Του Θωμά Γούμενου*
Η ταραχώδης διακοπή των εργασιών της βρετανικής Βουλής των Κοινοτήτων τα ξημερώματα της 10ης Σεπτεμβρίου, η οποία θα διαρκέσει ώς τις 14 Οκτωβρίου, αποτέλεσε το χαρακτηριστικό επιστέγασμα της πρώτης περιόδου της πρωθυπουργίας του Μπόρις Τζόνσον και ιδίως της πυκνής εβδομάδας που προηγήθηκε. Ο (μόλις) ενάμισης αυτός μήνας ήταν δραματικός και ταυτόχρονα προβλέψιμος. Κι αυτό γιατί ο νέος ηγέτης των Συντηρητικών κατάφερε, ως φαίνεται, να δικαιώσει τους πλέον απαισιόδοξους από τους επικριτές του, υπονομεύοντας –σαν μοιραίος ήρωας–, με δική του ευθύνη, όλους τους στόχους του και την ίδια την προοπτική παραμονής του στην πρωθυπουργία.
Τακτική «σκληρό Brexit ή τίποτα» σε εξωτερικό και εσωτερικό
Ο Τζόνσον ακολουθεί ώς σήμερα μια υψηλού ρίσκου στρατηγική, μια απόπειρα «διαπραγμάτευσης στο χείλος του γκρεμού» χωρίς τη διασφάλιση των στοιχειωδών, έστω, προϋποθέσεών της. Δεδηλωμένος στόχος του, η υλοποίηση του Brexit στις 31 Οκτωβρίου, πρωτίστως μέσω επίτευξης συμφωνίας με τους Ευρωπαίους, διαφορετικής όμως από εκείνη που έφερε η Μέι, ιδιαίτερα ως προς τον μηχανισμό backstop στο σύνορο Ιρλανδίας και Βόρειας Ιρλανδίας. Κρίσιμο στοιχείο του σχεδίου Τζόνσον ήταν και είναι το ότι η μη επίτευξη συμφωνίας με την Ε.Ε. επί της νέας αυτής βάσης δεν θα οδηγήσει σε νέα παράταση αλλά σε Brexit χωρίς συμφωνία. Είτε αυτό αποτελεί τον πραγματικό στόχο του είτε χρησιμοποιείται ως «πυρηνική απειλή» που θα πειθαναγκάσει σε συμμόρφωση Ευρωπαίους, εσωτερικούς και εσωκομματικούς αντιπάλους, η τακτική αυτή ηττάται κατά κράτος και στα τρία μέτωπα.
Ως προς τη διαπραγμάτευση με την Ε.Ε., οι πιθανότητες νέας συμφωνίας ήταν εξαρχής λιγοστές. Η απουσία επεξεργασμένων εναλλακτικών προτάσεων, το γεγονός ότι ο Τζόνσον μόλις στις 9 Σεπτεμβρίου πραγματοποίησε συνάντηση με τον Ιρλανδό πρωθυπουργό (πρόσωπο-κλειδί για τη συνολική συμφωνία με την Ε.Ε. και ειδικά για το backstop), καθώς και η αναμενόμενα αρνητική προδιάθεση των Ευρωπαίων, αποτελούν πτυχές του σημερινού τέλματος. Η υπόθεση ότι ενόψει της ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής στις 17-18 Οκτωβρίου ο Τζόνσον θα αναγκαστεί να βάλει νερό στο κρασί του, αποδεχόμενος π.χ. ένα μηχανισμό backstop μόνο για τη Β. Ιρλανδία, δείχνει ελάχιστα πιθανή επί του παρόντος.
Στο εσωτερικό και εσωκομματικό πεδίο οι κινήσεις της κυβέρνησης Τζόνσον χαρακτηρίστηκαν όχι μόνο από μια πρόδηλα εσφαλμένη εκτίμηση των δεδομένων, αλλά και από εκβιαστικότητα. Συνοψίζοντας τα πρόσφατα γεγονότα, η πρωθυπουργική απόφαση για μια ασυνήθιστα μακρά διακοπή των εργασιών της Βουλής αποτέλεσε τη θρυαλλίδα που οδήγησε στην υπερψήφιση νομοσχεδίου της αντιπολίτευσης το οποίο ουσιαστικά δεσμεύει την κυβέρνηση να μην προχωρήσει σε άτακτο Brexit χωρίς τη συναίνεση της Βουλής (και να αιτηθεί νέα παράταση των διαπραγματεύσεων, εφόσον δεν επιτευχθεί συμφωνία στη Σύνοδο Κορυφής του Οκτωβρίου), στη διαγραφή από τον Τζόνσον 21 Συντηρητικών βουλευτών, χάρη στους οποίους υιοθετήθηκε αυτό το νομοσχέδιο, τη συνακόλουθη απώλεια της εμπιστοσύνης της Βουλής από την κυβέρνηση και την αποτυχία της (δις) να προκηρύξει άμεσα πρόωρες εκλογές.
Με άλλα λόγια, ο Τζόνσον υπέστη έξι κοινοβουλευτικές ήττες σε έξι μέρες. Μεταξύ πολλών αποριών που θα μπορούσαν να διατυπωθούν είναι το πώς υπολόγιζε ότι θα είχε τη συμπαγή στήριξη της κοινοβουλευτικής του ομάδας στη γραμμή του σκληρού Brexit, τη στιγμή που εντέλει μόλις 34 μέλη της καταψήφισαν την τελευταία συμφωνία που έφερε η Μέι στη Βουλή, η οποία περιείχε την επονείδιστη για τον Τζόνσον πρόβλεψη περί backstop.
Μια υπόθεση για τον χαρακτήρα των εκλογών
Έχοντας επίγνωση του υψηλού βαθμού διακινδύνευσης οποιασδήποτε πρόβλεψης, αυτό που πλέον φαντάζει σχεδόν βέβαιο είναι η διεξαγωγή εκλογών. Αν υποτεθεί πως ο Τζόνσον δεν θα υλοποιήσει την υπόσχεσή του για πάση θυσία έξοδο στις 31 Οκτωβρίου, κάτι που θα συνιστά παραβίαση του πρόσφατου νόμου και σοβαρότατη εκτροπή, τότε η διεξαγωγή εκλογών μετά από αυτή την ημερομηνία και ώς τη λήξη της νέας παράτασης αποτελεί σχεδόν μονόδρομο. Οι εκλογές αυτές θα έχουν πιθανότατα έναν ισχυρό διλημματικό - δημοψηφισματικό χαρακτήρα, βοηθούντος και του πλειοψηφικού εκλογικού συστήματος της χώρας (με μονοεδρικές περιφέρειες). Η σκλήρυνση της στάσης των Συντηρητικών υπό τον Τζόνσον τους φέρνει εκ των πραγμάτων εγγύτερα στο Brexit party του Φάρατζ, νικητή των ευρωεκλογών· αυτή η (άτυπη ή μη) εκλογική συμμαχία φαίνεται ήδη να εκκολάπτεται.
Εφόσον όντως δρομολογηθεί, θα δημιουργήσει αντικειμενικές πιέσεις για μια αντίρροπη (προεκλογική) συμμαχία Εργατικών, Φιλελεύθερων Δημοκρατών, Πρασίνων και πιθανότατα του σκωτσέζικου (SNP) και του ουαλλικού (Plaid Cymru) κόμματος. Ένα από τα δυσκολότερα διλήμματα πολιτικής-εκλογικής στρατηγικής που θα είχε να αντιμετωπίσει μια τέτοια πολυσυλλεκτική συμμαχία αφορά το αν θα επιλέξει να στοιχηθεί πρωτίστως με όσους επιθυμούν την παραμονή στην Ε.Ε. (με κύριο αίτημα ένα δεύτερο δημοψήφισμα) ή με εκείνους που σαφώς προτιμούν έξοδο με συμφωνία παρά άτακτη (παραλλαγές «ήπιου» Brexit)· πρόκειται για δύο κατηγορίες οριακά πλειοψηφικές στις δημοσκοπήσεις το τελευταίο διάστημα, οι οποίες όμως δεν ταυτίζονται.
Η ανομοιογενής στάση των ψηφοφόρων των Εργατικών στο ζήτημα του Brexit βρίσκεται στη βάση αυτού του διλήμματος· η ικανότητα της κομματικής τους ηγεσίας να γεφυρώσει αυτές τις γραμμές σε ένα πειστικά προοδευτικό αφήγημα θα κρίνει πολλά.
* Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο Δελτίο Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εναλλακτικών ΕΝΑ.
