Live τώρα    
17°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.5°C18.7°C
2 BF 61%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
12.4°C18.0°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
13.7°C16.0°C
2 BF 65%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.3°C18.0°C
0 BF 57%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
15.7°C15.7°C
1 BF 69%
Ούτε Ανατολή ούτε Δύση, οι τολμηρές επιλογές της Άγκυρας
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ούτε Ανατολή ούτε Δύση, οι τολμηρές επιλογές της Άγκυρας

Επιμέλεια: Βασίλης Παπακριβόπουλος

Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας, η Τουρκία ξεκίνησε να διαφοροποιεί την πολιτική της στρέφοντας τα μάτια της από τη Δύση στη Μέση Ανατολή. Επιστροφή στο 2011, όταν ο Νταβούτογλου είναι ακόμα υπουργός Εξωτερικών, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν έχει γίνει ακόμα Πρόεδρος για να πάρει τη θέση του πρωθυπουργού.

Της Wendy Kristianasen*

«Πρόκειται προπάντων για ζήτημα οπτικής», διαβεβαιώνει ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου. Κι ο τρόπος με τον οποίο βλέπει τα πράγματα δεν είναι καθόλου στενόμυαλος: επιθυμεί την εδραίωση της ειρήνης και της ασφάλειας στην περιοχή και θεωρεί ότι η χώρα του -η οποία είναι ταυτόχρονα μέλος της G20 και του ΝΑΤΟ- διαθέτει όλα τα εχέγγυα για να συμβάλει σε αυτήν την εξέλιξη. Ο Νταβούτογλου είναι ο αρχιτέκτονας της νέας πολιτικής της Άγκυρας, η οποία στηρίζεται στην αρχή «Μηδέν προβλήματα με τις γειτονικές χώρες» και στη soft power, την εξουσία που στηρίζεται στην πειθώ και στη διαπραγμάτευση. Υπήρξε ο σημαντικότερος σύμβουλος του Τούρκου πρωθυπουργού για τα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής μετά την εντυπωσιακή νίκη του Κόμματος για τη Δικαιοσύνη και την Ανάπτυξη (ΑΚΡ) στις βουλευτικές εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 2002, ενώ από τον Μάιο του 2009 έχει επιφορτιστεί με το καθήκον της υλοποίησης της συγκεκριμένης πολιτικής.

Όπως δηλώνει ο Νταβούτογλου, «είμαστε έτοιμοι να αναλάβουμε τον ρόλο του διαμεσολαβητή σε διάφορες συγκρούσεις, χάρη στις στέρεες σχέσεις που έχουμε οικοδομήσει με τις διάφορες εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες, κυρίως τις τουρκόφωνες (στα Βαλκάνια, στον Καύκασο, στη Ρωσία, στην Κύπρο και στη Μέση Ανατολή)». Όμως, οι φιλοδοξίες του δεν σταματούν σε αυτό το σημείο: «Έχουμε μια αντίληψη για την ασφάλεια όλων και μια αντίληψη για την ειρήνη η οποία προϋποθέτει ταυτόχρονα διάλογο υψηλού επιπέδου σε πολιτικό επίπεδο, αλληλεξάρτηση στο οικονομικό επίπεδο, αλλά και το να λαμβάνεται υπόψη η πολιτισμική ποικιλομορφία».

Ο Νταβούτογλου δεν είναι πολιτικάντης: είναι ένας πανεπιστημιακός ο οποίος δεν έχει εκλεγεί ποτέ του σε κανένα αιρετό αξίωμα. Μάλιστα, δεν περιορίστηκε στην εκπόνηση μιας καινοτόμου εξωτερικής πολιτικής για την Τουρκία, αλλά ανέλαβε και την εφαρμογή της. Παρουσιάζει δε τον κατάλογο των επιτευγμάτων του: «61 συμφωνίες που έχουν υπογραφεί με τη Συρία· 48 με το Ιράκ· άρση της υποχρέωσης έκδοσης βίζας για τους πολίτες οκτώ γειτονικών χωρών· επίλυση του προβλήματος της προεδρίας του Λιβάνου μαζί με τη Συρία· υπογραφή δύο πρωτοκόλλων με την Αρμενία». Σε αυτά θα πρέπει να προστεθούν οι απόπειρες διαμεσολάβησης μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων, καθώς και η διεξαγωγή των έμμεσων συνομιλιών μεταξύ Συρίας και Ισραήλ την περίοδο 2007-2008. Πιστεύει δε πως «βρεθήκαμε πολύ κοντά, όχι σε μια ειρηνευτική συμφωνία, αλλά σε μια συμφωνία που θα επέτρεπε την έναρξη άμεσων διαπραγματεύσεων. Όμως, η επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα τον Δεκέμβριο του 2008 έθεσε τέλος στη δουλειά που είχαμε κάνει. Η Γάζα δεν συγκαταλεγόταν στα ζητήματα που συζητούνταν, ωστόσο η επίθεση είχε αρνητικές επιπτώσεις. Για να είναι αποτελεσματική μια διαμεσολάβηση, θα πρέπει να υπάρχει η βούληση για την επίτευξη ειρήνης. Όταν το Ισραήλ θα έχει αυτή τη βούληση, θα είμαστε έτοιμοι να το ακούσουμε».

