρι πρότινος οι επιστήμονες. Τρεις πρόσφατες έρευνες το επιβεβαιώνουν αναδεικνύοντας ένα άκρως ανησυχητικό στοιχείο: Οι συνέπειες της γενικευμένης κλιματικής αλλαγής στην πορεία και την εξέλιξη της ζωής στη Γη έχουν πλέον συντελεστεί...
Η πρώτη, που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση "Science", διαπιστώνει ότι η τρέχουσα αύξηση της θερμοκρασίας κατά μόλις έναν βαθμό Κελσίου έχει αφήσει τα ευδιάκριτα ίχνη της σε 77 από 94 οικολογικές διεργασίες, συμπεριλαμβανομένης της γενετικής εξέλιξης των ειδών, της εποχικής προσαρμογής τους, της έκτασης της κατανομής τους, ακόμα και της μορφολογίας τους, δηλαδή φυσικών εξωτερικών χαρακτηριστικών, όπως το μέγεθος και το σχήμα του σώματός τους.
Για παράδειγμα, οι σαλαμάνδρες του δάσους στα Απαλάχια Όρη γίνονται όλο και πιο μικρές, οι νεοσσοί των κοκκινοσκαλίδρων της Αρκτικής (Calidris canutus) γεννιούνται με μικρότερο σώμα και με λιγότερο εντυπωσιακά σχέδια στο φτέρωμά τους -με αποτέλεσμα προβλήματα επιβίωσης λόγω μη επαρκούς απόκρυψης-, οι μαρμότες και τα κουνάβια της Αμερικής γίνονται όλο και μεγαλύτερα λόγω παράτασης της εποχής της συγκομιδής και της συνεπακόλουθης αύξησης των αποθεμάτων τροφής, το σχήμα του κρανίου των αλπικών σκίουρων στο πάρκο του Γιέλοουστόουν αλλάζει λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας, ενώ το γενετικό “κλειδί” του ροζ σολομού έχει εξελιχθεί τις τελευταίες δεκαετίες σε συνάρτηση με την πιο πρώιμη περίοδο μετανάστευσης του είδους.
Αφανισμός
Αλλά οι επιστήμονες δεν εφησυχάζουν με αυτές τις προσαρμογές: Το γεγονός ότι τόσα πολλά είδη υπόκεινται σε γενετικές αλλαγές δεν σημαίνει οπωσδήποτε επιτυχή προσαρμογή τους στον θερμότερο κόσμο μας.
Η δεύτερη μελέτη -από το πανεπιστήμιο του Queensland στην Αυστραλία- είναι εξίσου ανησυχητική: Το 47% των θηλαστικών της στεριάς και το 23% των πτηνών του πλανήτη έχουν ήδη υποστεί τις αρνητικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Τα σχεδόν 700 υπό εξέταση είδη βρέθηκαν να έχουν εξασθενήσει βιολογικά ως αποτέλεσμα των πολύμορφων συνεπειών της κλιματικής αλλαγής στο φυσικό περιβάλλον τους. Τι σημαίνει αυτό; Στο χειρότερο σενάριο, θα ζήσουμε μια νέα εξαφάνιση των ειδών...
Η τρίτη έρευνα, από το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, έρχεται να επιβεβαιώσει την εφιαλτική αυτή προοπτική: Περισσότερα από 450 είδη ζώων και φυτών έχουν ήδη εξαφανιστεί σε τοπικό επίπεδο εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Αυτό δεν σημαίνει ότι εξαφανίστηκαν ολοκληρωτικά, αλλά το μέγεθος της κατανομής τους στους φυσικούς βιότοπούς τους έχει συρρικνωθεί δραματικά. Για παράδειγμα, οι πληθυσμοί της μυγαλής (ενός μικρού ασπαλοκόμορφου θηλαστικού) έχουν περιοριστεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, καθώς ο φυσικός βιότοπός τους, η τούνδρα, γίνεται όλο και πιο θερμή. Ο δρ Τζον Βίενς, που υπογράφει την έρευνα, προειδοποιεί: “Αν η υπερθέρμανση του πλανήτη συνεχιστεί, είδη που δεν μπορούν να προσαρμοστούν ή να εξελιχθούν αρκετά γρήγορα ίσως εξαφανιστούν σε παγκόσμιο επίπεδο”...
Όχι άλλο κάρβουνο...
Ήταν το σημείο καμπής στην ιστορία της ανθρωπότητας, μια “μετατόπιση” συγκρίσιμη με την εξέλιξη του ανθρώπου από νομάδα τροφοσυλλέκτη σε οικιστή γεωργό. Πληθυσμιακή έκρηξη, συσσώρευση κεφαλαίου, διόγκωση του προλεταριάτου, τεχνολογική πρόοδος, θεσμική κατοχύρωση της ιδιοκτησίας, μεταφορικό δίκτυο αποτέλεσαν τους “προπάτορες” της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Αγγλία του 18ου αιώνα, η οποία εξαπλώθηκε αργότερα στην ηπειρωτική Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική, την Ιαπωνία. Αλλά υπήρχε και κάτι ακόμα: το κάρβουνο. Η βασική προϋπόθεση επιτυχίας του νέου μοντέλου παραγωγής και οικονομίας, που σήμανε το τέλος της φεουδαρχίας και τις απαρχές του καπιταλισμού, παραμένει εν πολλοίς παραγνωρισμένη, ίσως και υποτιμημένη.
