Η προσπάθεια του εκάστοτε συστήματος να απλώνει ευθύνες που αφορούν κυβερνητικά πρόσωπα μοιράζοντας υπαιτιότητα και εμμέσως ενοχές είναι μια συνταγή δοκιμασμένη στην ελληνική πραγματικότητα, η οποία όχι απλώς δεν πέτυχε, αλλά μείωσε δραματικά τα νούμερα κάθε φορά που χρησιμοποιήθηκε από τα χείλη πολιτικών.
Η περίοδος άλλωστε που η οικονομική κρίση, στο κατώφλι της μνημονιακής εισόδου, αποτυπώθηκε με τη φράση «Μαζί τα φάγαμε» από πλευράς Πάγκαλου προοικονομούσε την πτωτική τάση του ΠΑΣΟΚ πολύ πριν από τα εκλογικά αποτελέσματα του 2012. Ουδείς γνωρίζει αν το αυτό θα συμβεί και στην περίπτωση της Νέας Δημοκρατίας ένεκα της δήλωσης της κυρίας Φλέσσα, ωστόσο οι δημοσκοπήσεις ήδη δείχνουν πτώση σε ό,τι αφορά την εμπιστοσύνη των πολιτών στις κυβερνητικές πρακτικές και στην καταλληλόλητα Μητσοτάκη.
«Το κράτος νοσεί. Τα παιδιά αυτά τα σκοτώσαμε όλες και όλοι μαζί, αυτή είναι η γνώμη μου. Όπως και στο Μάτι τους κάψαμε όλες και όλοι μαζί, αυτή είναι η γνώμη μου. Δεν έχει σχέση με κανέναν πρωθυπουργό και με καμία κυβέρνηση» είπε επί λέξη η υποψήφια ευρωβουλευτής της Ν.Δ. Βίκυ Φλέσσα σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στον Σύλλογο Ατόμων με Σκλήρυνση κατά Πλάκας στις 14 Απριλίου, ευτυχώς προφορικά, διότι στα γραπτά της ομολογώ δυσκολεύομαι λόγω της χρήσης του πολυτονικού συστήματος να την καταλάβω εξίσου γρήγορα, με αποτέλεσμα να την είχα αδικήσει ακόμα και τόσες μέρες μετά την τοποθέτησή της.
Μνήμη συλλογική
Εκείνο που δεν δυσκολεύομαι να καταλάβω είναι το γεγονός ότι τα κυβερνητικά αφηγήματα έπαψαν πρόσκαιρα να αναζητούν ερείσματα στην ατομική ευθύνη αναζητώντας πια τη συλλογική. Οι κοινωνίες «θυμούνται», όπως και οι άνθρωποι, κατά τον Μορίς Χαλμπβάκς και τα όσα επισήμαινε, ήδη από τον Μεσοπόλεμο. Ίσως να αντιλαμβανόμαστε τις κοινωνίες ως κάτι απρόσωπο, νομίζοντας πως δεν είναι σε θέση να θυμούνται όπως τα άτομα, αλλά οι κοινωνικοί και πολιτισμικοί μηχανισμοί που δημιουργούν μνήμες είναι σε θέση να αποτυπώσουν συμβάντα που δεν αφορούν τη βιωμένη εμπειρία πάντα. Με άλλα λόγια, η λειτουργία της μνήμης δεν είναι καθαρά ατομική, αφού ο τρόπος με τον οποίο θυμόμαστε ή το θέμα που συγκρατούμε και μας επηρεάζει διαμεσολαβείται από πολιτισμικούς κώδικες της εποχής. Εντός αυτών ερμηνεύεται άλλωστε.
Δεν αξιολογούμε ό,τι συμβαίνει και δεν εντάσσουμε τα πάντα στη μνήμη μας διότι γνωρίζουμε ήδη μέσα από τους πολιτισμικούς κώδικες της εποχής μας (αξίες, νοητικά σχήματα, αφηγηματικά σχήματα κ.ο.κ.) να αξιολογούμε την εμπειρία μας σε σχέση με το όμορφο και το άσχημο, το σεμνό και το χυδαίο, το ηθικό και το ανήθικο. Ακόμα και όσα μοιάζουν παγιωμένα πάντως, είτε πολιτισμικά είτε ιστορικά, από καιρού εις καιρόν αμφισβητούνται, μιας και η ηθική καθορίζεται από δύο διαφορετικές παραμέτρους, τον χρόνο και τον χώρο δηλαδή που μια συμπεριφορά εκδηλώνεται.
Η συλλογική μνήμη εν προκειμένω παραπέμπει σε ένα ερμηνευτικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται σαφή γεγονότα για τα οποία μάλιστα η χώρα μας εισέπραξε διεθνή κατακραυγή, την ώρα που η κυβέρνηση δεν σκέφτηκε ούτε καν για «εσωτερική κατανάλωση» να φερθεί με σεβασμό στους συγγενείς των ανθρώπων που βρήκαν τραγικό θάνατο στην αμαξοστοιχία της εταιρείας Hellenic Train, η οποία συγκρούστηκε μετωπικά με εμπορική αμαξοστοιχία της ίδιας εταιρείας στις 28 Φεβρουαρίου του 2023. Κι όλα αυτά στον απόηχο της μεγαλύτερης σιδηροδρομικής τραγωδίας της χώρας και της επαναλαμβανόμενης συμπεριφοράς, ακόμα και στη μαύρη επέτειο έναν χρόνο αργότερα, που ως αποτέλεσμα είχε να νιώσουμε συνολικά σαν «περιττοί άνθρωποι», αναλώσιμα υποκείμενα που μόνο υποχρεώσεις έχουμε και όχι δικαιώματα, εξαρτήματα μιας μηχανής που δουλεύει σε βάρος μας και σπανίως υπέρ μας ελλείψει ενός κράτους πρόνοιας.
Κι αυτό έχει τη δική του σημασία διότι στο συλλογικό μνημονικό εντυπώνονται και όσα ζητήματα καταγράφονται σε βάρος των επιμέρους κοινωνικών ομάδων και όχι μόνο όσα επηρεάζουν το σύνολο των πολιτών. Θα μπορούσε πράγματι στην αμαξοστοιχία που στοίχισε τη ζωή 57 ανθρώπων να βρίσκεται ο οποιοσδήποτε πολίτης, είναι φύσει αδύνατον ωστόσο, ακόμα και αλληγορικά, να σκότωσε το σύνολο των πολιτών όσους και όσες βρέθηκαν στο λάθος βαγόνι τη λάθος στιγμή. Γιατί πολύ απλά δεν διοικούμε όλοι μαζί τη χώρα. Δεν βρισκόμαστε όλοι μαζί σε πόστα ευθύνης, δεν πληρωνόμαστε όλοι μαζί γι’ αυτά, δεν μας χαρακτηρίζει συνολικά αδιαφορία για το αντικείμενο της εργασίας με την οποία καταπιανόμαστε. Δεν φωνάζαμε όλοι μαζί ότι είναι ντροπή να κρίνεται η ποιότητα των συγκοινωνιών στην Ελλάδα λίγες μέρες πριν από τη φρίκη, όπως ο κύριος Καραμανλής.
Δίχως μνήμη δεν υπάρχει τόπος ούτε πολιτισμός, όπως λένε, και με αφορμή περιστατικά που σημάδεψαν τον εκάστοτε λαό ενεργοποιήθηκαν τα αντανακλαστικά εκείνα που, διεκδικώντας να καθρεφτίζεται η ατομική εικόνα σε έναν λιγότερο παραμορφωτικό καθρέφτη, καθαίρεσαν όσους λαϊκούς εκπροσώπους δεν είχαν και στα δύσκολα το εκτόπισμα που «πουλούσαν» στα εύκολα.
