Του Gideon Rachman
Ο σημερινός έντονος ανταγωνισμός μεταξύ της Ρωσίας και της Βρετανίας κρύβει μερικές σημαντικές ομοιότητες ανάμεσα στις δυο χώρες. Αυτοί οι παραλληλισμοί πιθανώς θα είναι πιο ευδιάκριτοι μετά από το Brexit, με τρόπους που θα πρέπει να ανησυχούν τόσο το Ηνωμένο Βασίλειο όσο και την Ε.Ε.
Η Βρετανία και η Ρωσία βρίσκονται στις παρυφές της ευρωπαϊκής ηπείρου. Εν μέρει εξαιτίας αυτού, και οι δυο είχαν παραδοσιακά μια διπλή ταυτότητα, θεωρώντας τους εαυτούς τους ως κάτι παραπάνω από ευρωπαϊκές χώρες. Σχεδόν το 80% των εδαφών της Ρωσίας βρίσκεται στην Ασία. Η βρετανική αυτοκρατορία οικοδομήθηκε εκτός της Ευρώπης και η χώρα εξακολουθεί να έχει ισχυρούς πολιτισμικούς δεσμούς με την «Αγγλόσφαιρα» στη Βόρεια Αμερική, στην Αυστραλασία και στη νότια Ασία.
Δεν προκαλεί έκπληξη λοιπόν ότι το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ρωσία πιθανώς θα καταλήξουν να είναι οι δύο μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως, και οι δυο χώρες θα συνεχίσουν να ανησυχούν για τη συλλογική ισχύ της Ε.Ε. Ως χώρες της περιφέρειας, παραδοσιακά φοβούνταν την άνοδο μιας κυρίαρχης δύναμης στο ευρωπαϊκό έδαφος, κάτι που εν μέρει εξηγεί γιατί κατέληξαν να είναι σύμμαχοι στους Ναπολεόντειους πολέμους και στους δυο παγκόσμιους πολέμους. Κάθε χώρα έχει οικοδομήσει τη σύγχρονη ταυτότητά της πάνω στη μνήμη της νίκης το 1945. Ενώ και οι δυο χαρακτηρίζονται από τη νοσταλγία της ιμπεριαλιστικής δύναμης.
Για τη Βρετανία, ο παραλληλισμός με τη Ρωσία δεν είναι ενθαρρυντικός. Υπογραμμίζει τον κίνδυνο ότι το Brexit θα μπορούσε να οδηγήσει μακροπρόθεσμα σε κακές σχέσεις με την ηπειρωτική Ευρώπη και σε ένα πολιτικό κλίμα πικρού εθνικισμού στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Για τις Βρυξέλλες, υπάρχει ο κίνδυνος η Ε.Ε. να βρεθεί τελικά αντιμέτωπη με δυο οργισμένους, αποξενωμένους γείτονες, τη Βρετανία και τη Ρωσία. Και οι δυο είναι μεγάλες δυνάμεις με ευρωπαϊκούς όρους, με υπολογίσιμη βλαπτική ικανότητα.
Είναι αλήθεια, φυσικά, ότι η Βρετανία έχει μια φιλελεύθερη και δημοκρατική παράδοση που απουσιάζει από τη Ρωσία. Αυτό φέρνει τις πολιτικές αξίες του Λονδίνου πολύ πιο κοντά στο Παρίσι και στο Βερολίνο από ό,τι στη Μόσχα. Αυτές οι αξίες καθιστούν λιγότερο πιθανό να επιτρέψει η βρετανική πολιτική τάξη στη χώρα της να ακολουθήσει τον δρόμο της Ρωσίας του Βλαντίμιρ Πούτιν.
Όμως, η γεωπολιτική δεν καθοδηγείται μόνο από αξίες. Εμπλέκονται επίσης συναισθήματα και στρατηγικά συμφέροντα. Και εδώ οι παραλληλισμοί ανάμεσα στη μετασοβιετική Ρωσία και στη μετα-Brexit Βρετανία είναι ανησυχητικοί.
Η οικονομική αναταραχή και οι στρατηγικές οπισθοδρομήσεις της δεκαετίας του 1990 έπεισαν πολλούς Ρώσους ότι η χώρα τους έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από τις ΗΠΑ. Η ρωσική οργή επικεντρώθηκε κατά των ΗΠΑ και της επέκτασης του ΝΑΤΟ. Αλλά το Κρεμλίνο θεώρησε επίσης ως απειλή την Ε.Ε., καθώς- στα μάτια της Μόσχας- επεκτεινόταν μέσα στη φυσική ενδοχώρα της Ρωσίας. Η απόφαση του Κρεμλίνου να επέμβει στρατιωτικά στην Ουκρανία πυροδοτήθηκε από το γεγονός ότι η χώρα ετοιμαζόταν να υπογράψει συμφωνία σύνδεσης με την Ε.Ε.
Εάν το Brexit εξελιχθεί εξαιρετικά άσχημα, θα μπορούσε να πυροδοτήσει γεγονότα τα οποία θα θυμίζουν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης - τη διάλυση της χώρας, συνοδευόμενη από ένα πολύ μεγάλο οικονομικό σοκ. Αναμφίβολα οι Άγγλοι εθνικιστές θα θεωρούσαν την Ε.Ε. ως συνεργό σε τέτοια καταστροφικά γεγονότα. Ορισμένοι κατηγορούν ήδη τις Βρυξέλλες ότι κατασκευάζουν τεχνητά προβλήματα στα ιρλανδικά σύνορα, ότι καθυστερούν μια συμφωνία για το ελεύθερο εμπόριο και ενθαρρύνουν την ανεξαρτησία της Σκωτίας.
Προς το παρόν, οι Βρετανοί και οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι προσέχουν να χρησιμοποιούν τη γλώσσα της φιλίας και της μελλοντικής συνεργασίας. Όμως, κάτω από την επιφάνεια και εκτός επίσημου λόγου (off the record), οι ανταγωνισμοί βράζουν. Ένας πρώην αξιωματούχος της Ε.Ε., με θέση επιρροής, μου είπε πρόσφατα ότι επειδή η Βρετανία του Brexit θα αποτελούσε απειλή για την Ε.Ε., είναι προς το συμφέρον της Ευρώπης να ενθαρρύνει την ανεξαρτησία της Σκωτίας και την ένωση της Ιρλανδίας. (Είχε καταναλωθεί κρασί, αλλά in vino veritas - στο κρασί κρύβεται η αλήθεια, όπως έλεγαν οι Λατίνοι.) Όταν, έχοντας κατά νου τον ρωσικό παραλληλισμό, του είπα πως θα ήταν κακή ιδέα να ταπεινωθεί το Ηνωμένο Βασίλειο, μου απάντησε ότι η ίδια η Βρετανία ευθύνεται για την ταπείνωσή της και ότι εξάλλου η ίδια είχε ταπεινώσει την Ε.Ε. ψηφίζοντας υπέρ της αποχώρησής της. («Είπατε ότι είστε καλύτεροι από εμάς»).
Ακόμα και στον επίσημο λόγο (on the record), μπορείς να ακούσεις υπαινιγμούς της ανταγωνιστικότητας που βράζει. Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, συχνά η φωνή της μετριοπάθειας, δήλωσε πρόσφατα ότι η Βρετανία θα είναι «ανταγωνιστής» της Ε.Ε. μετά το Brexit - τοποθετώντας την μαζί με την Κίνα και τις ΗΠΑ.
Εάν, όπως φαίνεται πιθανό, η Ε.Ε. απαντήσει σε αυτό που θεωρεί ως ανταγωνιστική απειλή αρνούμενη να προχωρήσει σε ελεύθερο από δασμούς εμπόριο με τη Βρετανία, τότε οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στο Λονδίνο και τις Βρυξέλλες θα μεγαλώσουν. Οι Ευρωπαίοι θα υποστηρίξουν -και θα έχουν σε κάποιο βαθμό δίκιο- ότι η Βρετανία ευθύνεται για την κακή μοίρα της, όπως η Ρωσία. Αλλά η νίκη στον διάλογο με επιχειρήματα δεν θα αποτρέψει τη σύγκρουση.
Σε περίπτωση επιδείνωσης της κατάστασης, το Ηνωμένο Βασίλειο (ή πιθανώς μόνο η Αγγλία) θα παίξει τα λίγα χαρτιά που έχει - περιορίζοντας τη συνεργασία με την Ευρώπη σε θέματα ασφάλειας και διπλωματίας και συνεργαζόμενη με δυνάμεις που είναι εχθρικές προς την Ε.Ε.
Προς το παρόν, αυτές οι απειλές δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, γιατί η Βρετανία είναι σε μεγάλο χάλι. Η ίδια υπεροπτική συμπεριφορά είχε υιοθετηθεί και τη δεκαετία του 1990 απέναντι στους Ρώσους. Εξάλλου, η χώρα τους είχε μόλις διαλυθεί και η οικονομία τους κατέρρεε. Ωστόσο, ωθούμενη από ένα αίσθημα εξευτελισμού, η Ρωσία ανέκτησε την ισχύ της - με τρόπους που η Ε.Ε. βρίσκει σήμερα εξόχως ανησυχητικούς.
Το δίδαγμα είναι ότι οι χώρες που επί αιώνες υπήρξαν μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις είναι απίθανο έτσι απλά να πέσουν σε ανυποληψία. Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα συμφέροντά τους. Αν δεν μπορεί να γίνει αυτό, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Έτσι και αλλιώς, ένα ευρωπαϊκό οικοδόμημα που αποκλείει τη Βρετανία και τη Ρωσία έχει μικρές πιθανότητες να είναι σταθερό ή ασφαλές.