Κι όμως, η Βιομηχανική Επανάσταση βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στη διαθεσιμότητα λιθάνθρακα. Με το ασύγκριτα μεγαλύτερης αποδοτικότητας -και φθηνότερο από τα ξύλα- αυτό καύσιμο, που εξορύσσονταν από τα έγκατα της Γης, οι ατμομηχανές μπορούσαν να κινούν ακατάπαυστα τις μηχανές των εργοστασίων. Το διεθνές εμπόριο αναπτύχθηκε ραγδαία όταν οι ίδιες αυτές μηχανές άρχισαν να κινούν τρένα και ατμόπλοια κατά τη βικτωριανή εποχή. Αλλά και μετά την εμφάνιση και διάδοση του ηλεκτρισμού, ο άνθρακας συνέχισε να παίζει πρωταρχικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη λαών και εθνών, αφού με αυτόν τροφοδοτούνταν και τροφοδοτούνται μέχρι και σήμερα μονάδες ηλεκτροπαραγωγής. Ο άνθρακας αποτέλεσε το θεμέλιο της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της Ευρώπης, δίνοντάς της το “σχήμα” που έχει σήμερα. Άλλωστε, η πρωτοκαθεδρία του “μνημονεύονταν” και σ' αυτό που υπήρξε μεταπολεμικά ο προπομπός της Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα.
Προς το τέλος
Φαίνεται όμως πως ζούμε τις τελευταίες ημέρες αυτής της “ένδοξης” εποχής. Έστω και σε... αργή κίνηση, το ενεργειακό τοπίο της Ευρώπης αλλάζει με την χρήση των ΑΠΕ, το σημαντικότερο όμως είναι ότι υπάρχει η βούληση για να αλλάξει οριστικά και αμετάκλητα.
Εταιρείες ενέργειας απ' όλα τα κράτη - μέλη της Ε.Ε. υπέγραψαν την περασμένη εβδομάδα κοινή πρωτοβουλία με την οποία αναθεωρούν εκ βάθρων τον ενεργειακό χάρτη της Ένωσης. Δίνοντας μια ιστορική υπόσχεση -442 χρόνια μετά τη λειτουργία του πρώτου ανθρακωρυχείου στο Κάρνοκ της Σκωτίας από τον μηχανικό σερ Τζορτζ Μπρους-, οι ευρωπαϊκές εταιρείες δεσμεύτηκαν να μην κατασκευάσουν καμία νέα μονάδα ηλεκτροπαραγωγής μετά το 2020 βασισμένη στην καύση λιθάνθρακα.
Η Eurelectric, ο ευρωπαϊκός οργανισμός που αντιπροσωπεύει 3.500 εταιρείες και οντότητες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας συνδυαστικής αξίας άνω των 200 δισεκατομμυρίων ευρώ, επιβεβαίωσε τη δέσμευσή του για συμμόρφωση με την περσινή Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα, υποσχόμενος μορατόριουμ σε νέες επενδύσεις για μονάδες λιθάνθρακα μετά το 2020. Την πρωτοβουλία δεν υπέγραψαν μόνο δύο μέλη της Ε.Ε., η Πολωνία και η Ελλάδα. Ειδικά για τη δεύτερη, ο λιθάνθρακας θεωρείται φυσικός πόρος που συνεισφέρει στην ενεργειακή ασφάλεια της χώρας, παρά τη σημαντική αύξηση του ισοζυγίου προς τις ΑΠΕ. Η δε Πολωνία εξαρτάται ενεργειακά σχεδόν κατά 90% από τον λιθάνθρακα.
“Η Ιστορία θα κρίνει το μήνυμα που στέλνουμε σήμερα από εδώ. Είναι ένα σαφές μήνυμα που μιλά από μόνο του και που πρέπει να ειδωθεί μέσα από το πρίσμα της Συμφωνίας του Παρισιού και της δέσμευσής μας να παράσχουμε ηλεκτρική ενέργεια με 100% ουδέτερο ανθρακικό αποτύπωμα ώς το 2050” δήλωσε ο γενικός γραμματέας της Eurelectric Κρίστιαν Ρούμπι. Σημειωτέον ότι η Ευρώπη θα πρέπει να έχει καταργήσει σταδιακά όλες τις μονάδες λιθάνθρακα ώς το 2030, διαφορετικά θα έχει παραβεί πέραν των αποδεκτών ορίων τις δεσμεύσεις που ανέλαβε με τη Συμφωνία του Παρισιού, την πρώτη οικουμενική, νομικά δεσμευτική παγκόσμια συμφωνία για το κλίμα.
Ο Βέντελ Τρίο, διευθυντής του δικτύου δράσης Europe, χαιρέτισε την πρωτοβουλία ως την “αρχή του τέλους για τον άνθρακα” στην Ευρώπη. “Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι δεν υπάρχει μέλλον για τον άνθρακα στην Ε.Ε.”, τόνισε, αλλά δεν έκρυψε τις επιφυλάξεις του. “Το ερώτημα που τίθεται τώρα είναι πότε θα καταργηθεί πλήρως η χρήση του στην Ένωση και πόσο σκληρά η βιομηχανία του άνθρακα θα παλέψει για να κρατήσει τις υπάρχουσες μονάδες ανοιχτές, ακόμα κι αν δεν είναι οικονομικά βιώσιμες”.