Η άνοδος στην εξουσία του ΑΚΡ το 2002 δεν εμπόδισε τη διατήρηση στενών σχέσεων με το Ισραήλ, όπως αποδείχθηκε άλλωστε και από τις προσπάθειες διαμεσολάβησης με τη Συρία. Όμως, το κλίμα άλλαξε με την ισραηλινή επέμβαση στη Γάζα το 2008. Αυτό φάνηκε από τη ματαίωση των κοινών στρατιωτικών γυμνασίων τον Οκτώβριο του 2009. Τον δε Ιανουάριο του 2010, η Τουρκία αντέδρασε σφοδρότατα στην «ταπεινωτική» μεταχείριση που επιφύλαξε ο Ισραηλινός αναπληρωτής υπουργός Ντανί Αγιαλόν στον πρεσβευτή της στο Ισραήλ. Απείλησε να ανακαλέσει τον διπλωμάτη της και απαίτησε συγγνώμη, την οποία και πέτυχε.

Όπως παρατηρεί η Μελίχα Αλτουνιζίκ, καθηγήτρια στο Middle East Technical University της Άγκυρας, «οι υπεύθυνοι της περιοχής στρέφονται προς την Τουρκία και την παρακινούν να διαδραματίσει εποικοδομητικό ρόλο. Το κλειδί είναι η οικονομία, όμως σημαντικό ρόλο παίζει και η προσωπικότητα του Ερντογάν. Στο κέντρο της Δαμασκού συνάντησα γυναίκες που μαθαίνουν τουρκικά εξαιτίας του! Όλα άρχισαν το 2003, όταν η Άγκυρα αντιτάχθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες και αρνήθηκε να τις αφήσει να χρησιμοποιήσουν τη χώρα ως βάση για τον πόλεμο στο Ιράκ. Κυριάρχησε η εντύπωση ότι, αντίθετα από τους άλλους ηγέτες της περιοχής, ο Ερντογάν είχε κατορθώσει να κάνει κάτι.

Αντίθετα, βλέπουμε ξεκάθαρα τον ανταγωνισμό που αναπτύσσεται ανάμεσα στην Άγκυρα και στην Τεχεράνη: με την ανοιχτή υποστήριξή της στη Γάζα, την εμπλοκή της στις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στη Συρία και στο Ισραήλ και τη συμβολή της στην επίλυση της κρίσης που προκάλεσε η ανάδειξη Προέδρου στον Λίβανο, η Τουρκία προσπάθησε να κερδίσει τις εντυπώσεις και να υποβαθμίσει τον ρόλο του Ιράν. Η Άγκυρα αποκομίζει πολλαπλά πλεονεκτήματα από την επιθυμία της να επιλυθούν τα προβλήματα μέσα από τη συνεργασία: την ανάπτυξη των σχέσεών της με τις αραβικές χώρες και το Ιράν, οικονομικά οφέλη, αλλά και την εξασφάλιση της σταθερότητας σε αυτήν την περιοχή του κόσμου. Για την Τουρκία, πρόκειται για μια στρατηγική από την οποία, μακροπρόθεσμα, θα βγουν όλοι κερδισμένοι».

