Ο Βίλεμ Μπούιτερ μπορεί πάλι να ελπίζει. Ο κ. Μπούιτερ είναι ο επικεφαλής οικονομολόγος του αμερικανικού τραπεζικού κολοσσού Citi και ο πνευματικός πατέρας της ιδέας ότι η Ελλάδα πρέπει να βγει από τη νομισματική ένωση. Για χρόνια προφητεύει ένα τέτοιο Grexit, και κάθε μέρα που οι Έλληνες συνεχίζουν να πληρώνουν με ευρώ είναι γι' αυτόν μια ήττα.
Αλλά από τότε που έγινε σαφές ότι στην Αθήνα θα πρέπει να εκλεγεί ένα νέο κοινοβούλιο, άρχισε και πάλι στην Ευρώπη να συζητιέται ανοιχτά μήπως η Ελλάδα θα μπορούσε να χάσει το ευρώ. Το κόμμα που προηγείται στις δημοσκοπήσεις, ο ΣΥΡΙΖΑ, θέλει να τερματίσει τη λιτότητα που επέβαλαν οι Βρυξέλλες και η γερμανική κυβέρνηση έχει ήδη δηλώσει τι σκέφτηκε γι' αυτό: τίποτα.
Έτσι, η μικρή Ελλάδα συνταράσσει και πάλι συθέμελα την Ευρώπη. Μέσα στις επόμενες εβδομάδες θα κριθεί κατά πόσον η ζώνη του ευρώ να επιβιώσει στην τρέχουσα μορφή της, εάν οι μεταρρυθμιστικές πολιτικές των τελευταίων ετών μπορεί να συνεχιστούν - και πόση εθνική κυριαρχία εξακολουθεί να είναι δυνατή σε μια νομισματική ένωση.
Αλλά ακριβώς επειδή παίζονται τόσο πολλά, και παρά τη μαχητική ρητορεία, είναι ήδη σε εξέλιξη στα παρασκήνια ένας συμβιβασμός, που θα επιτρέψει σε όλα τα μέρη, μετά από μια νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, να διατηρήσουν την αξιοπρέπειά τους: Η νέα κυβέρνηση στην Αθήνα θα πρέπει να αποσύρει ένα μέρος από τις επικριτικές για τις μεταρρυθμίσεις απαιτήσεις της και η Ελλάδα θα σωθεί για άλλη μια φορά. Κι αυτό, επειδή σχεδόν κανείς δεν έχει συμφέρον να βγει η χώρα από την Ευρωζώνη - ούτε, βεβαίως, η γερμανική κυβέρνηση.
Παρ' όλα αυτά, γίνονται ήδη οι προετοιμασίες για μια τέτοια περίπτωση. Οι υπηρεσίες των υπουργείων μελετούν σενάρια για ελληνική έξοδο, ώστε να μην κινδυνέψει συνολικά η σταθερότητα της νομισματικής ένωσης. Η Ευρώπη έχει στο μεταξύ εκείνους τους μηχανισμούς ώστε να προστατεύσει το ευρώ.
Εντούτοις, οι προστατευτικοί μηχανισμοί μόνο μειώνουν τον κίνδυνο της μόλυνσης. Δεν μπορούν να αποτρέψουν εντελώς να εξαπλωθούν τα προβλήματα της Ελλάδας και σε άλλες χώρες της Ευρωζώνης.
Ο κύριος λόγος είναι ότι η ευρωπαϊκή νομισματική ένωση σχεδιάστηκε ως ένωση για την αιωνιότητα. Εάν ένα μέλος παραιτηθεί, δεν θα είναι πια. Οπότε, ανασφαλείς αποταμιευτές θα μπορούσαν να αποσύρουν τα χρήματά τους από τις άλλες χώρες που βρίσκονται σε κίνδυνο. Η κρίση θα επέστρεφε μεμιάς. Πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος έγινε σαφές την προπερασμένη Δευτέρα, όταν οι διεθνείς χρηματιστηριακές αγορές πήραν αμέσως την κατιούσα μόλις ακούστηκε η σπέκουλα περί Grexit.
Αλλά και σε πολιτικό επίπεδο, μια ελληνική έξοδος από το ευρώ θα ήταν δαπανηρή. Σε περισσότερα από 50 δισεκατομμύρια ευρώ ανέρχεται το άμεσο μερτικό της Γερμανίας στην επιχείρηση διάσωσης για την Ελλάδα, ενώ θα προστεθούν σχεδόν 20 δισεκατομμύρια όταν θα ληφθούν υπόψη οι απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Εάν οι Έλληνες εγκαταλείψουν το ευρώ και κηρύξουν στάση πληρωμών, τουλάχιστον ένα μέρος των χρημάτων θα μπορούσε να χαθεί.
Όμως, μια από τις βασικές υποθέσεις της πολιτικής διάσωσης είναι ότι τα δάνεια θα αποπληρωθούν. Ο υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε το διαβεβαίωσε ξανά και ξανά στους Γερμανούς. Στην αντίθετη περίπτωση θα πρέπει να παραδεχθεί ότι παραπλάνησε τους ψηφοφόρους.
Επιπλέον μια ελληνική έξοδος θα ήταν μια γιορτή για την «Εναλλακτική για τη Γερμανία», θα δήλωνε δικαιωμένη. Εδώ και καιρό υποστηρίζει ότι η Ελλάδα πρέπει να επιστρέψει στο δικό της νόμισμα για να σταθεί στα πόδια της. Αλλά και για την Ε.Ε. μια ελληνική έξοδος θα δημιουργήσει επιπλέον αναταραχή σε ένα ήδη δύσκολο γεωπολιτικό περιβάλλον. «Το εφιαλτικό σενάριο εξακολουθεί να είναι ότι θα αποσυρθούμε εμείς και θα αναλάβει η Ρωσία», είπε ένας ανώτερος σύμβουλος της κυβέρνησης.
Ως εκ τούτου, όλες οι παρατηρήσεις της γερμανικής κυβέρνησης περί Grexit κατά κύριο λόγο εξυπηρετούν ένα σκοπό: να το αποτρέψουν, καθιστώντας σαφές στους Έλληνες τις πιθανές συνέπειες της απόφασής τους. Πριν από τρία χρόνια, η Άνγκελα Μέρκελ είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο να αφήσει την Ελλάδα να φύγει από το ευρώ. Γι' αυτό και η καγκελάριος ήταν πρόθυμη να στηρίξει τους Έλληνες, εάν αυτοί σε αντάλλαγμα μεταρρυθμίσουν τη χώρα τους.
***
Αυτή η πεποίθηση δεν έχει αλλάξει - ακόμη και αν οι Χριστιανοδημοκράτες δεν κυβερνούν πλέον με το FDP, αλλά με το SPD. Οι Σοσιαλδημοκράτες είναι πιο πρόθυμοι να βοηθήσουν τους Έλληνες, από το κόμμα της Μέρκελ, αλλά ο αρχηγός τους Ζίγκμαρ Γκάμπριελ ξέρει ότι δεν μπορεί να κερδίσει ψηφοφόρους με την κατανόησή του για την Ελλάδα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν θέλει σύγκρουση με τη Μέρκελ σε αυτό το θέμα - πόσο μάλλον που ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ανήκει στην οικογένεια του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, αλλά συνεργάζεται στη Γερμανία με την Αριστερά.
Γι' αυτό και το Βερολίνο ποντάρει στο ότι θα μπορέσει να συζητήσει με την επόμενη ελληνική κυβέρνηση. Στην πραγματικότητα, ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας έχει υποστεί μια αξιοσημείωτη μεταμόρφωση τους τελευταίους μήνες. Αρχικά απείλησε ότι θα «σκίσει» τη δανειακή σύμβαση, τώρα θέλει να εξαλείψει τις χειρότερες «αδικίες». Αρχικά έλεγε ότι θα αναστείλει αμέσως την εξυπηρέτηση του χρέους, τώρα μιλά για διαπραγματεύσεις για το χρέος, με αμοιβαία συμφωνία - ακόμη κι αν υπενθυμίζει στους Γερμανούς ότι και τα δικά τους χρέη χαρίστηκαν μετά τον πόλεμο.
Για τον χρηματοπιστωτικό κόσμο, πάντως, ο ΣΥΡΙΖΑ είναι όλο και λιγότερο ο μπαμπούλας. Τον Νοέμβριο, οι επικεφαλής οικονομικοί σύμβουλοι της ομάδας ταξίδεψαν σε μυστική αποστολή στο Λονδίνο για να συναντηθούν με διεθνείς επενδυτές. Μετά τη συνάντηση με τους «αντάρτες» αυτοί έμειναν αρκετά ευχαριστημένοι. Ο Τσίπρας έχει «υποχωρήσει σημαντικά», σημειώνεται σε έκθεση της βρετανικής τράπεζας επενδύσεων Barclays Capital.
Από τις δηλώσεις αυτές προκύπτει η πεποίθηση ότι ο Τσίπρας θα λογικευτεί όταν θα αναλάβει την εξουσία. Άλλωστε, συνηθίζονται στις προεκλογικές εκστρατείες οι μεγάλες υποσχέσεις - ενώ ως βάση για τη μελλοντική διαπραγμάτευση μιας κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, το πρόγραμμα δαπανών που έχει εξαγγείλει δεν είναι εντελώς εκτός πραγματικότητας. Στο Βερολίνο κάνει ήδη τον γύρο η σύγκριση με τον Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, τον ηγέτη της Βραζιλίας, που τρόμαξε ως υποψήφιος τις αγορές και ως εκλεγμένος πρόεδρος έφερε την πρόοδο τη χώρα του.
Επίσης δεν είναι ακόμη σαφές εάν ο Τσίπρας -αν κερδίσει- θα πάρει αρκετές ψήφους για να κυβερνήσει μόνος του. Εάν πρέπει να σχηματίσει έναν συνασπισμό πιθανότατα θα είναι πιο εύκολη μια συμφωνία με τους Ευρωπαίους εταίρους, διότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσε να φορτώσει τις πιθανές παραχωρήσεις στους κυβερνητικούς του εταίρους.
Γι' αυτό το βασικό ερώτημα αυτή τη στιγμή είναι τι θα μπορούσε να προσφέρει στους Έλληνες η Ε.Ε., έτσι ώστε η επόμενη κυβέρνηση να παραμείνει σε καλό δρόμο. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι τα σκληρά μέτρα λιτότητας είναι συνυπεύθυνα για την οικονομική παρακμή της χώρας, η οικονομία, της οποίας έχει αρχίσει τελευταία να αναπτύσσεται και πάλι.
***
Ακόμη και το φειδωλό σε επαίνους ΔΝΤ αναγνώρισε στους Έλληνες μια «εντυπωσιακή δημοσιονομική εξυγίανση», την εντυπωσιακότερη διεθνώς. Οι απαιτήσεις για μεταρρύθμιση θα χαλαρώσουν αυτόματα όταν μέσα στις επόμενες εβδομάδες ολοκληρωθεί το τρέχον πρόγραμμα. Η ελληνική κυβέρνηση στο μεταξύ έχει αρκετά έσοδα για να χρηματοδοτήσει τα τρέχοντα, και θα χρειάζεται μόνο μια πιστωτική γραμμή έκτακτης ανάγκης από το ΔΝΤ. Θα πρέπει να συνεχίσει να δεσμεύεται για μεταρρυθμίσεις, αλλά θα έχει περισσότερη ελευθερία για την υλοποίησή τους.
Πέραν τούτου, τα περιθώρια για παραχωρήσεις από τους Ευρωπαίους είναι περιορισμένα. Θεωρητικά ένα νέο κούρεμα του ελληνικού χρέους αποκλείεται. Στη Γερμανία θα ήταν προβληματικό ακόμα και από δημοσιονομική άποψη. Αλλά και για τη Γαλλία, τη Φινλανδία και την Ολλανδία μια τέτοια ριζική περικοπή είναι αδύνατη. Ακόμη και στον Νότο υπάρχει αντίσταση. Ισπανία και Πορτογαλία -χώρες που μέχρι πριν από λίγους μήνες και κάτω από την κηδεμονία της Ε.Ε.- θα παρακολουθούν με άγρυπνο μάτι, ώστε να μη γίνει μια διευκόλυνση στην Ελλάδα, που δεν προσφέρθηκε και σ' αυτές.
Εάν η Ε.Ε. κάνει υπερβολικές παραχωρήσεις στην Ελλάδα, αυτό θα μπορούσε να εμπνεύσει ριζοσπαστικές δυνάμεις και σε άλλες χώρες. Αυτό είναι το σενάριο που δημιουργεί αναταραχή στις Βρυξέλλες: Πρώτα νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα, μετά νίκη των Podemos στην Ισπανία και στη συνέχεια παίρνει σειρά η Πορτογαλία, η οποία επίσης έχει εκλογές το φθινόπωρο. Και στη συνέχεια θα αμφισβητηθούν οι προσπάθειες μεταρρύθμισης στην Ιταλία και τη Γαλλία.
Γι' αυτό και αναζητούνται απελπισμένα λύσεις ώστε να βοηθηθούν οι Έλληνες χωρίς να υπονομευτεί εντελώς η αξιοπιστία του αιτήματος για μεταρρυθμίσεις. Το πιο πιθανό σενάριο; Το ίδιο το χρέος δεν μειώνεται, αλλά διευκολύνονται οι όροι αποπληρωμής. Έτσι, η Ελλάδα θα πάρει περισσότερο χρόνο για να αποπληρώσει το δάνειο, ενώ θα πληρώνει και λιγότερους τόκους. Σύμφωνα με υπολογισμούς της DZ Bank, το βάρος του ελληνικού χρέους θα μπορούσε να μειωθεί κατά 23%, εάν η μέση διάρκεια ωρίμανσης των δανείων επεκταθεί από τα 24 στα 50 χρόνια.
***
Ιδέες υπάρχουν πολλές, οριστικές αποφάσεις δεν έχουν ληφθεί, η Ε.Ε. περιμένει το αποτέλεσμα των εκλογών...
Ακόμα, το τέλος του ελληνικού δράματος είναι μια εξίσωση με πολλούς αγνώστους. Ο Αλέξης Τσίπρας πρέπει να ισορροπήσει την αντίφαση μεταξύ του αιτήματός του για μια αλλαγή πολιτικής και της επιθυμίας του να κρατήσει τη χώρα στο ευρώ. Η Άνγκελα Μέρκελ πρέπει να εξηγήσει στους ψηφοφόρους της γιατί μπορεί και πάλι να πληρώσουν για τους Έλληνες.
Παρά τις αβεβαιότητες αυτές, ακόμη και οι σκεπτικιστές όπως ο τραπεζίτης Μπουίτερ της Citi, αποφεύγουν να στοιχηματίσουν σε ένα Grexit. Η Ε.Ε. «πιθανότατα θα πετύχει μέσα στους επόμενους μήνες μια συμφωνία με την Ελλάδα», έγραφε μια ανάλυση της τράπεζάς του τις προηγούμενες μέρες.
