Του Νιλς Μούιζνιεκς
Οι αξιωματούχοι της Ε.Ε. έχουν πολλά να πουν για τα ανθρώπινα δικαιώματα εκτός Ευρώπης, αλλά ίσα που αναφέρουν τα προβλήματα εντός Ε.Ε.
Τρία χρόνια νωρίτερα, η υιοθέτηση του Ευρωπαϊκού Χάρτη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μας γέμισε με ελπίδα πως η μακρά διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα πυροδοτούνταν από μία ακόμη ισχυρότερη έμφαση στη διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτή η ελπίδα ενισχύθηκε το 2007, με τη δημιουργία ενός εξειδικευμένου οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα θεμελιώδη δικαιώματα και για τη μεταρρύθμιση της Συνθήκης της Λισσαβώνας, η οποία προβλέπει την υποχρέωση της Ένωσης να υιοθετήσει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Και όμως, παρά το νέο νομικό και πολιτικό πλαίσιο και την εκτεταμένη καλή δουλειά που έγινε από τον οργανισμό θεμελιωδών δικαιωμάτων, τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ε.Ε. δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα ζήτημα «εξαγωγής» ακατάλληλο για εγχώρια κατανάλωση.
Αυτό μου έχει γίνει ιδιαίτερα σαφές κατά τις συναντήσεις μου με τους εκπροσώπους της Ε.Ε., οι οποίοι κατά κανόνα επιθυμούν να συζητήσουν την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκτός των 28 κρατών - μελών. Λες και όλα βαίνουν καλώς στο εσωτερικό της Ε.Ε.
Από όταν ανέλαβα τη θέση του Επιτρόπου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, λίγο περισσότερο από 20 μήνες νωρίτερα, οι 9 από τις 15 εκθέσεις μου είχαν θέμα το τι συμβαίνει στα κράτη - μέλη. Επιπλέον, έχω μπει σε διάλογο με τις εθνικές αρχές πέντε επιπλέον χωρών της Ε.Ε. αναφορικά με συγκεκριμένες ανησυχίες μου που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα.
To συμπέρασμα στο οποίο κατέληξα είναι ότι τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, ιδίως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είναι πολύ συχνά ήταν αδύναμα να αντιμετωπίσουν μια σειρά από θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα κράτη - μέλη. Είναι αλήθεια ότι η ΕΕ έχει περιορισμένη νομοθετική αρμοδιότητα σε πολλούς καίριους τομείς των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αντιμετωπίζονται καλύτερα από το Συμβούλιο της Ευρώπης, όπως η ελευθερία της έκφρασης, η απαγόρευση των βασανιστηρίων, καθώς και το δικαίωμα σε μια δίκαιη δίκη.
Ωστόσο, νομίζω πως η Ε.Ε. επίσης αποτυγχάνει στα σημεία όπου έχει μεγαλύτερη δυνατότητα δράσης.
Ένα από τα πιο επίκαιρα από αυτά τα θέματα είναι η μετανάστευση. Η αδράνεια της ΕΕ, και μερικές φορές η συνενοχή με την ευρεία ποινικοποίηση της παράνομης μετανάστευσης, η μακρόχρονη κράτηση των μεταναστών, οι «επαναπροωθήσεις» και οι ανεπαρκείς διαδικασίες ασύλου εκθέτουν με τον καλύτερο τρόπο το πρόβλημα. Επιπλέον, το σύστημα των επιστροφών στο πλαίσιο του Δουβλίνου, με την οποία οι αιτούντες άσυλο μεταφέρονται πίσω στην πρώτη χώρα εισόδου, δημιουργεί προβλήματα και διχασμούς από νομικές προκλήσεις τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ωστόσο, η διάλυση ή η ριζική αναμόρφωση εξακολουθεί να αποτελεί θέμα ταμπού.
Η ελάχιστη πρόοδος της Ε.Ε. στα ανθρώπινα δικαιώματα επηρεάζει και τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πάρτε για παράδειγμα τις διαδικασίες δημοσιονομικής ρυθμισης. Χωρίς καμία πραγματική συμμετοχή του κόσμου, η Ε.Ε. έχει υπαγορεύσει μια θεραπεία λιτότητας για να θεραπεύσει τα δημόσια ελλείμματα. Το αποτέλεσμα είναι ότι σε πολλές χώρες της Ε.Ε. η υγεία και οι προοπτικές των παιδιών επιδεινώνονται, η ανεργία εκτοξεύεται στα ύψη, και οι ευάλωτες ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι, αντιμετωπίζουν ένδεια λόγω των περικοπών στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας.
Τα άτομα με αναπηρία δεν είναι σε καλύτερη θέση, παρά το γεγονός ότι η ΕΕ είναι συμβαλλόμενο μέρος στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. Μια κρίσιμη διάταξη της συνθήκης είναι το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες να ζουν ανεξάρτητα και να συμπεριλαμβάνονται ισότιμα στην κοινότητα. Παρόλα αυτά, πολλές κυβερνήσεις της Ε.Ε. συνεχίζουν να τοποθετούν τα άτομα με αναπηρίες σε ιδρύματα. Ακόμη χειρότερα, λαμβάνω αναφορές ότι τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ χρησιμοποιούνται συχνά για την ανακαίνιση υφισταμένων ιδρυμάτων ή ακόμα και την κατασκευή νέων.
Τέλος, το ελλιπές πλαίσιο για την καταπολέμηση των διακρίσεων έχει οδηγήσει σε πολύ άνισα επίπεδα προστασίας. Κράτη - μέλη της Ε.Ε. συχνά δικαιολογούν τις παραλείψεις επισημαίνοντας πως οι οδηγίες της Ε.Ε. κατά των διακρίσεων παρέχουν μεγαλύτερη προστασία για λόγους φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής από ό,τι, για παράδειγμα, για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού. Άλλα κράτη δεν βρίσκουν σοβαρά εμπόδια από τις Βρυξέλλες και διατηρούν μια πολύ αδύναμη αντιρατσιστική νομοθεσία ή εφαρμόζουν στρατηγικές ένταξης των Ρομά που δεν περιλαμβάνουν μέτρα για την καταπολέμηση της προκατάληψης.
Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν ότι η Ε.Ε. έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει πριν επικαλεστεί οποιαδήποτε νίκη στην ενσωμάτωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην οικοδόμηση της Ευρώπης. Ενώ η υπόσχεση της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι καλή είδηση και πρέπει να υποστηριχθεί, σε επίπεδο πράξεων πρέπει να βελτιωθεί εάν θέλει να αφήσει ένα θετικό αποτύπωμα για το μέλλον της Ευρώπης.
Η ΕΕ έχει διάφορες επιλογές για να φτάσει εκεί, συμπεριλαμβανομένης της αυστηρότερης επιβολής της νομοθεσίας της και την καλύτερη χρήση των υφιστάμενων προτύπων και μηχανισμών, συμπεριλαμβανομένων των εκτός της Ε.Ε., προκειμένου να καταστεί το σημερινό σύστημα πιο αποτελεσματικό. Αλλά ένα πράγμα δεν χρειάζεται να γίνει: να ανακαλύπτουμε τον τροχό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το μόνο που χρειάζεται είναι να τον χρησιμοποιήσουμε περισσότερο ομαλά.
Οι αξιωματούχοι της Ε.Ε. έχουν πολλά να πουν για τα ανθρώπινα δικαιώματα εκτός Ευρώπης, αλλά ίσα που αναφέρουν τα προβλήματα εντός Ε.Ε.