Από τις αραβικές χώρες, εκείνη που κάνει τους Τούρκους να ονειρεύονται είναι η Συρία. Στην πανεπιστημιούπολη, οι καθηγητές μιλάνε για το ταξίδι τους στη Δαμασκό. Αν αναλογιστεί κανείς τις, για μεγάλο χρονικό διάστημα, κακές σχέσεις που υπήρχαν ανάμεσα στις δύο χώρες -με τους Σύρους να υποστηρίζουν το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (ΡΚΚ) τη δεκαετία του 1980, τις διεκδικήσεις της Δαμασκού στο Χατάι (Αλεξανδρέτα) ή ακόμα το ζήτημα της μοιρασιάς των υδάτινων αποθεμάτων-, η σημερινή εξέλιξη μπορεί να θεωρηθεί πραγματικό θαύμα.

Όσον αφορά τη Βαγδάτη, το ενδιαφέρον των οικονομικών και των κοινωνικών σχέσεων, όπως επίσης και οι προσπάθειες της Τουρκίας για να πειστούν οι ομάδες των σουνιτών να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, έχουν ως αποτέλεσμα να επικρατεί σχετική ηρεμία στην τουρκοϊρακινή μεθόριο, ενώ έχει γίνει απόλυτα σαφές ότι δεν πρόκειται να επαναληφθούν στο εξής ενέργειες όπως η τουρκική επίθεση που πραγματοποιήθηκε το 2007 στο Βόρειο Ιράκ εναντίον των ανταρτών του ΡΚΚ. Όμως, η Τουρκία αναπτύσσει τις σχέσεις της και με χώρες της Αφρικής, κυρίως με τη Λιβύη και το Σουδάν. Βέβαια, ο Τούρκος πρωθυπουργός διέπραξε πρόσφατα μια «γκάφα» απέναντι στο Σουδάν: πράγματι, στις 9 Νοεμβρίου του 2009, δήλωσε ότι τα εγκλήματα πολέμου των Ισραηλινών ήταν χειρότερα κι από εκείνα για τα οποία κατηγορείται ο Πρόεδρος Ομάρ Αλ Μπασίρ από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Τέλος, η παρουσία 1.700 Τούρκων στρατιωτών στο Αφγανιστάν, στους οποίους ανατίθενται «μη μάχιμες αποστολές», συμβάλλει στη δημιουργία θετικής εικόνας για την Άγκυρα σε ολόκληρη την περιοχή.

Όμως, η Τουρκία δεν έχει στραμμένο το βλέμμα της μονάχα στον μουσουλμανικό κόσμο, στρέφει επίσης το ενδιαφέρον της προς τη Ρωσία, τη Σερβία, τη Γεωργία, ακόμα και την Αρμενία. Με την τελευταία, στις 10 Οκτωβρίου του 2009, υπογράφηκαν δύο πρωτόκολλα για τη δημιουργία διπλωματικών σχέσεων και για το άνοιγμα των συνόρων.

Και ποια είναι άραγε η γνώμη του Αρμαγκάν Κούλογλου, απόστρατου στρατηγού και ενός από τα σημαντικότερα μέλη του νεοσύστατου Κέντρου Στρατηγικών Μελετών για τη Μέση Ανατολή; Αυτοχαρακτηρίζεται ως «Ataturkcu» («πιστός στον Ατατούρκ»), αλλά όχι «κεμαλιστής», εννοώντας «υπεράσπιση του τουρκικού έθνους σε εθνοτική βάση». Σίγουρα θα θέλει να ασκήσει κριτική σε ορισμένα ζητήματα, έτσι δεν είναι; Φυσικά, υπερασπίζεται τα παλιά δόγματα: «Η Βόρεια Κύπρος θα πρέπει να αναγνωριστεί ως κράτος· δεν υφίσταται κουρδικό πρόβλημα· η Αρμενία οφείλει να σταματήσει να υποστηρίζει ότι υπήρξε γενοκτονία...». Ωστόσο, κι αυτός επίσης εκτιμάει ότι «δεν παρατηρείται καμία αλλαγή προσανατολισμού στις συμμαχίες, ούτε και ανατροπή τους. Απλούστατα, η κυβέρνηση επιδιώκει να αναπτύξει καλές σχέσεις με τις γειτονικές χώρες, και είναι η πρώτη φορά που κάτι τέτοιο συμβαίνει», χάρη στην εξέλιξη της Συρίας, του Ιράκ και του Ιράν.

* Η Wendy Kristianasen είναι δημοσιογράφος στο Λονδίνο

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL