Η δημόσια παιδεία και ο πολιτισμός αποτελούν βασικούς πυλώνες του κοινωνικού κράτους και συγχρόνως το δυναμικό πεδίο για την ανάπτυξη και την πρόοδο της χώρας μας. Η παιδεία δεν είναι θέμα κάποιας απλής πολιτικής προτεραιότητας ή μιας συνηθισμένης κοινοτοπίας – είναι κορυφαίο ζήτημα με σαφές περιεχόμενο που απαιτεί διάλογο της Πολιτείας με την ακαδημαϊκή κοινότητα και ευρεία συναίνεση. Ιδιαίτερα, το Δημόσιο Πανεπιστήμιο αποτελεί την ατμομηχανή της εκπαίδευσης, της έρευνας και του πολιτισμού και έχει συμβάλει καθοριστικά τόσο στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας όσο και στην κοινωνική κινητικότητα.
Κατά τη διάρκεια της πενηντάχρονης μεταπολιτευτικής πορείας μεταρρυθμιστικών εκπαιδευτικών προσπαθειών από τους διαφόρους Υπουργούς Παιδείας (ΥΠ), υπήρξαν μεταρρυθμίσεις με προοδευτική κατεύθυνση, που πραγματοποιήθηκαν συναινετικά έστω και με μετέπειτα τροποποιήσεις και άλλες αντιμεταρρυθμίσεις που δεν είχαν την ακαδημαϊκή αποδοχή και συνάντησαν σφοδρές κοινωνικές αντιδράσεις.
Στις πρώτες, περιλαμβάνονται ο ν. 309/76 και ο ν. 576/77 για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση, την γενική και τεχνικο-επαγγελματική εκπαίδευση (ΥΠ: Γ. Ράλλης), ο ν. 1035/1980 για την καθιέρωση των Πανελληνίων εξετάσεων (ΥΠ: Ι. Βαρβιτσιώτης) και ο ν. 1268/82 για την δομή και λειτουργία των Α.Ε.Ι. με τον οποίο επιτεύχθηκε ο εκδημοκρατισμός και η διασφάλιση των Α.Ε.Ι. ως Νοµικά Πρόσωπα ∆ηµοσίου ∆ικαίου πλήρως αυτοδιοικούµενα (ΥΠ: Α. Κακλαμάνης, Υφυπουργός επί θεμάτων ανώτατης εκπαίδευσης: Γ. Λιάνης). Επίσης, στις μεταρρυθμίσεις συγκαταλέγονται ο ν. 1566/1985 για τον καθορισμό της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση (ΥΠ: Α. Κακλαμάνης), ο ν. 2083/1992 για την θεσμοθέτηση και οργανική σύνδεση των μεταπτυχιακών σπουδών µε τα υφιστάμενα Τµήµατα (ΥΠ: Γ. Σουφλιάς) και ο ν. 4521/2018 για την αναβάθμιση των ΤΕΙ σε Α.Ε.Ι. (ΥΠ: Κ. Γαβρόγλου). Αντίθετα, στις επιχειρούμενες αντιμεταρρυθμίσεις που δεν ευδοκίμησαν περιλαμβάνονται ο ν. 815/1978 με τον περιορισμό των εξεταστικών περιόδων των μαθημάτων για τους φοιτητές από 3 σε 2 και την αυταρχικοποίηση λειτουργίας των Α.Ε.Ι. (ΥΠ: Ι. Βαρβιτσιώτης), ο ν. 156/1990 για την κατάργηση της παροχής των δωρεάν πανεπιστημιακών συγγραμμάτων, της δωρεάν σίτισης και της αναχρονιστικής-αυταρχικής αξιολόγησης των μαθητών (ΥΠ: Β. Κοντογιαννόπουλος) και ο ν. Νόμος 3549/2007 για τον καθορισμό ανώτατου χρονικού ορίου φοίτησης και την προώθηση ιδιωτικοποίησης των Α.Ε.Ι. (ΥΠ: Μ. Γιαννάκου). Επιπροσθέτως, στους νόμους που προκάλεσαν θύελλα αντιδράσεων και μαχητικών κινητοποιήσεων από σύσσωμη την εκπαιδευτική κοινότητα συγκαταλέγονται ο ν. 3549/2007 για την κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου και την συγκεντρωτική δομή διοίκησης των Α.Ε.Ι. από τα Συμβούλια Διοίκησης (ΥΠ: Α. Διαμαντοπούλου) και πιο πρόσφατα ο ν. 4957 /2022 για το νέο μοντέλο διοίκησης των ΑΕΙ με το Συμβούλιο Διοίκησης και τον Πρύτανη, το οποίο καταλύει την αρχή της δημοκρατίας και το αυτοδιοίκητο των Πανεπιστημίων (ΥΠ: Ν. Κεραμέως) και o ν. 5094/2024 για την λειτουργία παραρτημάτων Ιδιωτικών Πανεπιστημίων στην Ελλάδα που παραβιάζει/εξουδετερώνει το άρθρο 16 του Συντάγματος (ΥΠ: Κ. Πιερρακάκης).
Σήμερα, στην ψηφιακή εποχή, νέα και μείζονα προβλήματα έχουν εγκύψει στην Παιδεία και αναζητούν λύσεις όπως η ανάγκη ενός νέου αντικειμενικού-αξιοκρατικού συστήματος εισαγωγής των μαθητών στα Πανεπιστήμια, η καταπολέμηση της ενδοσχολικής βίας, η αναβάθμιση του επαγγελματικού προσανατολισμού, η ανάδειξη του ρόλου της τεχνολογίας και του ψηφιακού μετασχηματισμού στα σχολεία και στα Α.Ε.Ι., η ουσιαστική σύνδεση των Α.Ε.Ι. με την έρευνα και την αγορά εργασίας και η ανακοπή της μαζικής φυγής των νέων επιστημόνων στο εξωτερικό (brain drain). Είναι, λοιπόν, αναγκαία όσο ποτέ άλλοτε η διαμόρφωση ενός νέου καταστατικού χάρτη της εκπαίδευσης με ουμανιστικό περιεχόμενο και ενός προοδευτικού μεταρρυθμιστικού αφηγήματος με κύριες κατευθύνσεις αφενός την ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης και των δεξιοτήτων και αφετέρου την διασφάλιση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αποφοίτων. Προοδευτική μεταρρύθμιση στην Παιδεία είναι αυτή που αποσκοπεί:
- Στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, να προσφέρει ίσες ευκαιρίες μάθησης και ανάπτυξης όλων των δυνατοτήτων των μαθητών, να δώσει έμφαση στη γενική παιδεία και να ενισχύσει την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης. Επίσης, να ανανεώσει ριζικά τις μεθόδους διδασκαλίας, να εισάγει το διάβασμα από πολλαπλά βιβλία για την κατάργηση της στείρας αποστήθισης και να διαμορφώσει ένα νέο μαθητοκεντρικό μοντέλο αντικαθιστώντας το σημερινό εξετασιοκεντρικό χαρακτήρα του Λυκείου. Επιπροσθέτως, απαιτείται η ριζική αλλαγή του τρόπου εισαγωγής στην τριτοβάθμια, η οποία δεν είναι ένα «τεχνικό» ζήτημα αλλά συναρτάται με την συνολική εκπαιδευτική πολιτική και εκφράζει τις σχέσεις της Παιδείας με τους μαθητές, τις οικογένειες τους και την κοινωνία.
- Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, να ανακτήσει το Δημόσιο Πανεπιστήμιο πλήρη αυτοδιοίκηση με επαναφορά της δημοκρατικής ανάδειξης των πανεπιστημιακών αρχών, αύξηση των οικονομικών πόρων από τον ετήσιο κρατικό προϋπολογισμό, ουσιαστική διαχείριση των πόρων του, στρατηγικό σχεδιασμό, καθώς και τον καθορισμό των κριτηρίων εισαγωγής και τον αριθμό των εισακτέων στην κάθε Σχολή. Τα δημόσια Α.Ε.Ι. πρέπει να αποτελούν τους πυλώνες για ένα νέο παραγωγικό και διεθνώς ανταγωνιστικό μοντέλο της χώρας που προάγει την κοινωνικά δίκαιη και περιβαλλοντολογικά βιώσιμη ανάπτυξη, την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και ισότητας, την πραγματική διεθνοποίηση χωρίς εκπτώσεις αγοραίων προσανατολισμών και την δυνατότητα της κοινωνίας για ευημερία.
- Στην καλύτερη διασύνδεση της δημόσιας Παιδείας με τις σύγχρονες επιστημονικές εξελίξεις, την καινοτομία, την έρευνα, τον ψηφιακό τεχνολογικό μετασχηματισμό και τους κλάδους αιχμής της οικονομίας. Ακόμα, ο περιορισμός της αναντιστοιχίας προσφοράς και εγχώριας ζήτησης στην αγορά εργασίας των επιστημόνων, σε μια περίοδο αναπτυξιακού άλματος, θα συμβάλει στην άμβλυνση της μετανάστευσης μορφωμένων νέων και μπορεί να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις επιστροφής ταλέντων (brain gain) και αξιοποίησης της διασποράς (brain circulation).
Αυτή η μεταρρύθμιση προϋποθέτει τον ουσιαστικό διάλογο, την συναίνεση και συνεννόηση μεταξύ της Πολιτείας και της εκπαιδευτικής κοινότητας, με στόχο την αναβάθμιση του εθνικού συστήματος Παιδείας. Προοδευτική μεταρρύθμιση αποτελεί το εκπαιδευτικό αφήγημα στο οποίο σκεφτόμαστε όχι με βάση «τι σήμερα ζητάει η αγορά» αλλά με βάση «τι κοινωνίες και οικονομίες θέλουμε να δημιουργήσουμε». Η αναβάθμιση της Παιδείας αφορά το σύνολο της κοινωνίας που επιθυμεί τα παιδιά της να φοιτούν σε ένα καλύτερο σχολείο και Πανεπιστήμιο, το οποίο θα προάγει την γνώση και την έρευνα, θα ενισχύει τις δεξιότητες και θα συνεισφέρει στην ένταξη των αποφοίτων στην αγορά εργασίας.
Ο Δημήτρης Τορτοπίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής ΑΠΘ και ο Γιάννης Τουλής, καθηγητής Ιονίου Πανεπιστημίου. Και οι δύο είναι μέλη του Think Tank Παιδείας ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ
